Хоймор нутгийн эрдэмт уяач


Монгол улсын Алдарт уяач С.Баатархүү нь 1934 онд Хөвсгөл аймгийн Эрдэнэбулган суманд төрсөн ажээ. Багадаа хөдөөгийн хөрслөг бор хөвгүүдийн л нэгэн адилаар адуу малтай ноцолдож, эмнэг хангалын нуруунд эрвэлзэж явсан нь ийнхүү хурдан тууртын дэл сүүл боохын нэгэн шалтгаан байлаа. Нэгэн үе Хөвсгөл аймгийн Тариалан суманд амьдарч байхдаа түүний уясан адуунууд нутаг орондоо дээгүүрт орох Дондов, Лхамсүрэн нарын уяачдын адуутай өрсөлдөн урд хойноо орж явсан аатай түүх бий. Улмаар 1979 онд Эрдэнэт хотын Жаргалант хороо Улаан толгойн САА тийш илгээлт өвөрлөн Эрдэнэтийг зорих нь тэр. Эрдэмт уяачийн амжилтанд хамгийн их жин дарсан хүлгэд бол түүний хоёр зээрд халзан морьд юм. Хоёр зээрдээрээ есөн жил уралдахдаа 12 медаль авснаас зургаа нь алт, дөрөв нь мөнгө, хоёр нь хүрэл медаль байжээ. Бага зээрд халзан нь дааганаасаа авахуулаад их нас хүртэл буюу 1979-1984 онуудад зургаа түрүүлж, хоёр аман хүзүүдсэн гайхамшигт хурдан ажнай ажгуу. С.Баатархүү уяач зөвхөн Эрдэнэт хот, Орхон аймгийн АХ-ын ойн баяр наадмаас есөн түрүү, дөрвөн аман хүзүү, 10 айраг, цагаан сарын болон бусад аймаг сумдын наадмын амжилтаараа 1998 онд МУ-ын Алдарт уяач цолыг хүртсэн юм. Өдгөө түүний авьяас чадварыг өвлөсөн хүү Б.Баасансүрэн аавынхаа шийрийг хатаах уяач болж хурдан хүлгэдээрээ амжилттай сайхан наадаж байна.
Аймгийн Алдарт уяач Б.Винтов: Уяачид бол төрийн өмнө үүрэг хүлээдэг гэж би ойлгодог
Аймгийн Алдарт уяач Бөөхүүгийн Винтов гэх содон нэртэй эрхэм нь Говь-Алтай аймгийн Дэлгэр сумын уугуул нэгэн. Алдартын өвөө аав Ширбазар, хүү Бөөхүү нар морь уядаг байсан нь ийнхүү Винтовыг моринд урвуулж орхисон гэдэг. Тиймдээ ч түүний бага нас адууны дэргэд өнгөрсөн гэж болно. Гурав дөрөвхөн настай жаахан хүү хурдан морины унаач хүү болсноос хойш 16,17 нас хүртлээ унажээ. Түүний аав Бөөхүү Говь-Алтай аймгийн Дэлгэр суманд морь уядаг байж. Бөөхүү уяачийн нэртэй хурдан хүлгэдийн дотроос хурдан алаг морины гаргасан амжилтыг нутаг орны морины хорхойтнууд анддаггүй юм. Тухайн үед одоогийнхтой адил морьдоо ачиж очоод л уралдчихна гэж байсангүй. Дэлгэр сум гэхэд л аймгийн төвөөсөө зуу гаруй км болохоор тэр бүр санаснаараа хол яваад байж чаддаггүй байсан гэх. Аймагтаа нэг хоёр удаа очиж уралдаж, хоёр айргийн эзэн болчихоод цээж тэнэгэр гэрээдээ харьж байсан түүх зөвхөн түүнийх байдаг юм. Ийнхүү уяач хүний хүнд атлаа хийморьтой албыг үүрч, бүтэн жилийн хөдөлмөрөө айраг түрүүгээр мялаах шиг сайхан зүйл хаа байх билээ. Винтов хүү багаасаа л ийнхүү хөдөө хөхөрч, гадаа гандах уяачдын амьдралыг мэдэрч өссөн нэгэн. Тиймдээ өвөө, бас аавынхаа хүсэл мөрөөдлийг гүйцэлдүүлэн адууныхаа угшил гарвалыг сайжруулж, өөрийн удмын хурдан адуутай болохоор 1996 оноос хойш тууштай ажиллаж байгаа юм.
