Сумын Алдарт уяач, Манлай хүлэгч З.Содном: Уя морьдоо цаг, улиралд нь тохируулж зөв унаж эдлэх хэрэгтэй


Булган аймгийн Бугат суманд 50 гаруй жил хурдан хүлгийн уяа сойлгыг тааруулж буй нэгэн эрхэмтэй уулзлаа. “Буурлаас үг сонс” гэж үг бий. Түүний ярианаас залуу уяачид цаашид бодууштай сургамж авах зүйл олон байсныг ярилцлагынхаа эхэнд онцлох байна.
-Таныг энэ нутгийн нэрт уяачдын нэг Төлөгний хэмээх Цэнд гуайн шавь гэж дуулсан.
-Тиймээ. Ах нь 17,18-тайгаасаа эхлээд л морь уясан. 50 гаруй жил хурдан хүлгийн хөлс хусч дээ. Цаг хугацаа хурдан байна шүү. Надад морь уях эрдмийн дөр суулгасан хүн бол Сэлэнгэ сумын уугуул, Монгол улсын Алдарт уяач Төлөгний Цэнд. Тэр хүнийг дагаж 3-4 жил морь уясан.
-Таны өвөг дээдэс морь уядаг байсан уу?
-Аав маань намайг 17, 18-тай байхад нас барсан. Тэгээд л Цэнд өвгөнийг бараадаж, морь уясан хэрэг л дээ. Миний багш сангийн аж ахуйдаа нэртэй хүн явлаа. Морины хөлийг сэвтээж болохгүй. Мориндоо хайртай, итгэлтэй бай. Өлдүүлж болохгүй... гээд л байнга захина. Багшийнхаа тэр сургаалийг би одоо нутгийн залуустаа хэлдэг юм.
-Цэнд гуай морийг хэрхэн уядаг байсан бэ?
-Их сайхан уяна. Морины хоол хасахыг мэдэхгүй. Өөрийнх нь морьд тарган мордоно. Тэгсэн хэр нь ямар нэг гэм суухгүй. Том хээр азарга, том хээр морио тэгж л уядаг байлаа. Одоогийн хэлээр тарган ир нь дээр нь мордуулдаг байсан юмуу даа. Уя морьдоо цаг, улиралд нь тохируулж зөв унаж эдлэх хэрэгтэй юм билээ.
-Уналга эдэлгээ хамгийн чухал нь гэлцэх юм билээ.
-Чухал байлгүй яахав. Улиралд нь тохируулж эдлэх нь уяаны зөв суурь болно. Миний хувьд уяа морьдоо намар жаахан унаад, өвөл эдэлдэгггүй. Би ер нь өвөл морь уралдуулдаггүй. Зун төрийннхөө наадмаар нэг уралддаг.
-Нэрт уяачийн шавь анхны айргаа хэдэн оны наадмаас хүртэж байсан бэ?
-Цонхлон сум гэж байлаа. Хэдэн оныг нь санахгүй юм. Цонхлонгийн наадамд аавынхаа унаган шүдлэнг уяад түрүүлгэж байлаа. Тэр наадамд Намжил өвгөн цэргээс ирсэн залуухан хархүү барилдаад түрүүлж байсан юмдаг. Түүнээс хойш авмал морьдоор ч, өөрийнхөө унаган адуугаар ч сайхан л наадаж байна.
-Аль насны морийг илүүтэй эвлүүлдэг вэ?
-Би азарга нэг их уяагүй. Морь уясан он жилүүддээ 20-иод медаль хүртсэний найм нь алт, 6-7 нь мөнгө, үлдсэн нь хүрэл юм билээ.
-Таны уясан морьдоос хамгийн өндөр амжилт үзүүлсэн нь...?
-Гурванбулаг сумын ерөөлч Сандаг гэж хүнээс хавчигт нь авсан хул морь маань юмуу даа. Миний хул морь уралдаж байхдаа айраг, түрүү аваагүй жил үгүй шүү.
-Танд ирэхээсээ өмнө ямар амжилт гаргаж байсан бэ?
