Сумын Алдарт уяач С.Батмөнх:Голын ширэг адуунд хөнгөн хоол болдог

Завхан аймгийн Идэр сумын уугуул, сумын Алдарт уяач С.Батмөнхтэй хийсэн ярилцлагыг уншигч танаа хүргэж байна. 
-Хурдан морьтой холбогдсон түүхээс яриагаа эхэлье. Уяачийн эрдэмд шамдахад хэний нөлөө илүүтэй байсан бол?
-Хөгшин аав Цэгмидсүрэнгийн л нөлөө байсан даа. Өвөө маань бөх барилддаг, морь уядаг. Юм юманд дөртэй хүн байсан.Одоо байсан бол 80 дөхөж байх байсан болов уу даа. Би багадаа өвөөгийнхөө уясан морийг унаад баяр наадамд дагаж явдаг. Тэгээд том болоод өвөө шигээ уяач болно доо хэмээн боддог байлаа. Хөгшин аав өөрийнх нь унаган, нөгөө нь авмал хоёр хурдан хар морьтой. Унаган хар нь намайг бага шиг байхад соёолондоо Идэр сумын наадамд хол түрүүлж байсан. Харин авмал хар нь манай Идэрийн голын унага юм гэнэ лээ. Би бага байсан болохоор сайн мэддэггүй юм. Хөгшин аавын энэ давхина гээд авсан адуу ер нь л айрагддаг байсан гэдэг. Түүнээс гадна морь унаж эдлэхдээ гаргуун. Доголон морийг хөл оруулж, судас шөрмөсийг ханаж хатгаад засчихдаг хүн байсан. Сүүлд аав хэдэн жил морь уяад, би бас унаж байлаа.
-Тэгвэл та чинь гурав дахь үеийн уяач юм байна шүү дээ?
-Одоо тэгж л хэлэх байх даа.
-Өвөө, ааваасаа сурсан арга барилаараа морьдоо уях уу?
-Хөгшин аав “морь өлдчих гээд юмуу хоол нь арай дутуу санагдвал ширэг идүүлчихэж байгаарай. Ямар ч үед хөнгөн чанарын хоол болно. Ширэг хэд хазуулчихсан байхад буруудахгүй” гэдэг байсан. Нас бага байсан болохоор тэр болгоныг асууж шалгааж байгаагүй юм билээ. Сүүлд өвөө нэг тэгдэг байсан даа гэж бодоод мориндоо ажил хийх нь бий. Өвөө Аймгийн Алдарт уяач Лхагважаргал гэж хүнтэй нийлж морио уяна. Одоо эргээд бодоход тийм хүмүүсээс их зүйл асууж болохоор байсан байгаа юм.
-Ханаж, хатгах заслыг нь сурсан уу?
-Ойр зуурын судсыг хатгачихнаа.Өвөө надад хатгуурынхаа хутгыг хүртэл өгч байсан. Урам өгөх гэдэг байсан юмуу намайг магтанаа. Нэг удаа наадамд явж байхдаа хэрэг тариад, тэгээд зэмлэх байх гээд айж байсан ч юм хэлээгүй. Тэгэхэд би арав гаруйхан настай л байсан байх. Замд явж байсан нэг их бороо ороод айлд буулаа. Өвөө айлд орсон хойноо “морио сайн бөхөлсөн үү” гэж байна. Уячихсаан гэлээ. Тэгсэн харин ганзагатай юмаа дутуу хаячихсан байсан.Гараад ирсэн бороонд чивхэрчихсэн морины ганзагалаа нь холбирч унаад, бөөн хэрэг мандаасан байсан./инээв/
-Хэргийн эзэн хэзээ өвөөгөө залгамжлах болсон бэ?
-2005 оноос эхэлж бие даан морь уяж байна. Эхний жилээ ч айраг авч хүчрээгүй. 2006 онд унаган ягаан шүдлэнгээ уяж овооны наадамд айрагдуулж анхны медалийг авч байлаа. Анхны айраг авчирсан ягаан морь маань өдөрлөг, овоо, сумын наадмуудаас 17-18 медальтай болоод байгаа. Яагаан морь маань үрээндээ Идэр сумандаа айрагдаж, шинэ долоон настай морь аман хүзүүдэж байсан.
-Унаган адуу гэлүү?
-Эх нь Тэс гаралтай Доогийн хүрэн гэж хурдан азарганы төл гэж жижигхэн бор хээр гүү авчирч байсан юм. Эцэг нь манай эндхийн сумын Алдарт уяач Цогт-Очирын Болдбаатар гэдэг залуугийн адууны бор азарга. Дүү шар хээр хязаалан нь өнгөрсөн жил сумын наадамд дөрөвлөөд, Тэлмэнд айрагдсан. Тэлмэнд соёолонгуудтай уралдаж гурваар давхисан.
-Яагаад нас ахиулж мордуулж байгаа юм?
-Соёо нь цухуйчихсан байдаг хог юм. Тэгээд яаж ч чадахгүй соёолонд мордуулаадахсан чинь айрагдчихсан. Энэ хавийн наадмуудад олон орсон хурдан адуу. Даанч дөрвөн замын баярт авч яваад эндүүлчихсэн юм. Ягаан морь, шар хээр хоёрын маань дүү бага адуунууд гарч байгаа ч ах нарыгаа гүйцэхээргүй санагдаад байгаа.
-Уясан эзний хийморийг бадрааж, унасан хүүхдийн урмыг тэтгэх өөр ямар хурдан хүлгүүд байна?
-Хөх бор морь маань байна. Хязаалан үрээ сумынхаа наадамд хол түрүүлж, АХ-ын 88 жилийн ой аймгийн баярт айргийн таваар давхиж байсан адуу. 2009 онд Яруугийн сургуулийн 80 жилийн ойд түрүүлчихээд давхар уяагаар “Очирваанийн хурд”-д уралдаж 42-оор давхисан. Олон давхар уяатай очсон болохоор аргагүй тамирдсан байх л даа.
-Морь уясан цагаасаа хойш ямар амжилт үзүүлээд байна?
-Том, жижиг нийлсэн уралдаанаас 40 гаруй айраг, түрүү аваад байгаа. Тэрнээс аймгийн наадмын нэг айраг, сумын баяр наадмын арваад айраг, түрүү бий. Өнгөрсөн жил миний хувьд их сайхан наадсан. Сумын наадамд их морь, шүдлэн түрүүлгэж, хязаалан дөрвөөр, даага гурваар давхиуллаа. Энэ хаврын бооцоот уралдаанаас дөрвөн айраг авсан. Ер нь сүүлийн үед морьд маань хурдан байгаа.

"Тод магнай" сэтгүүл №54