Алдар цол тойрсон адармаатай асуудлууд
Завшиж, завсардсан цолтнууд
Монгол Улсын баяр наадмын тухай хуульд заасны дагуу улс бүсийн наадмаас дөрвөн түрүү, эсвэл найман айраг хүртсэн уяач МУ-ын Алдарт уяач цолыг, зургаан түрүү эсвэл 12 айраг хүртсэн бол МУ-ын Манлай уяач, 10 түрүү эсвэл 20 айраг хүртсэн бол МУ-ын Тод манлай уяач цолыг хүртэх ёстой. Өнөөдрийн байдлаар энэ хуулийн дагуу хишиг хүртсэн МУ-ын найман Тод манлай, 48 Манлай, 274 Алдарт уяач байна. Улсын цолны болзол харьцангуй ойлгомжтой учраас энэ талаар маргаан үүсгэхэд барих тавих юмтай. /Гэхдээ улсын алдар цолны тухай гэж ойлгож болохгүй. Энэ талаарх асуудлыг бид дараа нь жич өгүүлэх болно. Харин аймаг сумын цолны тухайд асуудал их байнаа.
Аймаг сумын Алдарт уяачийн цолны болзолыг хуулинд тусгахдаа зөвхөн шат шатанд нь зохицуулахаар тусгажээ. Өөрөөр хэлбэл хуулийг нь сайн анзаарвал сумын уяач сумандаа л уралдах ёстой гэсэн нэг тийм хүний эрхийг зөрчсөн эвгүй тал ажиглагдаад байгаа юм. За жишээлбэл сумын Алдарт уяач цолыг сумынхаа наадмаас 10 түрүү, эсвэл 20 айраг хүртсэн хүн хүртэх ёстой хэмээн заасан байдаг. Харин нөгөө уяач аймгийнхаа болон цаашлаад улс бүсийн наадамд морь уралдуулан түрүүлж айрагдуулбал яаж тооцох ёстой талаар заалт байхгүй. Өөрөөр хэлбэл тэрхүү уяач аймгийн наадмаас нэг түрүү, улсын наадмаас нэг айраг хүртлээ гэж бодоход тэр нь хэрхэн үнэлэгдэх вэ гэдэг нь ойлгомжгүй. Үүнийг зохицуулсан хуулийн заалт байхгүй учраас аймгуудын салбар холбоод энэ асуудлыг өөр өөрсдийнхөө үзэмжээр шийддэг. Жишээлбэл Сүхбаатар аймагт улсын наадмаас нэг айраг авсан уяачдаа шууд аймгийн Алдарт уяач цол олгодог. Үүнийг буруутгаж зөвтгөх хууль эрх зүйн орчин байхгүй. Түүнээс болоод нэг хэсэг нь завшиж, нөгөө хэсэг нь завсардаж явна.
Хуулинд байхгүй цолтнууд
Баяр наадмын тухай хуулийг үндэс болгон уяачдад сум, аймаг, улсын гэсэн гурван ангиллаар, сумын Алдарт, аймгийн Алдарт, улсын Алдарт, Манлай, Тод манлай гэсэн таван шатлалтай цолыг олгохоор хуульчилсан байдаг. Хуулийн заалтыг нэг бүрчлэн уншаад та дүүргийн Алдарт уяач, Нийслэлийн Алдарт уяач гэдэг үг үсэг олж харахгүй. Тэгсэн хэр нь өнөөдөр ийм цолтон Монголд цөөн бус бий. Хуулинд байхгүй цолыг хаанаас бий болгож, хэн “түгээгээд” байгаа нь ойлгомжгүй. Нэгэнт хуулийн зохицуулалт байхгүй учраас ямар шалгуураар цолонд хүрдэг нь бүрхэг, тэднийг хүлээн зөвшөөрөх эсэх нь ч эргэлзээтэй.
Тэгэхээр ойрын үед баяр наадмын тухай хуульд энэ талаар нэмэлт өөрчлөлт оруулж нэг бүрчлэн зааж өгөхгүй бол алдар цолны тухай энэ таагүй яриа гарсаар, уяачдын эрх ашиг зөрчигдсөөр байх болно.
Дээд цолтнуудын “дэлгэрэлт”
Алдар цолтой холбоотой дараагийн асуудал бол улсын цолны босго, чимэгийн
тухай. Уралдаан наадам ихсэхийн хэрээр улсын алдар цолтой уяачид жил ирэх бүр нэмэгдэж өдгөө дээр дурьдсан тоонд хүрээд байна. ММСУХ байгуулагдаад арав гаруйхан жилийн нүүр үзэж байгаа гэхэд амжилтанд хүрсэн уяачдын тоо чамлахааргүй байгаа биз. Тэр тусмаа дээд цолтнуудын хувьд.
Гэтэл үндэсний эрийн гурван наадмын нэг бөхийн тухайд 400-гаад жилийн түүхэнд 40 гаруй аварга буюу дээд цолтон төрсөн гэсэн судалгаа бий. Өөрөөр хэлбэл 1641 оноос цол олгож, 1805 оноос хойшхи наадмын дүйзээс харвал шүү дээ. Барагцаагаар 10 жил тутамд нэг дээд цолтон төрж байсан хэмээн дүгнэж болохоор. Тэгвэл морины буюу уяачдын тухайд сүүлийн 13 жилийн дотор 8 дээд цолтон төржээ. За яахав зарим нэг хүний холбоо байгуулагдахаас өмнөх амжилтуудыг оруулсан гэсэн ч тэдгээр нь тэн хагасаас нь илүү гарахгүй. Ингэхээр үндсэндээ гурван жил тутамд нэг дээд цолтон төрсөн гэсэн үг.
