Нэрт уяач С.Тонирвоогийн нутгийн хурдан моринд оруулсан хувь нэмэр

Завхан аймгийн Алдархаан сумын нэрт уяач С.Тонирвоо нь нутгийнхаа хурдан морийг хөгжүүлэхэд өөрийн хувь нэмрийг оруулж байсан эрдэмт мэргэн уяачдын  нэг юм. С.Тонирвоо нь бага наснаасаа мал маллаж малын дэргэд өссөн, адуу малд эрэмгий бие хаа сайтай, үеийн нөхдийн дунд эр чадал сайтай, шулуун шударга зантай, тэр үедээ бичиг үсгийн чадвар сайтай, гүйх ухаантай, үр хүүхдийнхээ сайн эцэг, эхнэрийнхээ сайн хань, дүү нарынхаа түшиг ах, нутаг орондоо нэртэй сайн бизнесмен байлаа. С.Тонирвоо нь 1960 оноос эхлэн 35 жил нэгдэлд адуучин, мөн морь уяж 1967 онд аймагт бор шүдлэн айрагдуулж, 1968 онд Борхын голын нэрт уяач Сэдбааваагаас тухайн үед сайн морь 100 төгрөг байхад 500 төгрөгөөр авсан цагаан морь нь 1969, 1970 онд аймагт айрагдаж, авга ах болох тоодон Дүүдээ буюу С.Дүгэржавт бэлгэнд өгсөн бор халзан үрээ нь 1956, 1959 онд аймгийн наадамд түрүүлж байсан байна. С.Тонирвоо нь 1975 онд “Шар тал” хоршоонд адуучин болж, өөрийн амьдарч байгаа нутаг Агьтын ам гэдэг газар нэрэмжит наадмаа хийдэг болсноос хойш одоог хүртэл бараг 40 жил наадаж байна. Социализмын үед юм ховор, одоогийнх шиг өөрийн дураар хүн бүр наадам хийдэггүй, ганц нэг жижиг наадам үсэргээ болсон ч эмх замбараагүй морьд нь эргэж дайрах, замаас нь морь оруулах, машин мотоциклиэр хөөх, хэл ам гаргах, морь бариулахгүй дайрч орох, хэний морь яаж түрүүлсэн нь мэдэгдэхгүй болох, цагдаа цэргээр хамгаалуулж нааддаг байлаа. Тонирвоогийн энэ наадам бол аймгийн наадмын дараа орох том наадам байлаа. Наадмаар зургадугаар сард морьдын үсэргээ ид жигдэрч, уяа сойлго нь эвлэж байгаа үед зургаан насны морь уралдуулж, бөх барилдуулж, морины бай шагналыг өөрөөсөө гаргаж тавгийн идээ, тараг, айраг, бусад бүх зүйлийг өөрөө болон ах дүү, үр сад, анд найз нар нь сайн дураараа тусалж наадмыг хэний ч шаардлагагүй, дэг журамтай зохион байгуулж, мотоцикль, машин дагуулахгүй, морь барианы газар үзэгчид бүгд суудалдаа сууж, барианы газар зөвхөн морь барих хүмүүс, морины эздийг байрлуулдаг. Тэнд дэг журам сахиулах цагдаа хүчнийхэн байхгүй, бүх юм эмх цэгцтэй, маргаан будлиан гардаггүй, Тонирвоо өөрөө зассан таваг идээний ард суугаад наадмынхаа комисст үүрэг даалгавар өгөөд сууж байдаг хүн байлаа. Завханчуудын хүсэн хүлээж байдаг сайхан наадам болдог тул зарим хүн аймгийн наадмаас илүүд үзэж 3-4 сум, аймгийн төвийнхөн оролцдог ийм сайхан наадам хийдэг хүн байсан юм. Өөрөө морь уядаг, сүүлд аймгийн Алдарт уяач болсон. 1967 онд бор шүдлэн нь аймагт таваар, 1972 онд бор даага нь түрүү, 1983 онд хээр соёолон нь таваар, 1985 онд хонгор халзан шүдлэн нь дөрвөөр, 1986 онд хонгор халзан шүдлэн гурваар, 1991 онд халтар соёолон нь дөрвөөр тус тус давхиж байсан ба энэ адуунууд нь МУ-ын Алдарт уяач Б.Оросоод өгсөн алаг азарганы дүү нар нь юм. Ер нь Тонирвоо нь сум, бригадын наадамд олон айраг, түрүү авч байсан сайн уяачаас гадна сайн зохион байгуулагч, нутаг усандаа нэр хүндтэй хүн байсныг хамт олон нь үнэлж аймгийн аварга уяач цол тэмдгээр 1989 онд шагнаж байсан байна. Тонирвоо нь наадам хийгээд зогсохгүй морь унасан хүүхдүүдийг урамшуулж, тэднийг баярлуулахаа гол зорилго болгож бэлэг дурсгал өгдгөөрөө онцлогтойгоос гадна морь унасан бүх хүүхдийг барилдуулж шагнал урамшуулал өгдөг, баян ходоодны даагаа цоллож урамшуулдаг байжээ. 1990 оноос хойших наадмынхаа уралдсан морьдын бичлэг, морины зүс, эздийн нэр зэргийг тусгай бичлэгээр авч одоо үр хүүхдүүд нь хадгалж байдаг байна.
Тэмдэглэлийг бичсэн Б.Оросоо