“Дэндэв тайж хурдтай болсон учир”
Санжаадорж
2015 оны 3-р сарын 19 -нд
Дэлгэрэхийн их уяач “хөх” Цэрэнгийн унаач нь явсан, угтаа шавь нь болж хүмүүжсэн өвгөн уяач Г.Уунай гуай үзэж мэдсэн, сонсож дуулсан олон зүйлийг ярьдаг хүн. Тэрээр Дэндэв тайж хурдтай болсон тухай ийн өгүүллээ.
Говь мэргэн вангийн хошууны Дэндэв тайж, Гомбо тайж, Гомбожав тайж гэж хөрөнгөлөгчүүд байсан гэдэг. Эднийг “Ван-гийтан” гэдэг байж. Гомбожав тайж морь уядаг хүн байсан, түүний удмынхан Дорноговь аймгийн Дэлгэрэх суманд бий. Гомбо тайжийн удмын хүн нь Галсанбанди гэдэг. Галсанбанди нэрт уяач болсон. Тэрээр Уунай гуайг 14 настай орчим байхад нь настай өвгөн байсан ажээ.
Эдэн дотроос морь их хурдлуулсан хүн бол Дэндэв тайж. Дэндэв тайжийн Ууц хүрэн, Гонжоон хээр, Магнай хээр гээд олон хээр морь хурдлуулсан гэдэг юм. Дэндэв тайжийн адууг Тайж адуу, Галсанбандийн адууг Банди адуу гэх мэтээр эдгээр айлуудын адууг нэрлэдэг болжээ. Хамгийн сүүлд Марав өвгөний хурдан зэгэл мориор Банди адуу дууссан ч гэж хэлэх хүн байдаг юм. Уунай гуай Дэлгэрэхийн энэ нутгийнхантай бага залуугаасаа ойр дотно байсаар ирсэн. Хүүхэд байхаасаа л нутгийн өвгөчүүл Дэндэв тайжийн тухай ингэж ярихыг чихээрээ сонссон нь одоо ч мартагддагүй ажээ.
Дэндэв тайж бага залуудаа айл гэр болоод мал хөрөнгө тааруухан байж. Гэтэл тэднийд хаанах нутгийнхыг мэдэхгүй “гэрийнх нь хүнтэй үерхэж байсан” гэж яригддаг ахимаг настай хүн байдаг байж. Тэр хүн байж байснаа л нэг яваад хоёр, гурван сараар алга болдог. Нэг ирэхээрээ хоёр, гурван сар байгаад л байдаг. Ийм байдалтай хэдэн жил болсон байна. Тэр хүн нум сумнаас ер салдаггүй үүрээд л явж байдаг байж. Ингэсээр насан өндөр ч болж. Хуучин байдлаараа явж явж нэг ирэхдээ том толгойтой, цүрдийсэн гэдэстэй хээр үрээ хөтөлж иржээ. Тэгээд хэд хоноод буцахдаа Дэндэв тайжид “өвгөн нь одоо явна аа. Олон ирж чадахгүй. Чи үүгээр азарга тавиарай” гэж хээр үрээгээ өгчээ. Тэгэхэд “моринд хий морьтой” гэх Дэлгэрэх, Түвшинширээ хоёрын заагт байдаг Бухандайн хөх овооны энгэрт Дэндэв тайжийнх байж. Тэднийх угаасаа л тэр хавиар нутагладаг байсан гэдэг. Хоёул “хөх овоон” дээр гараад өвгөн сан тавьж гэнэ. Тэндээс зүүн тийш талд “Таван толгой” гэдэг хэдэн бүлтгэр толгойг зааж “тэнд хэдэн зээр байна, чамд нэгий нь харваж өгье...” гээд нум сумаа татаж чиглүүлж байгаад харвачихлаа гэнэ. Тэгснээ “за одоо би ийшээ явлаа. Чи тийшээгээ оч. Зээрээ олох байх. Харин сумы нь олвол чамд сайн даа. Чи олохгүй байхаа даа”... гэж хэлж. Тэд хөх овоон дээрээс буухдаа хоёр тийшээ салж явцгаасан байна. Дэндэв тайж Таван толгойд зээр байсан газарт хүрч очиход ганц эвэртэй шаргачин үхээд хэвтэж байсан гэнэ. Тэр хавиар оносон сумы нь хайгаад олоогүй гэсэн. Нутгийнхан дунд сүүлд “ганц эвэртэй шаргачны толгойг нь олох юмсан” гэсэн яриа их байжээ. Нумтай өвгөний өгсөн хээр үрээгээр Дэндэв тайж азарга тавиад арав хүрэхгүй хэдэн тооны адуугаа хураалгаад тавьжээ. Нэг өглөө Дэндэв тайж эрт адуугаа харчихаад ирэхэд нь эхнэр нь өнөө хэдэн адуу чинь байна уу гэхэд Дэндэв тайж билэг бодоод “мэдэхгүй, мэдэхгүй, их адууныхаа захаас нь очиж морио юүлчихээд ирлээ...” гэхэд эхнэр нь сэргэлэн хүн “энэ өмхий хамартын амнаас ийм билэгтэй үг гарна гэж ердөө бодоогүй юмсан өнөөдөр л дууллаа...” гэж хангинаж байсан гэдэг. Түүнээс хойш Дэндэв тайжийнх их баяжиж. Баяжихаас гадна нумтай өвгөний өгсөн хээр үрээний төлүүд хурдан хээр адуутай болж их хурдлуулж “Тайж адуу” гэх болтлоо алдаршжээ. Харин Дэндэв тайжийн хөгшнөөс хожим хойно “танайд ирдэг байсан “нумтай өвгөн” аль нутгийн хүн байсан юм болоо???” гэхэд “Ёстын хошууны хүн гэдэг байсан ...” гэж хэлсэн байна. Уунай гуай ийм л хууч яриаг сонсож тогтоожээ. Харин ингэж ярих өөр өндөр настан одоо үгүй болжээ.
