Аймгийн Алдарт уяач С.Лхагва:Сумынхаа 70 жилийн ойн баяр наадмын гурван түрүү, зургаан айргийг ганцаараа авсан
Завхан аймгийн Тосонцэнгэл сумын уугуул, аймгийн Алдарт уяач С.Лхагватай ярилцсанаа уншигч танаа хүргэж байна.
-Уяач хэмээх өнөр айлд бүл нэмсэн үеийн дурсамжаас яриагаа эхэлье?
-16 настайгаасаа эхлээд хурдан морь уясан. Өрх тусгаарлаагүй байсан болохоор морь сайхан эвлээд ирэхийн алдад аав ээж “ажил хийсэнгүй” гэж загнаад морьдыг маань тавиад хөөчихдөг байсан. Тэгээд 1970-1973 онд Бугантын сангийн аж ахуйд цэргийн алба хааж ирчихээд харин санаа амар морь уядаг болсон доо. Эхний хэдэн жил морьд сайн давхиагүй ээ. Харин 1976 онд Санвайгаас авсан бор морь маань сумандаа гурвалж учиргүй их баярлаж билээ. Улсын наадамд морь түрүүлгэсэн хүн шиг л баярлаж баярын нулимсаа барьж дийлэхгүй байсан. Тэр бор морь маань дараа нь Тосонцэнгэл сумандаа дөрвөн удаа айрагдсан.
-Амжилтын буухиаг үргэлжлүүлсэн аргамаг хүлгүүд цөөнгүй байсан биз. Тэднээсээ танилцуулаач?
-Мал сайн малласан гэж нэгдлээс нэг морь авах эрхээр шагнадаг байсан юм. Түүнийгээ авах гээд нэгдлийн адуун дээр очсон нэг хээр үрээ намайг дагаад салдаггүй. Сайн адуу эзнээ хайж явдаг юм гэнэ лээ гэж бодоод өнөөхийг чинь аваад азарга тавьчихлаа. Тэгсэн үнэхээр эр төл болгон нь хурдалсан шүү. Анхны төл нь Бөндөн хээр морь даагандаа айрагдаад, соёолондоо түрүүлээд, нас нийлээд ахиад айрагдсан. Дараахан нь Хөвсгөлийн Галт сумын панз Пүрэвжав гэдэг хүн аваад явсан чинь тэнд очоод бас их олон түрүүлсэн байна лээ. Бөндөн хээрийг залгаж Лхагваагийн Цагаан сүүлт, Цүүцэн гэж сайн хоёр хээр морь гарч ирсэн. Цүүцэн нь даага, шүдлэндээ суманд түрүүлээд, Тосонцэнгэлийн 70 жилээр Цагаан сүүлт нь түрүүлж, Цүүцэн нь аман хүзүүдэж, халтар үрээ нь гурвалж байлаа. Бас хязааланд шар халтар үрээ маань түрүүлж, сартай хүрэн үрээ аман хүзүүдсэн.
-Амжилт арвинтай сайхан нааджээ дээ?
-Гурван шүдлэн мордуулсан чинь бор нь түрүүлж, хээр нь аман хүзүүдээд, алаг нь гурвалсан. Сумынхаа ойд их морь мордуулмаар байдаг. Тэгсэн их нас байдаггүй. Сайн морь сураглаж байгаад Тэлмэний Пагамын Лхагвасүрэнгээс мөрийний хээр морийг нь 20 мянган төгрөгөөр худалдаад авчихсан. Тэгсэн нутгийн хөгшчүүл “адгуус тэгтэл нь өндөр үнээр авлаа” гээд л загнаж билээ.
-Тэгээд сумын ойд хэдээр давхисан бэ?
-Дөрөвт давхиж, би дангаараа сумынхаа 70 жилийн ойн наадмын гурван түрүү, зургаан айргийг авч байлаа.
-Ийм наадам ч олон биш шүү. Уяачийн хийморь асч, морины уяа таарч дээ?