1996 оноос гардан морь уях болсон бөгөөд түүнээс хоёр жилийн дараа саарал азарга нь Дархан уул аймгийн наадамд түрүүлсэн нь “залуу” уяачид урам зориг нэмсэн хэрэг байлаа.
Харин дараа жил нь буюу АХ-ын 78 жилийн ойн баяр наадамд хонгор морь нь аман хүзүүдсэн нь төрийн наадмын өмийг нээсэн юм. Тийм ч болохоор Винтов уяачийн сэтгэлд тэр жилийн наадам дандаа л шинэхэн сонихоноороо байдаг гэх. Түүнээс хойш 16,17 түрүү, 30 гаруй айргийг унаган адууныхаа амжилтаар хүртсэн ажээ. Эдгээрээс сонирхуулахад “Дүнжингаравын хурд 2009”-д түүний бор соёолон дөрвөөр, Сэлэнгэ аймагт болсон Атрын 50 жилд айргийн гурваар давхиж байлаа. Мөн 2008 онд Булган аймагт болсон бүсийн уралдаанд хязаалан үрээгээ дөрөвлүүлж, Говь-Алтай аймгийн даншигт хүрэн шүдлэнгээ гуравлуулан, өнгөрсөн онд Архангайн “Тамирын хурд”-д хар азаргаа түрүүлгэсэн гээд олныг дурдаж болох ажээ.
Тэрээр адууныхаа угшлыг сайжруулах ажлыг моринд орсон цагаасаа л идэвхийлэн хийж иржээ. Сүхбаатар, Дорнод, Хэнтий аймгуудын хурдан удмын адуунуудаас гадна ОХУ-аас авчирсан цэвэр цусны Англи, будённый үүлдрийн адуунуудыг оруулж ирээд байгаа аж. Түүнчлэн Монгол улсын Тод манлай Цэрэнжигмэд, Ганбаатар нарын эрлийз азаргануудын нэгдүгээр үеийн төл, Тод манлай Бандгаа Ганхуягийн нэгдүгээр үеийн адуунуудаар өөрийн адууны цусыг сэлбээд байгаагаа дуулгана билээ.
Өнгөрсөн хугацаанд аймгийн Алдарт уяач Винтовын автортой “Монгол адуу”, “Дэлхийн адуу” номууд хэвлэгдэн гарч олны хүртээл болоод байгаа юм. Олон жилийн туршлага судлагаан дээр үндэслэн бичсэн тус ном шинэ залуу уяачдын ширээний номын нэг болоод амжжээ.
Тэрээр “морь уяж байгаа хүмүүс төрийн өмнө үүрэг хүлээдэг гэж би ойлгодог. Хэрвээ уяачид морио уяхгүй, уралдуулахгүй бол наадмын нэг хэсэг байхгүй болно шүү дээ” хэмээсэн юм.
Удам дагасан уяачийн хүү хурдан морины хөгжлийн төлөө сэтгэл зовниж явдаг нэгэн. Тиймдээ ч өөрийн санаа бодлоо бусадтай хуваалцан, туршлага судлах гээд ажил мундахгүй. Ойрын үед адууг гэрчилгээтэй болгох талаар уриалагчдын нэгэн болоод байгаа аж.