Н.Санжаадорж 2014.12.12.
Говь мэргэн вангийн хошууны Дэндэв тайж, Гомбо тайж, Гомбожав тайж гэж хөрөнгөлөгчүүд байсан гэдэг. Эднийг “Ван-гийтан” гэдэг байж. Гомбожав тайж морь уядаг хүн байсан, түүний удмынхан Дорноговь аймгийн Дэлгэрэх суманд бий. Гомбо тайжийн удмын хүн нь Галсанбанди гэдэг. Галсанбанди нэрт уяач болсон. Тэрээр Уунай гуайг 14 настай орчим байхад нь настай өвгөн байсан ажээ.
Эдэн дотроос морь их хурдлуулсан хүн бол Дэндэв тайж. Дэндэв тайжийн Ууц хүрэн, Гонжоон хээр, Магнай хээр гээд олон хээр морь хурдлуулсан гэдэг юм. Дэндэв тайжийн адууг Тайж адуу, Галсанбандийн адууг Банди адуу гэх мэтээр эдгээр айлуудын адууг нэрлэдэг болжээ. Хамгийн сүүлд Марав өвгөний хурдан зэгэл мориор Банди адуу дууссан ч гэж хэлэх хүн байдаг юм. Уунай гуай Дэлгэрэхийн энэ нутгийнхантай бага залуугаасаа ойр дотно байсаар ирсэн. Хүүхэд байхаасаа л нутгийн өвгөчүүл Дэндэв тайжийн тухай ингэж ярихыг чихээрээ сонссон нь одоо ч мартагддагүй ажээ.
Дэндэв тайж бага залуудаа айл гэр болоод мал хөрөнгө тааруухан байж. Гэтэл тэднийд хаанах нутгийнхыг мэдэхгүй “гэрийнх нь хүнтэй үерхэж байсан” гэж яригддаг ахимаг настай хүн байдаг байж. Тэр хүн байж байснаа л нэг яваад хоёр, гурван сараар алга болдог. Нэг ирэхээрээ хоёр, гурван сар байгаад л байдаг. Ийм байдалтай хэдэн жил болсон байна. Тэр хүн нум сумнаас ер салдаггүй үүрээд л явж байдаг байж. Ингэсээр насан өндөр ч болж. Хуучин байдлаараа явж явж нэг ирэхдээ том толгойтой, цүрдийсэн гэдэстэй хээр үрээ хөтөлж иржээ. Тэгээд хэд хоноод буцахдаа Дэндэв тайжид “өвгөн нь одоо явна аа. Олон ирж чадахгүй. Чи үүгээр азарга тавиарай” гэж хээр үрээгээ өгчээ. Тэгэхэд “моринд хий морьтой” гэх Дэлгэрэх, Түвшинширээ хоёрын заагт байдаг Бухандайн хөх овооны энгэрт Дэндэв тайжийнх байж. Тэднийх угаасаа л тэр хавиар нутагладаг байсан гэдэг. Хоёул “хөх овоон” дээр гараад өвгөн сан тавьж гэнэ. Тэндээс зүүн тийш талд “Таван толгой” гэдэг хэдэн бүлтгэр толгойг зааж “тэнд хэдэн зээр байна, чамд нэгий нь харваж өгье...” гээд нум сумаа татаж чиглүүлж байгаад харвачихлаа гэнэ. Тэгснээ “за одоо би ийшээ явлаа. Чи тийшээгээ оч. Зээрээ олох байх. Харин сумы нь олвол чамд сайн даа. Чи олохгүй байхаа даа”... гэж хэлж. Тэд хөх овоон дээрээс буухдаа хоёр тийшээ салж явцгаасан байна. Дэндэв тайж Таван толгойд зээр байсан газарт хүрч очиход ганц эвэртэй шаргачин үхээд хэвтэж байсан гэнэ. Тэр хавиар оносон сумы нь хайгаад олоогүй гэсэн. Нутгийнхан дунд сүүлд “ганц эвэртэй шаргачны толгойг нь олох юмсан” гэсэн яриа их байжээ. Нумтай өвгөний өгсөн хээр үрээгээр Дэндэв тайж азарга тавиад арав хүрэхгүй хэдэн тооны адуугаа хураалгаад тавьжээ. Нэг өглөө Дэндэв тайж эрт адуугаа харчихаад ирэхэд нь эхнэр нь өнөө хэдэн адуу чинь байна уу гэхэд Дэндэв тайж билэг бодоод “мэдэхгүй, мэдэхгүй, их адууныхаа захаас нь очиж морио юүлчихээд ирлээ...” гэхэд эхнэр нь сэргэлэн хүн “энэ өмхий хамартын амнаас ийм билэгтэй үг гарна гэж ердөө бодоогүй юмсан өнөөдөр л дууллаа...” гэж хангинаж байсан гэдэг. Түүнээс хойш Дэндэв тайжийнх их баяжиж. Баяжихаас гадна нумтай өвгөний өгсөн хээр үрээний төлүүд хурдан хээр адуутай болж их хурдлуулж “Тайж адуу” гэх болтлоо алдаршжээ. Харин Дэндэв тайжийн хөгшнөөс хожим хойно “танайд ирдэг байсан “нумтай өвгөн” аль нутгийн хүн байсан юм болоо???” гэхэд “Ёстын хошууны хүн гэдэг байсан ...” гэж хэлсэн байна. Уунай гуай ийм л хууч яриаг сонсож тогтоожээ. Харин ингэж ярих өөр өндөр настан одоо үгүй болжээ.