-Битүү морь авсан. Дашинчилэнд миний танил “шар” Дугаржав гэж наймаа хийдэг хүн байсан юм. Тэр хүн “Хул морийг чи ав. Давхих адуу байна лээ. Манай тэндхийнхэн авах гэхээр өвгөн үнэрхээд байдаг юм” гэсэн юм. Тэгээд намайг очтол өвгөн үнэрхээгүй шууд л өгсөн. Миний хул морь гараа сайн биш ч араас нэхэж уралддаг адуу байж билээ. Их холч, өгсүүр газар ямар ч морийг бариад авна. Зан сайхантай, номхон амьтан байсан.
-Хул морьтойгоо олон сайхан дурсамж бүтээсэн байх. Хамгийн их сэтгэлд хоногшсон нь хэдэн оны наадам бэ?
-Ямар ч уяач морио түрүүлэх бүрт баярладаг. Би ч мөн адил. Гэхдээ та онцлог гэж асуусан болохоор нэгдлийн 30 жилийн ойг яръя гэж бодож байна. Тэр жил нэгдэл ойгоо 12 дугаар сард хийсэн юм. Тэгэхэд миний хул морь хол түрүүлсэн. Дөнгөж нийлсэн залуу морь тэгж хол түрүүлэх бас л бахтай юм билээ.
-Хул мориноос өөр ямар адуугаар наадаж байв?
-Улаан, хүрэн морьд байлаа. Улаан нь Бүрэг талын адуу, бас л гэмгүй давхисан. Олон ч айраг авч өгсөн дөө хөөрхий. Үүнээс гадна өөрийн унаган ухаа мориороо сайхан наадаж байлаа. Энэ голынхон андахгүй дээ. Шүдлэн, хязаалан, соёолон, хавчиг гээд дөрвөн жил дарааллан түрүүлсэн ч айхтар ханиад тусаад үгүй болсон доо.
-Адуунд хэр үнэ өгч байв?
-Дээр үед адуу гайгүй байсан шүү. Би гурван мориор нэг морь гэх мэтээр олныг авсан. Аав нас барсан, ижийтэйгээ хоёулхнаа амьдардаг. Хань бүлгүй дураараа ч байж. Авъя л гэвэл зоргондоо авдаг байлаа.
-Гурван морь өгөөд нэг адуу юм уу?
-Тийм. Би жороо морь аваагүй. Дандаа хурдан морь авсан.
-Хурдан морь уях нь хүнд сайн, муу ямар нөлөө үзүүлдэг вэ?
-Морь уядаг хүн сэтгэл сайхантай, амьтан хүнтэй муудалцаж маргадаггүй болдог. Хоёрдугаарт, танилтай болгоно. Би хул морьтойгоо хаана ч очсон Бугатын Содномын хул морь гэдэг байлаа. Морь гэдэг амьтан хүнийг олонтой танилцуулж, найз нөхөртэй болгодог. Саар нь өм их чухал юм билээ.
-Та нэгдэл нийгмийн үед ямар ажил алба эрхэлж байсан бэ?
-Найман жил адуу малласан. Өртөөний адууг хоёр жил хариулсан. Тэгээд дандаа хонь хариулж байгаад зах зээл, хувьчлалтай тулсан даа.
-Холын наадамд хэр олон удаа явсан бэ?
-Хангал, Халиун, Орхон, Сайхан руу л явж байсан. Улс, бүсийн наадамд очоогүй ээ.
-Уяаны эрдэм залгах залуус тодорсон байх. хэр уяж байна вэ?
-Хоёр хүү уяна. Бага хүү С.Өлзийхүү энд Ногоон хөгжлийн газрын нарийн бичгийн дарга хийдэг. Нөгөө хүү цэргийн ангийн дарга. Хэдий албан ажилтай ч хоёулаа уяна.
-Энэ нутгийн эрдэм уяач, эрэмгий хүлгүүдийг нэрлээч гэвэл...
-Морь сайхан уядаг уяачид олон байсан. Тэшиг талын Нацаг гэдэг хүн байлаа. Нацагийн бор гэж алдартай морьтой. Мөн Бөхөөн Дамдинсүрэн гэж байлаа. Бас л Тэшигийн хүн. Одоо манай нутагт Энхээ л толгойлж байх шив дээ. Бусад нь дандаа залуучууд. Сайн адуу, тэр дундаа азарга гэвэл Түмэнжаргалын хар, Гэлэгийн хүрэн байна. Цуваад л ирдэгсэн. Бас Нямдоржийн саарал гэж хөх саарал азарга байлаа. Аймгийн наадамд айрагдаж байсан мундаг адуу.