Хүн амжилт гаргаж байхад бахархахын оронд хэмээн уншигч та яаран бүү зэмлээрэй. Амжилтанд хүрч байгаа нь сайшаалтай. Үүнтэй маргах юм байхгүй. Гол нь чанар чансааны асуудал. Товчхондоо бол Тод манлай буюу дээд цолтны босго арай намдаад байгаа юм биш үү гэх утгатай үг унагагсад олшроод байна. Жилдээ 5-6 Засгийн газрын тогтоолтой уралдаан болдог болсон сүүлийн жилүүдийн туршлагаас харахад сайн морьтой хүн аз нь гийвэл хоёр жилийн дотор дээд цолонд хүрч болохоор байгаа биз.
Эндээс нэгэнт оргилд гарчихсан хүн ахиж юунд тэмүүлэх вэ? гэдэг асуулт урган гарч ирнэ. Дахин айраг түрүү авлаа ч нэмэгдэх юм байхгүй, үндсэндээ ханачихна. Магадгүй эндээс нөгөө айраг түрүүгээ арилждаг гэх хар ч гарч байхыг үгүйсгэхгүй. Тэгэхээр цолны болзлоо нэмдэггүй юмаа гэхэд ядаж “чимэг” нэмэх талаар яагаад бодож болохгүй гэж. Үгүй бол дахин дээд цол бий болгож болно шүү дээ. Ингэхдээ хувь хүний амжилтаас илүүтэй Монголын морин спортын хөгжилд оруулсан хувь нэмрийг үнэлэх маягаар.
Жишээлбэл: Өөрийн унаган хүлгээрээ уралддаг, төрийн наадамд азарга, их нас заавал түрүүлгэсэн байх. Өөрийн гэсэн шавьтай, тэд нараас нь хэн нэгэн нь улсын цолны болзолд хүрсэн байх гэх мэтийн босгуудыг тогтоогоод. Энэ мэтээр алдар цолны асуудалд анхаарлаа хандуулж өөрчлөлт хийх цаг нь болсныг уяачид сануулсаар байна.
"Тод магнай" сэтгүүл дугаар №3 А.Мөнх-Эрдэнэ
0 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
- 2024 оны 4-р сарын 15 -нд Уяач Ц.Батсайхан: Гэсэрваань гуай тарган ирэн дээр…
- 2024 оны 3-р сарын 27 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 3-р сарын 27 -нд МУ-ын Тод манлай уяач Б.Далай: Уяачийн амжилтанд г…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд 2023 оны ММСУХ-ны чансаа өндөр уяачид
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ УЯАЧ, УРАЛДААНЧ ХҮҮХДҮҮ…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ш.Мөнхбаатар:Ах дүү дөрвүүл аа…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ ММСУХ-НЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ САЛБАР ХОЛБОО,…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд Манлай уяач Ч.Сугар: Алаг морийг харсан хүн болгон…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд 2022 оны чансаа өндөр сонгомол дээд насны хүлгүүд
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Н.Билэгтсайхан 66 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр у…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МОНГОЛ УЛСЫН 2022 ОНЫ ӨНДӨР ЧАНСААТАЙ ИХ НАСНЫ МОР…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд О.Батбилэг 73 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр уяачд…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МУ-ын Алдарт уяач Г.Болдбаатар:Наадмын маргаашнаас…
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны чансаа өндөр азарганууд
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны МУ-ын шилдэг уяач, уралдаанч хүүхдүүд
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд ММСУХ-ны 2022 оны шилдгүүд шагналаа авлаа
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 20 -нд Уяач Б.Батжаргал: Сүүлд цоохор даага даяндуулсан
- 2024 оны 2-р сарын 19 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 14 -нд Цолоо ахиулсан уяачид
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Нийслэлийн Алдарт уяач цолоор 28 хүн шагнагджээ
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Дөрвөн Тод, дөрвөн Манлай, 18 Алдарт уяач цол авах…
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Сумын Алдарт уяач Н.ДУГАРЖАВ: БИ ДӨРӨВДҮГЭЭР АНГИА…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 27 -нд Сумын Алдарт уяач Д.Батбаяр: Би Биндэрт анх адуу т…
- 2024 оны 1-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 25 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 1-р сарын 24 -нд СУМЫН АЛДАРТ УЯАЧ А.Цэрэндорж: ЗААМАРТ ДАЛАЙ ЛАМЫГ…
- 2024 оны 1-р сарын 22 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 21 -нд Аймгийн Алдарт уяач Б.Баттөр: Таван жилийн дотор с…
- 2024 оны 1-р сарын 18 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ц.Жамсран: Өөрийн тамгатай уна…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 11 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Аймгийн Алдарт уяач М.Мөнхбаяр: Адууны төлөө уйгаг…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Сумын Алдарт уяач Ц.ГЭРЭЛБААТАР: Сайн адууны удам …
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн урал…
- 2024 оны 1-р сарын 03 -нд Хамгийн шимт тэжээлийг мэдэх үү?
- 2024 оны 1-р сарын 02 -нд М.Энхтайван: Хүн хэдий чинээ сэтгэлээ өгнө, адуу т…
- 2023 оны 12-р сарын 27 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 12-р сарын 25 -нд Баахан хэрэг тарих Баяндэлгэрийн буурал
- 2023 оны 12-р сарын 23 -нд Нийслэлийн Алдарт Уяач цолны болзол хангасан уяачд…
- 2023 оны 12-р сарын 22 -нд Аймгийн Алдарт уяач Г.Энхбаатар: Аавынхаа уяаны ар…
- 2023 оны 12-р сарын 17 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 10-р сарын 29 -нд Сумын Алдарт уяач Л.Батноров: Азарганы түрүүгээр а…
Сэтгэгдэл бичигдээгүй байна