Н.Санжаадорж 2014.12.12.
1 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
- 4-р сарын 15 -нд Уяач Ц.Батсайхан: Гэсэрваань гуай тарган ирэн дээр…
- 2024 оны 3-р сарын 27 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 3-р сарын 27 -нд МУ-ын Тод манлай уяач Б.Далай: Уяачийн амжилтанд г…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд 2023 оны ММСУХ-ны чансаа өндөр уяачид
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ УЯАЧ, УРАЛДААНЧ ХҮҮХДҮҮ…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ш.Мөнхбаатар:Ах дүү дөрвүүл аа…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ ММСУХ-НЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ САЛБАР ХОЛБОО,…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд Манлай уяач Ч.Сугар: Алаг морийг харсан хүн болгон…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд 2022 оны чансаа өндөр сонгомол дээд насны хүлгүүд
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Н.Билэгтсайхан 66 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр у…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МОНГОЛ УЛСЫН 2022 ОНЫ ӨНДӨР ЧАНСААТАЙ ИХ НАСНЫ МОР…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд О.Батбилэг 73 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр уяачд…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МУ-ын Алдарт уяач Г.Болдбаатар:Наадмын маргаашнаас…
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны чансаа өндөр азарганууд
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны МУ-ын шилдэг уяач, уралдаанч хүүхдүүд
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд ММСУХ-ны 2022 оны шилдгүүд шагналаа авлаа
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 20 -нд Уяач Б.Батжаргал: Сүүлд цоохор даага даяндуулсан
- 2024 оны 2-р сарын 19 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 14 -нд Цолоо ахиулсан уяачид
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Нийслэлийн Алдарт уяач цолоор 28 хүн шагнагджээ
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Дөрвөн Тод, дөрвөн Манлай, 18 Алдарт уяач цол авах…
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Сумын Алдарт уяач Н.ДУГАРЖАВ: БИ ДӨРӨВДҮГЭЭР АНГИА…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 27 -нд Сумын Алдарт уяач Д.Батбаяр: Би Биндэрт анх адуу т…
- 2024 оны 1-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 25 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 1-р сарын 24 -нд СУМЫН АЛДАРТ УЯАЧ А.Цэрэндорж: ЗААМАРТ ДАЛАЙ ЛАМЫГ…
- 2024 оны 1-р сарын 22 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 21 -нд Аймгийн Алдарт уяач Б.Баттөр: Таван жилийн дотор с…
- 2024 оны 1-р сарын 18 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ц.Жамсран: Өөрийн тамгатай уна…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 11 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Аймгийн Алдарт уяач М.Мөнхбаяр: Адууны төлөө уйгаг…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Сумын Алдарт уяач Ц.ГЭРЭЛБААТАР: Сайн адууны удам …
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн урал…
- 2024 оны 1-р сарын 03 -нд Хамгийн шимт тэжээлийг мэдэх үү?
- 2024 оны 1-р сарын 02 -нд М.Энхтайван: Хүн хэдий чинээ сэтгэлээ өгнө, адуу т…
- 2023 оны 12-р сарын 27 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 12-р сарын 25 -нд Баахан хэрэг тарих Баяндэлгэрийн буурал
- 2023 оны 12-р сарын 23 -нд Нийслэлийн Алдарт Уяач цолны болзол хангасан уяачд…
- 2023 оны 12-р сарын 22 -нд Аймгийн Алдарт уяач Г.Энхбаатар: Аавынхаа уяаны ар…
- 2023 оны 12-р сарын 17 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 10-р сарын 29 -нд Сумын Алдарт уяач Л.Батноров: Азарганы түрүүгээр а…
192.82.93.14
Гомбо жав гэж хэнбайв
Reply