Винтов Алдарт хоёр хүүтэй. Удам залгасан аавын хөвгүүд ч багаасаа л хурдан морины дэргэд өссөн болохоор моринд “дурлагсад”-ын нэгэн болж өсөцгөөжээ. Түүний В.Алтансүх энэ жил нийслэлийн Алдарт уяач болсонд Винтов уяач баяртай байгаа гэнэ. Ийм л нэгэн удам залгасан хийморилог эрчүүдийн тухай цухас өгүүлэхэд ийм байх ажээ.
Нийслэлийн Алдарт уяач В.Алтансүх: Морь гэдэг амьтны хийморь золбоог нэгэнт мэдэрчихсэн болохоор эргэлт буцалтгүй орсон
Аймгийн Алдарт Б.Винтовын хүү В.Алтансүх бол удам дагасан дөрөв үеийн уяач. Түүний бага нас Дарханд өнгөрсөн болохоор хөдөөгийн “орги” бор жаалуудтай харьцуулахад морь малнаас жаахан хөндий өссөн гэж болно. Гэсэн ч хурдан морины хусуур сойз зүүх аавыгаа дагаж үе үехэн хөдөө гадаа гарчихдаг байсан нь морины дэргэдээс холдож чадахгүй нэгэн болгожээ. Тэр бол 1998 он байлаа. Тэр жил Винтовын саарал азарга түрүүлээд, удалгүй улсын наадамд хонгор морь аман хүзүүдсэн нь залуу хүүгийн сэтгэлд Монгол эр хүний омогшил, дотоод сэтгэлийн бахархлыг хоромхон зуурт мэдрүүлэх нь тэр. Улмаар урам зориг нэмж морь уях эрдэмд шамдан суралцах болжээ. Ингээд 2008 онд Эрдэнэт хотын наадамд халтар азарга морио түрүүлгэсэн нь Алтансүхийн гэж цоллуулсан анхны түрүү байлаа.
Харин дараа жил нь “Ламын гэгээн”-ий наадамд түүний адуу аман хүзүүнд явж байгаад хүүхэд нь унаад бариандаа оролгүй хадуурчихжээ. Ер нь Алтансүх уяачийн аймаг сумандаа айраг түрүү алддаггүй хонгор морь, зээрд үрээ, туурай хээр гээд л хурдан буянгууд бий. Тэрээр унаган адуугаараа амжилт гаргахыг илүүд үздэг. Сүүлд Говь-Алтай аймгийн 70 жилд унаган адуу болох шүдлэн үрээ нь гурваар ирсэн нь баярт мөчүүдийн яахын аргагүй мөн байлаа. Моринд ороод нэг их удалгүй төрийн наадамдаа цулбуур өргүүлээд амжсанаас хойш олон амжилтыг гаргаад байгаа аж. Тэрнээс хойш бор азарга нь “Дүнжингарав”-т дөрөвт, Атрын 50 жилээр гуравт хурдалсан бол, “Говь-Алтайн 70” жилд шүдлэн үрээ гурваар давхижээ. Мөн өнгөрсөн жил төвийн бүсийн хурдын түрүүн эзэн болжээ. Одоогоор улс бүсийн чанартай нэг түрүү, зургаан айргийн амжилтаараа энэ оны эхэнд нийслэлийн Алдарт уяачийн болзлыг хангасан гэнэ. “Морь гэдэг амьтны хийморь золбоог нэгэнт мэдэрчихсэн учраас би эргэлт буцалтгүй моринд орсон” хэмээн ярих залуу уяач нийгмийн энэ их хурдтай хөгжлийн дунд мориор дамжсан үндэсний өв соёлоо гээлгүй авч үлдэхсэн гэж бодож явдаг нэгэн. Тиймдээ ч өөрийн хувь нэмрийг бага гэж гололгүй оруулахын төлөө аавын хамтаар хичээн ажиллаж явдаг юм билээ. Энд нэмэхэд түүний дүү Мөнгөнхуяг ч бас хурдан морины төлөө сэтгэл зүрхээ зориулж яваа нэгэн. Тиймдээ ч Аймгийн Алдарт уяач Б.Винтовынхон удам залгасан уяачид гэдгээрээ бахархдаг юм.
