Адууны үүлдрийн ангилалт
Олон янзын адууны аж ахуйн хэрэгцээт чанар галбирын шинж тэмдэг үүсэл гарлын түүх болон биологийн онцлогийг судлах явцыг дөхөм болгохын тулд хэд хэдэн үеийн эрдэмтэд адууны олон үүлдрийн ангилалтын системийг боловсруулж иржээ. 1855 онд Оросын академич А.Ф. Миддендорф адууны олон үүлдрийг аж ахуйн хэрэгцээт үндсэн шинжээр нь өөрөөр хэлбэл явдлаар нь ангилах саналыг дэвшүүлэн гаргасан бөгөөд тэрээр адууны бүх үүлдрийг:
а. Хурдан явдалт адуу
б. Удаан явдалт буюу гэлдэргээний адуу гэж хоёр үндсэн бүлэг болгон хуваажээ. Ангиллын энэ системийг эрдэмтэн профессор П.Н.Кулешов, профессор Н.А.Юрасов, профессоор У.Дюрст нар дэмжсэн байдаг. Энэ ангилалт бол адууны бүх хэв байдал болон үүлдрийг хамарч чадаагүйгээрээ дутагдалтай болно. Адууны хэв байдалд тохирсон бүтээмжит чанарыг хамгийн дээд хэмжээгээр илэрхийлж чадах явдлыг нь ангилалтын үндэс болгож авах юм бол тэр ангилалт нь дан ганц нэг чиглэлийн хэв байдал бүхий адууг, тухайлбал хурдан явдалт уналгын /цэвэр цуст уналгын ахал-текин, араб зэрэг/ адуу хурдан явдалт хөллөгөөний /орловын хатирч, оросоын хатирч, америкийн хатирч/ адуу, хүнд ачааны ажлын үүлдрийн удаан явдалт хэв байдал бүхий адууг сайн тодорхойлж чадна. Гэвч энэ ангилалт хосолмол чиглэлээр ашиглаж болох адууны үлэмж олон үүлдрийг хамарч чадахгүй байна гэж үзээд профессор П.Н.Кумшов нэмэлт оруулсан бөгөөд үүнд хурдан ба удаан явдалт адууны үүлдрийг үндсэн хоёр бүлэгт хуваасан явдлыг хэвээр үлдээж хоёр бүлэг тус бүрийг дотор нь бас задлан хуваасан юм. Профессор П.Н.Кумшовын ангиллыг дараах байдлаар үзүүлж болно.
Үүнд:
1.Хурдан явдалт адууны үүлдэр
- Араб ба варварий адууны байдалтай үүлдэр
- Умард зүгийн хөвчийн адууны хэв байдалтай үүлдэр
- Холилдмол буюу эрлийз үүлдэр
- Монгол буюу хээр талын адууны хэв байдалтай үүлдэр
2. Гэлдэргээний үүлдэр
- Ажлын чиглэлийн том биетэй адууны үүлдэр
- Ажлын чиглэлийн дунд ба жижиг биетэй адууны үүлдэр
Оросын профессор А.А. Браунер бядлаг янзын галбир байдалтай, уртавтар биетэй, богиновтор хөл мөчтэй, умард зүгийн адуу хатингар янзын галбир байдалтай, богиновтор биетэй, урт хөл мөчтэй, хурдан явдалтай өмнө зүгийн адуу энэ хоёр адуу орчин үеийн адууны бүх үүлдрийн өвөг дээдэс мөн гэж үзэж байв. Энэ профессорын тоймлосноор умард зүгийн адуу сэрүүн уур амьсгалтай бүсэд оршин амьдарч их хэмжээний бүдүүн тэжээлээр хооллож байхад өмнө зүгийн адуу хуурай, халуун уур амьсгалтай бүэд амьдарч чийг багатай өвс ургамлаар хооллож байсан ажээ.
Адууны гарал үүслийн тухай материалаас үзэхэд бүх тэжээвэр адуу бол янз бүрийн бүсэнд орчин тойрны элдэв нөхцлийн нөлөөгөөр маш их хувиран өөрчлөгдсөн зэрлэг ганцхан өвөг дээдсээс үүсэн гарсан нь харагдаж байна. Олон боловсон үүлдрийн адууны хэв байдал /уналгын, хүнд ачааны зэрэг/ тус бүрийн зэрлэг өвөг дээдсийг сурвалжлан хайх ямар ч үндэсгүй юм. Хүмүүс өөрсдийн хэрэгцээг хангах сонирхлын үүднээс адуунд нөлөөлж үлэмж олон үүлдрийг бий болгосон бөгөөд янз бүрийн хэв байдалтай адууны олон үүлдэр энэ хугацаанд үлэмж ихээр хувиран өөрчлөгдсөн тул ямар ч зэрлэг өвөг дээдэстэйгээ төсөөтэй байж чадахгүй болно. Үүнээс үзэхэд үүлдрийн бүлэг тус бүрийг тодорхой нэгэн зэрлэг өвөг дээдэстэй юм гэж үндэслэн зохиосон ямар ч ангилалтыг одоо үед хэрэглэж болохгүй бөгөөд тийм ангилалтыг шинжлэх ухааны үндэстэй гэж үзэж болохгүй байна.
В.М.Калинин, Г.Г.Хитенков нар адууны гарал үүсэл, хүмүүсийн явуулж байгаа зоотехникийн ажлын хэр хэмжээ, адууны бүтээмжит чанарын шинж байдал болон адуу үржүүлэх нөхцөлийг харгалзах явдал дээр үндэслэгдсэн ангилалтыг дэвшүүлэн гаргаж адууны бүх үүлдрийг умард зүгийн, өмнө зүгийн, холилдмол адуу гэж гурван бүлэгт хуваажээ.