-Тэгсэн байхаа. Хаа очиж миний адуунууд ер нь давхиад байдаг юм шүү. Баяндорж гэдэг хүнээс даага, шүдлэндээ түрүүлсэн хул морийг нь 3500 төгрөгөөр аваад уясан хол тасарч гарч ирчихээд хадуураад болохгүй болохоор нь Яруу сумын Цангиа гэдэг хүнд зарчихсан. Тэр хүнд очоод олон жил түрүүлж, айрагдсан гэнэ лээ. Мөн Түдэвтэйгээс авсан хүрэн морио Сар хайрханы наадамд айрагдуулж байлаа. Тэр хүрэн морь Тосонцэнгэл суманд гурав айрагдсан адуу. 2004 онд шиг санагдана. Хул, хээр хоёр морьтой Галт, Шинэ-Идэр сумын наадамд очиж нэг түрүү, гурван айраг авч байлаа. 2000 онд Тосонцэнгэл сумын сургуулийн 40 жилийн ойгоор гурван нас уралдахад гурвуулангийнх нь түрүүг авч байлаа.
-Сумын 70 жилийн ойд түрүүлдэг хээр, бор хоёр чинь дараа нь яаж давхисан бэ?
-Хээр нь соёолондоо дахиж нэг түрүүлээд, хоёр ч айрагдаад байхад нь Чулуунд зарчихсан юм. Гурвалдаг сартай хүрнээр нь азарга тавьж хоёр жил дараалан түрүүлгээд хулгайд алдчихсан. Харин бор нь соёолондоо нэг түрүүлээд, хавчиг азарга Их-Уул сумын гурван түмэн үхрийн баярт таваар давхиад хойтон жил нь хулгайд алдчихсан.
-Сүүлгүй боохой их юмаа даа?
-Урьд орой нь морьдоо үсэргэж тавьчихаад өглөө хайгаад олоогүй. Энэ хавиараа 15 хоног хайсныхаа дараа л буруу гараар орчихлоо гэж мэдсэн. Тэгээд Хөвсгөлийн урд талын бүх сумаар самнаад сүүлд нь Хатгалд явж байсан далайгаас ачигдах гэж байгаа адуун дунд нэг морь их танил харагдаад болдоггүй. Яваад очсон биш юм шиг, тамгыг нь үзсэн чинь мөн байсан. Тийм үед хүн үг хэлж чаддаггүй юм билээ. Дэмий л нулимс урсаад байсан. 6-10 сар хүртэл хайгаад хурдан хэдийгээ олж чадаагүй арваад адуу л олж авсан. Бусад нь далайгаар ачигдаад гараад явсан сураг байна лээ.
-Харамсалтай юм. Гэсэн ч хоёулаа ярилцлагаа сайхан дурсамжаар өндөрлөе. Сэтгэлд хоногшсон сайхан наадмын дурсамжаас хуваалцаач?
-Хөвсгөл аймгийн Цэцэрлэг суманд болсон уралдаан санаанаас гардаггүй юм. Тэгэхэд би Цүүцэн, Цагаан сүүлт хоёртойгоо очсон байсан. Морьд эргээд ил гараад ирэхээр нь дурандсан миний хоёр хээр эхний арван хэд дотор явна. Тэгтэл Цүүцэнгийн хүүхэд унаад, морь нь замаасаа гарчихлаа. Санаа зовоод харж байсан, Цагаан сүүлтийнх нь хүүхэд Цүүцэнгээ оруулах гээд хойноос нь хөөгөөд явчихдаг юм. Нөгөө морьд нь шулуун явсаар барианд орохын алдад Цагаан сүүлтийн хүүхэд гэнэтхэн эргээд мориндоо ташуур өгсөн. Тэгсэн ёстой нөгөө тоосноосоо сугарна гэгч болж юу юугүй эхний хэдэн морьд дээр ирж түрүү морины ташааг дэрлээд аман хүзүүдэж байлаа. Нэг уяаны морь нь эргэхээр Цүүцэн ч гэсэн араас нь дагасаар барианд орчихсон. Тэр их сайхан дурсамжтай наадам.