0 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
-
15 цагийн өмнө Б.Баярдоржийн хүрэн
-
15 цагийн өмнө Сумын заан, сумын Алдарт уяач Ц.Буджав: Сумынхаа н…
-
15 цагийн өмнө ТОД МАГНАЙ-26: АЙМГИЙН АЛДАРТ УЯАЧ Д.ЭРБОЛД
-
16 цагийн өмнө Галт сумын Засаг дарга М.Должинжав: Галтай хар үнэ…
-
16 цагийн өмнө Г.Тэмүүлэнгийн зээрд
-
Даваа, 12:59 минут Аймгийн Алдарт уяач Ц.Мөнххуяг: Цавьдар морь уралд…
-
Даваа, 12:24 минут Сумын Алдарт уяач Г.Мягмарбаатар: Төв аймгийнхаа б…
-
Даваа, 12:08 минут Еслүү хээр
-
Даваа, 11:59 минут Наян зуны наадам буюу хамгийн олон адуут Д.Нооного…
-
Даваа, 11:56 минут Ц.Гантулгын хул
-
Баасан, 20:21 минут 3000-ын улааны эзэн Гомбожавын Очирбат
-
Баасан, 19:57 минут Д.Ганзоригийн хээр
-
Баасан, 19:52 минут Аймгийн Алдарт уяач Д.Ганзориг: “Аавын минь адуу” …
-
1-р сарын 12 -нд Сайн адууны эрэлчин, шандаст шаргын эзэн Ажинбааг …
-
1-р сарын 12 -нд “Манба Дацан” хийдийн зурхайч, Анагаах Ухааны маги…
-
1-р сарын 12 -нд Ч.Батзоригийн шарга халзан
-
1-р сарын 12 -нд Сумын Алдарт уяач Г.Дорж: Галшараас авчирсан адуун…
-
1-р сарын 12 -нд Луу халтар
-
1-р сарын 11 -нд ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ-25: МАЛЫН ИХ ЭМЧ Д.НЯМЖАВ
-
1-р сарын 11 -нд “Хөгжилт” нэгдлийн ууган гишүүн, хурдан хүлгийн цу…
-
1-р сарын 11 -нд Ч.Батзоригийн хар
-
1-р сарын 10 -нд Аймгийн Алдарт уяач М.Ганцогт: Баруун бүсийн түрүү…
-
1-р сарын 08 -нд Баян ходоодны дааганы унаач Уралдаанч Б.Батхишиг: …
-
1-р сарын 08 -нд АХ-ын 99 жилийн ойд 6-15-д хурдалсан дааганууд
-
1-р сарын 08 -нд Сумын Алдарт уяач Т.Буян-Өлзий: Бэлэгний гүүний уу…
-
1-р сарын 08 -нд Уралдаанч Б.Баярцогт: Одоо ээж рүүгээ ярина аа
-
1-р сарын 08 -нд Б.Сэр-Одын шарга халзан
-
1-р сарын 08 -нд Уяач Б.Сэр-Од: Халзан даагаараа төрийн наадмын анх…
-
1-р сарын 06 -нд П.Энхмөнхийн сартай хул
-
1-р сарын 06 -нд МУ-ын Манлай уяач П.Энхмөнх: Наадам бүрдүүлэгч бид…
-
1-р сарын 06 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ч.Балжинням: Би аймагт зургаан…
-
1-р сарын 06 -нд Г.Гансүхийн хул
-
1-р сарын 06 -нд Уяач Г.Гансүх: Тэр үеийг үгээр илэрхийлэхийн аргаг…
-
1-р сарын 04 -нд Сумын Алдарт уяач Н.Батболд: Хашаанд зогсоож тэжээ…
-
