Морин дээрээс сум харвах урлаг буюу ябусамэ
Эрт дээр үеэс талын нүүдэлчдийг морин дэлэн дээрээс сум харвахдаа гаргууд байсныг суурин иргэншлийг бүх л эх сурвалжуудад тэмдэглэн үлдээсэн байдаг. Эзэн богд Чингис хааны үеийн байлдан дагуулалтыг нум сумаар зэвсэглэсэн морин цэрэггүйгээр төсөөлөх аргагүй. Гэхдээ морин дээрээс сум тавих эрдэм зөвхөн талын нүүдэлчдийн дунд байсан гэвэл ташаарал болно. Үүний нэг тод жишээ нь Наран улсын язгууртнууд буюу самурай нарын заавал эзэмших ёстой эрдмийн нэг ябусамэ юм. Морины давхилт дунд бай онох ябусамэг үүслийн талаар эх сурвалжууд хоорондоо зөрчилтэй олон мэдээлэл өгдөг. Жишээлэхэд, ябусамэ нь нийтийн он тооллын зургаадугаар зуунаас үүсэлтэй гэх. Тэр үед Наран улсын эзэн хаан тэнгэр бурхдыг аргадаж, улс орондоо энх амгалан байлгахын тулд давхиж яваа морин дээрээс гурван байг дараалан алдалгүй оносноор ябусамэ үүссэн гэлцдэг. Өөр эх сурвалжийн мэдээлж байгаагаар 1192-1334 оны хооронд үргэлжилсэн Камакурагийн эрин үед ябусамэ үүсчээ. Энэ эринийг үндэслэгч сёогүн Минамотоно Ёритомо гэгчийн удирдлагад байдаг самурай нар нум сум ашиглах чадвараар дорд байгаадаа ихэд санаа зовж улмаар онцгой анхаарал хандуулах болсноор үүссэн гэх. Учир нь нум сум нь өмнөх олон зууны туршид самурай нарын хувьд эрх мэдлийн бэлгэдэл байлаа. Түүгээр зогсохгүй нум сум сайн харваж чаддаггүй самурай нь сепуку буюу нэр төрөө цэвэр авч үлдэхийн төлөө гэдсээ хүүлж амиа егүүтгэдэг байсан. Иймийн тулд дайн байлдаанд асар чухал үүрэгтэй энэ зэвсгийг хангалттай өндөр төвшинд эзэмшиж чадахгүй байсанд сёогүн санаа зовсон хэрэг. Ингэхдээ бага зэрэг өөрчлөлт хийж зөвхөн явган жагсаалаас нум сумаар харвадаг байсныг болиулж, морины давхил дунд харвах ёстой болгож өөрчилжээ.
Ийнхүү чанарын өөрчлөлт гарснаар самурай нарын дайтах чадвар дээшилсэн нь мэдээж. Үүнийг 1180-1185 оны хооронд болсон Гэмпэйн дайн гэж нэрлэгддэг самурайн хоорондын дайнаас их тод харж болно. Эдгээр жилүүдэд Хэйкэ ба Гэнжийн овгийн самурай нар хоорондоо эрх мэдлийн төлөө ширүүн тэмцэл өрнөж байсан юм. Яшимэд болсон тулааны үеэр Хэйкэ овгийнхон ялагдал хүлээн зугтаж. Тэднийг Гэнжи овгийнхон шаргуу хөөсөн хэдий ч усан онгоцонд суун эргээс холдож чаджээ. Ингээд шаардлагатай зүгт хөвөх салхи хүлээх зуураа ялагдсан овгийнхон ур чадвараа харуулахыг хүсч усан онгоц дээрээ сур харвааны бай өлгөжээ. Үүнийг харсан Гэнжи овгийн Насуно Ёоити самурай морьтойгоо далайн ус руу ороод сум тавьсанд байны яг голд оносон байдаг. Энэ үйл явдлыг Японы тулааны урлагийн түүхэнд онцлон тэмдэглэж үлдээжээ.