-Бидний урилгыг хүлээн авч өөрийн болоод нутаг нугийнхныхаа талаар хуучилсанд баярлалаа. Эрүүл энх байж, урт удаан наслаарай.
-Харин та бүхэнд баярлалаа, энэ хүртэл зорин ирж бидэнтэй ярилцаж байгаад. 80 гарсан өвгөнд үүнээс хойш ингэж ярих тохиол гараа ч бил үү, үгүй ч бил үү.
Б.Хастөр
1 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
-
8 цагийн өмнө 86 жилийн түүхт одонгоор шагнагдав
-
10 цагийн өмнө "ТОД МАГНАЙ" ПОДКАСТ №86
-
Өчигдөр, 11:06 минут “Их хурд-9” уралдааны сонгомол ангилалд эхний 10-т…
-
Ням, 20:31 минут Молор эрдэнэ одонгоор шагнагджээ
-
Ням, 14:43 минут Баруун бүсэд эхний 10-т хурдалсан шүдлэнгүүд
-
Ням, 09:26 минут Аймгийн Алдарт уяач С.Ганболд: Морины гараа саарва…
-
Бямба, 20:38 минут ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ №85: МУ-ЫН АЛДАРТ УЯАЧ Э.УУГАНБ…
-
Бямба, 19:23 минут Баянхонгорын бүсэд эхний 10-т хурдалсан азарганууд
-
Баасан, 10:06 минут Баруун бүсэд эхний 10-т хурдалсан соёолонгууд
-
7-р сарын 31 -нд Хөвсгөлийн сонгомол бага насны ангилалд Г.Батсугар…
-
7-р сарын 31 -нд Төвийн бүсийн эрлийз дээд насны ангилалд Д.Ганзори…
-
7-р сарын 31 -нд Төвийн бүсэд Д.Жамъянгийн хүрэн халзан соёолон түр…
-
7-р сарын 31 -нд Хөвсгөлд А.Билигүдэйн хар даага түрүүллээ
-
7-р сарын 31 -нд Хөвсгөлд О.Баатарын хээр соёолон түрүүллээ
-
7-р сарын 31 -нд Хөвсгөлийн сонгомол дээд ангилалд Ц.Чимэдбавуугийн…
-
7-р сарын 30 -нд Ховдод Г.Сүхбаатарын бор хязаалан түрүүллээ
-
7-р сарын 30 -нд Хөвсгөлд Б.Отгонсэлэнгийн хээр морь түрүүллээ
-
7-р сарын 30 -нд Ховдод Б.Баатарбилэгийн халтар морь түрүүлжээ
-
7-р сарын 30 -нд Баянхонгорт И.Золбоогийн хүрэн халзан шүдлэн түрүү…
-
7-р сарын 30 -нд Баянхонгорт Г.Болдбаатарын хар морь түрүүллээ
-
7-р сарын 30 -нд Зүүн бүсэд Ш.Дашдоржийн хонгор морь түрүүллээ
-
7-р сарын 30 -нд Төвийн бүсэд Ө.Ганбатын Гоё хээр азарга түрүүллээ
-
7-р сарын 30 -нд Хөвсгөлд С.Гал-Эрдэнийн Нандин хонгор азарга түрүү…
-
7-р сарын 30 -нд Дундговьд С.Мөнхбатын хул соёолон түрүүлжээ
-
7-р сарын 29 -нд Ховдод Б.Төмөрбаатарын хамар цагаан хүрэн даага тү…
-
7-р сарын 29 -нд Зүүн бүсэд Ж.Батсуурийн хонгор соёолон түрүүллээ
-
7-р сарын 29 -нд Төвийн бүсэд Д.Очирсүрэнгийн бор халзан хязаалан т…
-
7-р сарын 29 -нд Ховдын сонгомол дээд насанд Т.Ганчөдөрийн цоохор т…
-
7-р сарын 29 -нд Хөвсгөлийн сонгомол дунд насанд Ц.Амарсанаагийн хү…
-
7-р сарын 29 -нд Төвийн бүсэд Манлай уяач Д.Лхагвасүрэнгийн хээр мо…
-
