Адъяагийн үзсэн аймгийн анхны наадам

Сайн усны дэнж зуны энэ өглөө амилсан мэт харагдана. Хаана л бол майхан гэр, уяа морьд, мал сүрэг багширна. Энд Галшар нутгаас алдарт Лхамсүрэн мээрэн, зүүн хойноос Шагдарсүрэн, зүүн өмнө зүгээс хув хэмээх Давга зэрэг хурдан морины нэрт мастерууд хүрэлцэн иржээ. Бас өмнөөс VII ноён хутагт хурдан морьтойгоо ирсэн юмсанж. Монголын найман зүгийн уяачид өнөөдөр энд цуглахын учир юусан билээ. Энд говийн VII ноён хутагт гэгээнтэн залрах сургаар энэ наадамд зарим хошуу тэр аяараа хөдөлсөн байжээ.
Ноён хутагт өөрөө зөвхөн их насны морь 10 орчим уяж ирсэн гэж ярьцгаана. Тэр үед хүүхэд ховор, армаг хүлгүүдийг жаахан хүүхэд унадаггүй болохоор Тайжийн морийг олон жил унасан 13 настай Адъяа охин морийг унаж ирлээ. Тайжийн Их хээр, Магнай, Манант ембүү, Ууц хүрэн, Гондоон, Цэгцгэр хээр, хурганы буюу Адъяагийн хар зэрэг алдарт хүлгүүдийг унаж олон жил түрүүлж, айрагдсан энэ охин өнөөдөр Магнайгаа унаж уралдана. Тэр үед уралдааны зам гэх юм байхгүй, газар мэдэхгүй багахан хүүхдүүд хандсан зүгтээ явж төөрөх удаа олон.
Хурдан унаа машин, мотоцикль байх биш. Баримжаа тоймгүй газар хэдэн зуун морь эргэж, морь хүн харагдвал тэр зүг явуулчихна.Сайн усны наадамд морьдыг баруун хойшоо явуулсан агаад уул толгодгүй ногоорсон их талд морины уралдаан болжээ.
Их насны уралдаанд энэ өдөр тайжийн Магнай хээр, тайжаас гэгээнтэнд өгсөн зээрд морь хоёр хол тасарч явснаа одоо 80 настай Адъяа дурсаж сууна. Хэдэн зуун мориноос тасарч гарсан хоёр хүүхэд нэг бараан юм харагдахаар очсон чинь хоёр морьтой хүн байжээ. Том хүнээр зүгээ заалгаад харваж одсон гэдэг.
Магнай хээр амгайгаа соёондоо тээглүүлээд хөнтөрч өгдөг хүлэг. Энэ наадамд Магнай хээр түрүүлж, гэгээнтний зээрд аман хүзүүджээ. Тэр үед морины байд хунзаар цай, уурга адуу өгдөг шиг санаж байна.
Наадам дээр гэгээнтэнд хүн бүхэн мөргөж, Адъяа ч мөн мөргөж хариуд нь гэгээнтэн эрхитэй гараараа толгойд адис тавьжээ. Тайжаас гэгээнтэнд хурдан морь өгөхөд адис рашаан л хүртэж байсан санагдана гэв. Цал буурал толгойтой энэ эмээ сайн хүлгийн нуруун дээр өсч хүн болжээ. Хүүхэд байхдаа хамгийн олон хурдан морь унаж түрүүлж, айрагдсан гэвэл худал болохгүй. Нэг жилд 10 орчим, 6-7 жил морь унасан гэхэд лав 50-60 удаа түрүүлсэн багцаа гарч байна. Сонин байгаа биз, том хүүхэн болоод ч морь хөлслөх ажлаас хөндий байгаагүй гэнэ. Ах Цэрэнтэйгээ ямагт морь уяж эр хүн шиг явсан болохоор уяа сойлго ч андахгүй, Дэндэв таж мориныхоо сүвээний гурван хавиргыг гараараа хэмжиж үзээд нэг хөлс өгөх эсэхээ хэлдэг байсан, мориныхоо хөлсийг хусаад, хөлснөөс амталж үзээд усан амттай байвал уяа орж байна гэж хэлдэг байсныг, тайжийн оодон гэх зээрд гүүгээр нэг өдөр гурван их нас тавьж байсан хийгээд, энэ гайхамшигт гүү Дэлгэрэхийн тойрмын уснаас өглөө мордож “Буухиа бичих”-ийг Замын-Үүд хүргэж өгөөд орой хонь саах үед ирдэг зэрэг сайн адууны тухай элдэв сонинг нүдээр үзсэн буянтай буурал байна.
Хэрэв хурдан морийг хамгийн олон жил унасан болон олон түрүүлсэн хүнийг шалгаруулдаг аваас лам Адъяа гуай шалгарах биз гэж бодож суулаа.
1994 он
Л.Сандуй