Бүлэг тус бүрийг тухайн үүлдэр дээр явуулж байсан заводын үржлийн ажлын хэр хэмжээг харгалзан, бүдүүлэг завсрын ба завод гэсэн салбар бүлэг болгон хувааж эцэст нь салбар бүлэг тус бүрийг адууны бүтээмжит чанараар нь гэлдэргээний буюу хүнд ачааны үүлдэр, хурдан явдалт /уналгын, хөллөгөөний / үүлдэр, тодорхой чиглэл олоогүй гэж бас хуваана.
Энэхүү ангиллыг хожим нь Л.В.Каштанов бага зэрэг засварласан юм. Энэ ангилалт нь үүлдэр бий болох бүх үндсэн хүчин зүйлийг харгалзсан боловч маш төвөгтэй бөгөөд зарим үүлдрийг шинж тэмдгээр нь төдийлөн зөв сайн хуваарилж чадаагүй болно. Адууны үүлдрийг аж ахуйд ашигтай шинж тэмдгээр нь хүнд ачааны, хөллөгөөний /хатирч, хөдөө аж ахуйд хэрэглэгдэх дунд зэргийн биетэй/ уналгын, уналга - нуруу ачааны, уналга- хөллөгөөний гэж хуваана.
А.Дөл
0 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
- Өчигдөр, 17:46 минут Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- Өчигдөр, 11:21 минут МУ-ын Тод манлай уяач Б.Далай: Уяачийн амжилтанд г…
- 3-р сарын 19 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 3-р сарын 19 -нд 2023 оны ММСУХ-ны чансаа өндөр уяачид
- 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ УЯАЧ, УРАЛДААНЧ ХҮҮХДҮҮ…
- 3-р сарын 05 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ш.Мөнхбаатар:Ах дүү дөрвүүл аа…
- 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ ММСУХ-НЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ САЛБАР ХОЛБОО,…
- 3-р сарын 05 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2-р сарын 27 -нд Манлай уяач Ч.Сугар: Алаг морийг харсан хүн болгон…
- 2-р сарын 27 -нд 2022 оны чансаа өндөр сонгомол дээд насны хүлгүүд
- 2-р сарын 26 -нд Н.Билэгтсайхан 66 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр у…
- 2-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2-р сарын 26 -нд МОНГОЛ УЛСЫН 2022 ОНЫ ӨНДӨР ЧАНСААТАЙ ИХ НАСНЫ МОР…
- 2-р сарын 26 -нд О.Батбилэг 73 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр уяачд…
- 2-р сарын 26 -нд МУ-ын Алдарт уяач Г.Болдбаатар:Наадмын маргаашнаас…
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны чансаа өндөр азарганууд
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны МУ-ын шилдэг уяач, уралдаанч хүүхдүүд
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд ММСУХ-ны 2022 оны шилдгүүд шагналаа авлаа
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 20 -нд Уяач Б.Батжаргал: Сүүлд цоохор даага даяндуулсан
- 2024 оны 2-р сарын 19 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 14 -нд Цолоо ахиулсан уяачид
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Нийслэлийн Алдарт уяач цолоор 28 хүн шагнагджээ
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Дөрвөн Тод, дөрвөн Манлай, 18 Алдарт уяач цол авах…
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Сумын Алдарт уяач Н.ДУГАРЖАВ: БИ ДӨРӨВДҮГЭЭР АНГИА…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 27 -нд Сумын Алдарт уяач Д.Батбаяр: Би Биндэрт анх адуу т…
- 2024 оны 1-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 25 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 1-р сарын 24 -нд СУМЫН АЛДАРТ УЯАЧ А.Цэрэндорж: ЗААМАРТ ДАЛАЙ ЛАМЫГ…
- 2024 оны 1-р сарын 22 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 21 -нд Аймгийн Алдарт уяач Б.Баттөр: Таван жилийн дотор с…
- 2024 оны 1-р сарын 18 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ц.Жамсран: Өөрийн тамгатай уна…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 11 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Аймгийн Алдарт уяач М.Мөнхбаяр: Адууны төлөө уйгаг…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Сумын Алдарт уяач Ц.ГЭРЭЛБААТАР: Сайн адууны удам …
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн урал…
- 2024 оны 1-р сарын 03 -нд Хамгийн шимт тэжээлийг мэдэх үү?
- 2024 оны 1-р сарын 02 -нд М.Энхтайван: Хүн хэдий чинээ сэтгэлээ өгнө, адуу т…
- 2023 оны 12-р сарын 27 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 12-р сарын 25 -нд Баахан хэрэг тарих Баяндэлгэрийн буурал
- 2023 оны 12-р сарын 23 -нд Нийслэлийн Алдарт Уяач цолны болзол хангасан уяачд…
- 2023 оны 12-р сарын 22 -нд Аймгийн Алдарт уяач Г.Энхбаатар: Аавынхаа уяаны ар…
- 2023 оны 12-р сарын 17 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 10-р сарын 29 -нд Сумын Алдарт уяач Л.Батноров: Азарганы түрүүгээр а…
- 2023 оны 10-р сарын 28 -нд Өвгөн ноён М.Пүрэвжавын нэрэмжит уралдаануудын нэг…
Сэтгэгдэл бичигдээгүй байна