7-р сарын 29 -нд Баянхонгорт Г.Амарсанаагийн зээрд соёолон түрүүллэ…
-
7-р сарын 29 -нд Хөвсгөлд Х.Улам-Өрнөхийн халтар шүдлэн түрүүллээ
-
7-р сарын 29 -нд Дундговьд Г.Батболдын Сүлд хул азарга түрүүллээ
-
7-р сарын 29 -нд Ховдод Ж.Ууганбаярын зээрд халзан азарга түрүүллээ
-
7-р сарын 29 -нд Говийн бүсийн сонгомол ангилалд түрүүлж, айрагдсан…
-
7-р сарын 29 -нд Сүхбаатарт Ж.Мөнхсүрэнгийн Зэв хонгор азарга түрүү…
-
7-р сарын 29 -нд Баянхонгорт Ч.Махбалын хар азарга түрүүллээ
-
7-р сарын 29 -нд Хөвсгөлд А.Өлзийбаатарын бор халзан хязаалан түрүү…
-
7-р сарын 29 -нд Зүүн бүсийн сонгомол бага насанд Д.Аваадоржийн хон…
-
7-р сарын 29 -нд Зүүн бүсийн сонгомол дунд насанд С.Дэмчигийн хүрэн…
-
7-р сарын 27 -нд Д.Цэрэнжигмэдийн унаган адуу улс, бүсийн уралдаана…
-
7-р сарын 27 -нд Мөнгөн гүүний эзэдтэй танилцана уу?
-
7-р сарын 27 -нд Алтан азарганы эзэд тодорлоо
-
7-р сарын 27 -нд "Их хурд-9” уралдаанд эхний 10-т хурдалсан их насн…
-
7-р сарын 26 -нд “Их хурд-9” уралдаанд эхний 10-т хурдалсан азарган…
-
7-р сарын 26 -нд Өвөрхангайд М.Алтан-Очирын хүрэн соёолон түрүүллэ…
-
7-р сарын 26 -нд Өвөрхангайд Ж.Түмэн-Өлзийн хүрэн морь түрүүлжээ
-
7-р сарын 26 -нд Өвөрхангайд Д.Давааноровын бор хязаалан түрүүлжээ
-
7-р сарын 25 -нд ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ №84: АЙМГИЙН АЛДАРТ УЯАЧ С.ТУЯА
-
7-р сарын 25 -нд Өвөрхангайд Б.Баярдоржийн хээр азарга түрүүлжээ
-
Бямба, 19:23 минут Баянхонгорын бүсэд эхний 10-т хурдалсан азарганууд
-
Баасан, 10:06 минут Баруун бүсэд эхний 10-т хурдалсан соёолонгууд
-
Ням, 09:26 минут Аймгийн Алдарт уяач С.Ганболд: Морины гараа саарва…
-
Ням, 14:43 минут Баруун бүсэд эхний 10-т хурдалсан шүдлэнгүүд
-
Өчигдөр, 11:06 минут “Их хурд-9” уралдааны сонгомол ангилалд эхний 10-т…
-
Ням, 20:31 минут Молор эрдэнэ одонгоор шагнагджээ
-
8 цагийн өмнө 86 жилийн түүхт одонгоор шагнагдав
-
Бямба, 20:38 минут ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ №85: МУ-ЫН АЛДАРТ УЯАЧ Э.УУГАНБ…
-
10 цагийн өмнө "ТОД МАГНАЙ" ПОДКАСТ №86
197.210.70.72
БҮГДЭЭРЭЭ САЙН УУ!!!!! Бид олон нийтэд мэдээлэхийг хүсч байна; Та бөөрийг худалдахыг хүсч байна уу? Та санхүүгийн хямралын улмаас бөөрийг зарж борлуулах боломжийг эрэлхийлж байна уу, юу хийхээ мэдэхгүй байна уу? Дараа нь бидэнтэй холбоо бариад DR.PRADHAN.UROLOGIST .LT.COL@GMAIL.COM хаягаар бид танд бөөрнийх нь хэмжээгээр санал болгох болно. Яагаад гэвэл манай эмнэлэгт бөөрний дутагдалд орж, +91424323800802. и
Reply