Ябусамэ нь гэхдээ тэр даруй морин дээрээс бай онох эрдэм болчихсонгүй. Зен буддизмийн нөлөөгөөр энэ эрдмийг дайн тулааны үед талын нүүдэлчдийн адил өргөн дэлгэр ашиглах боломжийг бүрдүүлж өгсөн гэж үздэг. Зен буддизм нь хүн гэгээрэлд хүрэх явцдаа заавал хийх ёстой амьсгалын дасгалуудыг бий болгосон юм. Талын нүүдэлчид хар багаас морин дэлэн дээрээс нум сумаар харвасаар амьсгалах дэг жаягийг аяндаа сурдаг байсан бол арлын Японд буддын лам нар очиж биеэ суллах, ухаанаа төвлөрүүлэх тусгай дасгалыг заадаг байжээ. Үүнтэйгээ зэрэгцээд давхиж яваа морин дээрээс байгаа алдалгүй онох эрдмийг ч сургасан хэрэг. Үүнээс гадна буддын шашны дагуу амьтны амь хороохыг цээрлэдэг болохоор самурай нарыг нум сум харвах чадвараа сайжруулахын тулд нохой харвадаг байсан ёс бус заншлыг халж чаджээ. Нохойны оронд хуш модоор хийсэн бай хийж өгсөн нь ябусамэ эрдмийг одоогийн байдлаар төлөвшин тогтоход шийдвэрлэх үүрэг гүйцэтгэсэн гэж болно.
Өдгөө Камакурад болдог их наадам нь хотын хамгийн алдартай, том сүм болох Цургаока Хатимангу сүмд өргөл өргөснөөр эхэлдэг.
Ябусамэг эхлүүлдэг ёслолын үеэр лам нар харваачдыг, тэдний унасан хүлгийг уралдаанд оролцохыг ёсчлон зөвшөөрдөг. Ингэж зөвшөөрсний дараагаар эхний оролцогч нь тангаргаг өргөж, ёслолын дэвүүрийг дээш шидсэнээр тэмцээн эхэлнэ.
Ябусамэд оролцогч нь 250 метрийн урттай замаар морио цогиулах ёстой бөгөөд гартаа метр хагасын урттай нум барьсан болохоор морийг зөвхөн хөлөөрөө зална. Байнд дөхөж ирэхээрээ морьтон нь “in-yo-in-yo” буюу "эсвэл гэрэл эсвэл харанхуй" гэж орилоод сумаа тавьдаг.
Энэ үед харваачийн ур чадвараас дутахааргүй чухал ач холбогдолтой нэгэн зүйл байдаг нь исгэрэх сумны дуу юм. Энэ дууг илүү чанга, хүчтэй болгохын тулд ябусамэд тусгайлан мохой зэвтэй сум хэрэглэдэг байжээ. Ийм зэвтэй сум байг онох үед бай хугарч эвдрэхгүй ч чанга дуу гарч, харваачид урам өгдөг. Туршлагатай зарим харваачид V хэлбэрийн зэв ашиглах нь ч бий аж. Ийм зэв ашиглан харвах үед байг оновол хэдэн хэсэг болон бутарч харваачдаа бүр ч илүү урам өгдөг аж. Үзэгчид нь бутарсан байны хэсгүүдийг түүн авч сахиус болгон зүүдэг. Үүний дээр байг оносон сумыг хүртэл азын сахиус болгон үзэгчдэд зардаг нь ябусамэг үзэхээр ирсэн олны сэтгэлд тун ихээр нийцдэг.
Тэмцээний үеэр харваач нь газраас ойролцоогоор хоёр метрийн өндөрт өргөсөн, хуяг дуулгатай морь цэргийн дүрс бүхий гурван байг онох ёстой. Харваач нь тусгай дөрөө, онцгой эмээл ашигладаг болохоор тэнцвэрээ хадгалах нь бас их хэцүү.
Олон зууны түүхтэй болохоор ябусамэд өөрийн гэсэн онцлогтой урсгалууд бий болсонд гайхах зүйлгүй. Одоогоор Ёритомогийн, Такэдагийн харваачдын гэсэн хоёр үндсэн урсгал байна. Эндээс Такэдагийн харваачдын сургууль нь одоог хүртэл эртний бүх л ёс уламжлалаа алдалгүй хадгалагдан ирсэн байх бөгөөд энэ нь тэдний давуу тал болдог.