"Тод магнай" сэтгүүл №54
0 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
- 4-р сарын 15 -нд Уяач Ц.Батсайхан: Гэсэрваань гуай тарган ирэн дээр…
- 2024 оны 3-р сарын 27 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 3-р сарын 27 -нд МУ-ын Тод манлай уяач Б.Далай: Уяачийн амжилтанд г…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд 2023 оны ММСУХ-ны чансаа өндөр уяачид
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ УЯАЧ, УРАЛДААНЧ ХҮҮХДҮҮ…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ш.Мөнхбаатар:Ах дүү дөрвүүл аа…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ ММСУХ-НЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ САЛБАР ХОЛБОО,…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд Манлай уяач Ч.Сугар: Алаг морийг харсан хүн болгон…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд 2022 оны чансаа өндөр сонгомол дээд насны хүлгүүд
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Н.Билэгтсайхан 66 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр у…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МОНГОЛ УЛСЫН 2022 ОНЫ ӨНДӨР ЧАНСААТАЙ ИХ НАСНЫ МОР…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд О.Батбилэг 73 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр уяачд…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МУ-ын Алдарт уяач Г.Болдбаатар:Наадмын маргаашнаас…
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны чансаа өндөр азарганууд
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны МУ-ын шилдэг уяач, уралдаанч хүүхдүүд
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд ММСУХ-ны 2022 оны шилдгүүд шагналаа авлаа
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 20 -нд Уяач Б.Батжаргал: Сүүлд цоохор даага даяндуулсан
- 2024 оны 2-р сарын 19 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 14 -нд Цолоо ахиулсан уяачид
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Нийслэлийн Алдарт уяач цолоор 28 хүн шагнагджээ
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Дөрвөн Тод, дөрвөн Манлай, 18 Алдарт уяач цол авах…
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Сумын Алдарт уяач Н.ДУГАРЖАВ: БИ ДӨРӨВДҮГЭЭР АНГИА…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 27 -нд Сумын Алдарт уяач Д.Батбаяр: Би Биндэрт анх адуу т…
- 2024 оны 1-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 25 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 1-р сарын 24 -нд СУМЫН АЛДАРТ УЯАЧ А.Цэрэндорж: ЗААМАРТ ДАЛАЙ ЛАМЫГ…
- 2024 оны 1-р сарын 22 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 21 -нд Аймгийн Алдарт уяач Б.Баттөр: Таван жилийн дотор с…
- 2024 оны 1-р сарын 18 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ц.Жамсран: Өөрийн тамгатай уна…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 11 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Аймгийн Алдарт уяач М.Мөнхбаяр: Адууны төлөө уйгаг…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Сумын Алдарт уяач Ц.ГЭРЭЛБААТАР: Сайн адууны удам …
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн урал…
- 2024 оны 1-р сарын 03 -нд Хамгийн шимт тэжээлийг мэдэх үү?
- 2024 оны 1-р сарын 02 -нд М.Энхтайван: Хүн хэдий чинээ сэтгэлээ өгнө, адуу т…
- 2023 оны 12-р сарын 27 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 12-р сарын 25 -нд Баахан хэрэг тарих Баяндэлгэрийн буурал
- 2023 оны 12-р сарын 23 -нд Нийслэлийн Алдарт Уяач цолны болзол хангасан уяачд…
- 2023 оны 12-р сарын 22 -нд Аймгийн Алдарт уяач Г.Энхбаатар: Аавынхаа уяаны ар…
- 2023 оны 12-р сарын 17 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 10-р сарын 29 -нд Сумын Алдарт уяач Л.Батноров: Азарганы түрүүгээр а…
Сэтгэгдэл бичигдээгүй байна