1-р сарын 04 -нд Уралдаанч Н.Билэгтсайхан: Том болоод эмч болно оо
-
1-р сарын 04 -нд С.Баярсайханы бор
-
1-р сарын 04 -нд Аймгийн Алдарт уяач С.Баярсайхан: Улсын баяр наада…
-
1-р сарын 02 -нд Сумын Алдарт уяач Д.Тайванжаргал: Өвөө маань 9 сум…
-
1-р сарын 02 -нд ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ-24: АЙМГИЙН АЛДАРТ УЯАЧ Э.МӨНХ-…
-
1-р сарын 02 -нд Уралдаанч О.Өсөхбаяр: Улсын наадмаас анхны айргаа …
-
1-р сарын 02 -нд Ц.Гончигсүрэнгийн хээр
-
1-р сарын 02 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ц.Гончигсүрэн: Би өөрийгөө азт…
-
12-р сарын 30 -нд Ухаа адуугаар урамтай наадагч Сэр-Одын Сунайндагва
-
12-р сарын 30 -нд АХ-ын 99 жилийн ойд эхний 6-30-д хурдалсан шүдлэнг…
-
12-р сарын 30 -нд Уралдаанч Б.Төрболд: Замынхаа талдаа ороход айрагт…
-
12-р сарын 30 -нд З.Тэмүүжингийн хонгор
-
12-р сарын 30 -нд Уяач З.Тэмүүжин: Эрдэнэтээс анх удаа төрийн наадмы…
-
12-р сарын 27 -нд Уралдаанч Б.Сэргэлэнбаатар: Би удахгүй 8 нас хүрнэ
-
12-р сарын 27 -нд Н.Дөлгөөний халиун
-
12-р сарын 27 -нд Ууган хүүгийн хийморь асч, удмаа залган алдраа ман…
-
2020 оны 11-р сарын 08 -нд Монгол Улсын Алдарт уяач Г.Батболд: Хоёр зүйлийг б…
-
Даваа, 11:59 минут Наян зуны наадам буюу хамгийн олон адуут Д.Нооного…
-
2020 оны 11-р сарын 08 -нд Хүннү халтар
-
1-р сарын 08 -нд Сумын Алдарт уяач Т.Буян-Өлзий: Бэлэгний гүүний уу…
-
12-р сарын 30 -нд Уралдаанч Б.Төрболд: Замынхаа талдаа ороход айрагт…
-
2020 оны 11-р сарын 10 -нд Аймгийн Алдарт уяач С.Энхтөр: Хурдан морины төлөө …
-
12-р сарын 23 -нд Аймгийн Алдарт уяач Б.Батсүх: Ийм л үр дүн хүлээж…
-
2020 оны 10-р сарын 19 -нд Алдраа авч чадаагүй аавыгаа дурсахуй
-
12-р сарын 21 -нд Уяач А.Лхагва: Гүнтийн ногооноос хойш 37 жилийн да…
-
2020 оны 10-р сарын 13 -нд Б.Эрдэнэбаярын саарал
-
2020 оны 10-р сарын 26 -нд Дайчин халзан
-
2020 оны 11-р сарын 24 -нд МУ-ын Алдарт уяач Батчулууны Ерөөлт: Их мэдэж, нар…
-
2020 оны 11-р сарын 10 -нд Уралдаанч С.Эрхэмбаяр: Улсад уралдаж байгаа морьды…
-
2020 оны 10-р сарын 21 -нд Дөлгөөн халтар
-
2020 оны 11-р сарын 08 -нд Сумын Алдарт уяач Д.Рэнцэндорж: Баянбараат, Баянца…
-
1-р сарын 06 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ч.Балжинням: Би аймагт зургаан…
-