Морьт харваачдын эд хаваар гайхуулж, дэлхийн талыг эзэлсэн бидний хувьд энэ гайхамшигт эрдмээ өнөөг хүртэл хадгалж үлдээгүй нь харин харамсалтай. Тэгэхээр морины давхилт дунд үсчин дэгдэх туулайг ч алдалгүй онодог байсан их чадвараа одоо сэргээх нь зөв гэж бодогдох юм. Нэгэн үе манжууд манай харваач морин цэргээс айхын эрхэнд зөвхөн явганаас харвадаг болгосон нь түүхэн үнэн билээ.
А.Бадрал
0 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
- 4-р сарын 15 -нд Уяач Ц.Батсайхан: Гэсэрваань гуай тарган ирэн дээр…
- 2024 оны 3-р сарын 27 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 3-р сарын 27 -нд МУ-ын Тод манлай уяач Б.Далай: Уяачийн амжилтанд г…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд 2023 оны ММСУХ-ны чансаа өндөр уяачид
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ УЯАЧ, УРАЛДААНЧ ХҮҮХДҮҮ…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ш.Мөнхбаатар:Ах дүү дөрвүүл аа…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ ММСУХ-НЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ САЛБАР ХОЛБОО,…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд Манлай уяач Ч.Сугар: Алаг морийг харсан хүн болгон…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд 2022 оны чансаа өндөр сонгомол дээд насны хүлгүүд
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Н.Билэгтсайхан 66 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр у…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МОНГОЛ УЛСЫН 2022 ОНЫ ӨНДӨР ЧАНСААТАЙ ИХ НАСНЫ МОР…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд О.Батбилэг 73 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр уяачд…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МУ-ын Алдарт уяач Г.Болдбаатар:Наадмын маргаашнаас…
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны чансаа өндөр азарганууд
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны МУ-ын шилдэг уяач, уралдаанч хүүхдүүд
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд ММСУХ-ны 2022 оны шилдгүүд шагналаа авлаа
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 20 -нд Уяач Б.Батжаргал: Сүүлд цоохор даага даяндуулсан
- 2024 оны 2-р сарын 19 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 14 -нд Цолоо ахиулсан уяачид
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Нийслэлийн Алдарт уяач цолоор 28 хүн шагнагджээ
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Дөрвөн Тод, дөрвөн Манлай, 18 Алдарт уяач цол авах…
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Сумын Алдарт уяач Н.ДУГАРЖАВ: БИ ДӨРӨВДҮГЭЭР АНГИА…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 27 -нд Сумын Алдарт уяач Д.Батбаяр: Би Биндэрт анх адуу т…
- 2024 оны 1-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 25 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 1-р сарын 24 -нд СУМЫН АЛДАРТ УЯАЧ А.Цэрэндорж: ЗААМАРТ ДАЛАЙ ЛАМЫГ…
- 2024 оны 1-р сарын 22 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 21 -нд Аймгийн Алдарт уяач Б.Баттөр: Таван жилийн дотор с…
- 2024 оны 1-р сарын 18 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ц.Жамсран: Өөрийн тамгатай уна…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 11 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Аймгийн Алдарт уяач М.Мөнхбаяр: Адууны төлөө уйгаг…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Сумын Алдарт уяач Ц.ГЭРЭЛБААТАР: Сайн адууны удам …
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн урал…
- 2024 оны 1-р сарын 03 -нд Хамгийн шимт тэжээлийг мэдэх үү?
- 2024 оны 1-р сарын 02 -нд М.Энхтайван: Хүн хэдий чинээ сэтгэлээ өгнө, адуу т…
- 2023 оны 12-р сарын 27 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 12-р сарын 25 -нд Баахан хэрэг тарих Баяндэлгэрийн буурал
- 2023 оны 12-р сарын 23 -нд Нийслэлийн Алдарт Уяач цолны болзол хангасан уяачд…
- 2023 оны 12-р сарын 22 -нд Аймгийн Алдарт уяач Г.Энхбаатар: Аавынхаа уяаны ар…
- 2023 оны 12-р сарын 17 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 10-р сарын 29 -нд Сумын Алдарт уяач Л.Батноров: Азарганы түрүүгээр а…
Сэтгэгдэл бичигдээгүй байна