1-р сарын 08 -нд АХ-ын 99 жилийн ойд 6-15-д хурдалсан дааганууд
-
2020 оны 11-р сарын 10 -нд Дүүгүүр хээр
-
1-р сарын 06 -нд МУ-ын Манлай уяач П.Энхмөнх: Наадам бүрдүүлэгч бид…
-
2020 оны 12-р сарын 16 -нд МОНГОЛ ХҮРЭН
-
2020 оны 10-р сарын 21 -нд Морьтны соёлыг түүчээлэн түгээгсэд
-
Даваа, 12:24 минут Сумын Алдарт уяач Г.Мягмарбаатар: Төв аймгийнхаа б…
-
12-р сарын 24 -нд Уяач Г.Адьяахүү: Цагаанхайрхан сумаас маань монгол…
-
1-р сарын 08 -нд Б.Сэр-Одын шарга халзан
-
2020 оны 10-р сарын 26 -нд АХ-99 жилийн ойд эхний 30-д хурдалсан их насны хүл…
-
12-р сарын 21 -нд Боржигон овогт Дэндэвийн Хишигжаргал
-
2020 оны 12-р сарын 13 -нд Монгол Улсын Алдарт уяач Д.Баясгалан: Луу жил дхүр…
-
2020 оны 10-р сарын 21 -нд Х.ТҮМЭНБАЯРЫН ХУЛАН БУУРАЛ
-
2020 оны 10-р сарын 13 -нд Сумын Алдарт уяач Ц.Алтанхуяг: Хүрэн азарга улсад …
-
2020 оны 10-р сарын 26 -нд Тод манлай уяач Д.Хишигжаргал: Моринд дуртай охинд…
-
2020 оны 12-р сарын 13 -нд З.ПҮРЭВ-ОЧИРЫН ЗЭЭРД
-
1-р сарын 12 -нд Ч.Батзоригийн шарга халзан
-
2020 оны 10-р сарын 16 -нд Мадаггүй сайхан нааддаг Макс галын уяачид
-
2020 оны 12-р сарын 13 -нд Уралдаанч Б.Буянтөгс: Тавд давхиж явахад зүрх хурд…
-
2020 оны 11-р сарын 24 -нд Г.Ганбаярын хар
-
2020 оны 10-р сарын 21 -нд Сумын Алдарт уяач Г.Одбаатар: Манайхан Баянхонгор …
-
2020 оны 10-р сарын 16 -нд МЭНГЭТ ХҮРЭН
-
2020 оны 11-р сарын 08 -нд Д.ДАЯНДЭМИДИЙН ХОНГОР
-
2020 оны 11-р сарын 17 -нд МУ-ын Заан Ч.Батзориг: Төрийнхөө наадмаас нэг дор …
-
2020 оны 10-р сарын 13 -нд Уяач Б.Эрдэнэбаяр: Улс, бүсийн уралдаанаас дөрвөн …
-
2020 оны 12-р сарын 07 -нд Т.УУГАНБАЯРЫН ХҮРЭН
-
1-р сарын 10 -нд Аймгийн Алдарт уяач М.Ганцогт: Баруун бүсийн түрүү…
-
2020 оны 11-р сарын 24 -нд АХ-ын 99 жилийн ойд 11-30 хурдалсан соёолонгууд
-
12-р сарын 23 -нд Б.Батсүхийн унаган зээрд
-
12-р сарын 30 -нд АХ-ын 99 жилийн ойд эхний 6-30-д хурдалсан шүдлэнг…
-
12-р сарын 24 -нд АХ-99 жилийн ойд эхний 11-30-д хурдалсан хязааланг…
-
12-р сарын 30 -нд Уяач З.Тэмүүжин: Эрдэнэтээс анх удаа төрийн наадмы…
-
Даваа, 12:59 минут Аймгийн Алдарт уяач Ц.Мөнххуяг: Цавьдар морь уралд…
-
2020 оны 10-р сарын 19 -нд Ц.ЧИНГИСИЙН БУУРАЛ
-
1-р сарын 02 -нд Ц.Гончигсүрэнгийн хээр
Сэтгэгдэл бичигдээгүй байна