Аймгийн Алдарт уяач Ш.Нармандах: Мөнгөн хошуутын маань үр төл одоо ч гэсэн хурдалсаар л байна

Адуучин аавын өвөрт агтны төвөргөөнд бүүвэйлэгдэж өссөн хүү удам залгасан уяач болж эцгийн шийрийг хатааж явна. Энэ бол МУ-ын Алдарт уяач Б.Шаравжамцын хүү аймгийн Алдарт уяач Ш.Нармандах юм. Цэргээс ирсэн даруйд хурдан хүлгийн уяаг тааруулж хурд ирлэх болсон тэрээр 
1999 онд Дэлгэрцогт  сумын наадамд цавьдар  азарга  аман  хүзүү
1999 онд Дэлгэрцогт  сумын наадамд бор  даага  түрүү
2003 онд Дэлгэрцогт  сумын 80 жилийн  ойд загал  хязаалан  аман хүзүү
2005 онд  Төв аймгийн  Баянцагаан сумын наадамд хүрэн хязаалан айргийн дөрөв
2005 онд  Төв аймгийн  Баянцагаан сумын наадамд шарга  соёолон айргийн дөрөв
2005 онд  Төв аймгийн  Баянцагаан сумын наадамд саарал буурал даага  түрүү
2005 онд  Төв аймгийн  Баянцагаан сумын наадамд хул үрээ  айрагдсан
2005 онд Дундговь  аймгийн  63 жилийн  ойд хонгор  хязаалан  айргийн  дөрөв 
“Тавантолгой” ХХК-ийн 40 жилийн ойд саарал буурал  хязаалан айргийн  тав
2006 онд Их  газрын  чулуун дахь уяхан замбуу тивийн  наран  задгай  театрын нээлтэнд  зориулсан  наадамд  хонгор  соёолон айргийн  дөрөв
2006 онд Дэлгэрцогт  сумын 83 жилийн  ойд  бор морь айргийн  гурав
2007 онд Их номч  гүн  ухаантан  Завадамдины мэндэлсний 140 жилийн ойд шүдлэн  аман хүзүү
2007 онд Их номч  гүн  ухаантан  Зава Дамдины мэндэлсний 140 жилийн ойд даага айргийн тав
2007 онд Их номч  гүн  ухаантан  Зава Дамдины мэндэлсний 140 жилийн ойд их  морь айргийн гурав 2007 онд  Дундговь аймгийн  шилмэл  хурдан  их  насны  морьдын   уралдаанд  цагаан морь  айргийн  дөрөвт тус тус хурдлуулж байсан юм. Түүнтэй цөөн хором ярилцсанаа энд сийрүүлэн хүргэе.
-Уяач аавын удам залгасан хүү багадаа хурдан морь унадаг байсан байлгүй. Алдарт айлын хэд дэх хүүхэд вэ?
-Бид эцэг эхээс есүүлээ. Би дээрээ нэг эгч, нэг ахтай айлын гурав дахь хүүхэд. Адуучин аавын хүүхдүүд яаж өсдөг вэ тэр л жишгээр хүн болсон. Зургаан настайдаа хурдан морь унаж сураад 13 хүртлээ унасан. Одоо нэг бүрчлэн санахгүй байгаа ч айрагдаж түрүүлдэг л байсан. Моринд томдоод хасагдсанаас хойш өглөө адуу хураана. Өдөр унага татна. Орой адуу зална. Адуу усална гээд ажил юу эс мундахав. Тэгж байгаад 1977 онд цэрэгт явж Улаанбаатар хотод хязгаарын цэргийн 05-р ангид алба хаасан. 1980 онд цэргээс ирээд нэгдэлд адуучнаар орж, тэр цагаас эхлэн бие даан морь уяж эхэлсэн дээ.
-Уяаны эрдэм сурган, уяачийн дөр суулгасан анхны хүлэг морь нь?
-1981 онд Дорноговь аймгийн Хар айраг угшилтай хонгор халзан азаргыг Баянцагаан сумын Чүлтэмсүрэн гэдэг хүнээс авсан юм. Аятайхан үрээ харагдахаар нь гүү морь хоёроор авч тэр жилээ өнжөөгөөд дараа жилээс нь эхлээд уясан. Халзан азарга маань 1982 онд аймгийнхаа баяр наадамд айргийн дөрөвт, 1984 онд айргийн гуравт, 1985 онд айргийн тавд тус тус хурдалсан. Түүнчлэн аймгийнхаа баяр наадамд гурван удаа зургаалсан хурдан буян. Улсын наадамд ч тоосоо өргөсөн хүлэг дээ.
-Хэдэн оны наадамд бэ?
-1987 онд шиг санагдаж байна. Халзан азаргатай очиж улсын наадамд очоод 13-аар давхиулж байлаа. Олон жил намайг баярлуулсан хурдан буян даа. Манай энэ хавийнхан бол андахгүй.
-Үр төл нь хэр давхиж байна?
-Мөнгөнхошуут маань өөрөө хурднаас гадна үр төл сайтай азарга байгаа юм. Ийш тийшээ очсон үрээнүүд нь түрүүлж айрагдаад л байгаа дуулдах юм. Өлзийт сум руу хулгар бор, хонгор халзан хоёр  үрээ зарагдсан. Нэлээд хэд айрагдсан сурагтай байна лээ. Мөн Мөнгөнхошуутын төл хул шүдлэн 1989 онд Дэлгэрцогт сумын наадамд аман хүзүүдсэн. Мөн өөр нэг төл бор даага 1990 онд Дэлгэрцогтын наадамд түрүүлсэн. Аавд өгсөн халзан үрээ бас их сайн давхисан. Аав түүнийгээ бага халзан гэдэг байсан юм. Бага халзан дааган цагаасаа уягдан соёолон болтлоо айрагдсан. Өнгөрсөн жил “Их мандал -2012” говийн бүсийн уралдааны айргийн дөрөвт хурдалсан зэгэл хонгор азарганы эх  нь миний Мөнгөн хошуутын төлийн төл байгаа юм. Энэ мэтчилэн яриад байвал зөндөө бий. 
-Аав тань удам залгаж уяа эвлүүлж буй хүүдээ ямар хурдан адуу зүсэлж өгсөн бэ?
-1988 онд шиг санаж байна. Өлгөр хээрийнхээ төл хээр алаг даагыг өгсөн. Аавын минь унаган адуу л даа. Алаг үрээ хязааландаа Дундговь аймгийн баяр наадамд гуравт давхиж, 1991 онд соёолондоо аймгийн 50 жилийн ойгоор дөрөвлөж, тэр жилээ давхар уяагаар Адаацаг сумын наадамд очиж аман хүзүүдэж байсан. Бүдүүрсэн хойно 1995 онд Дэлгэрцогт, 1996 онд Адаацаг сумын наадамд тус тус айрагдсан. Бас л нэгэн үе яригдсан хурдан адуу байгаа юм.
-Удам дамжсан уяач уяаны үед юуг илүүтэй эрхэмлэдэг вэ? Өөрөөр хэлбэл ямар арга барилаар уядаг вэ?
-Морь уяж байх үеийн ёсыг аль болох баримтлахыг хичээдэг. Харин уяаны тухайд аавынхаа сургасанчлан хөндүүрийг нь зөв гаргахад илүүтэй анхаардаг даа. Мөн би адууг нимгэлж уралдуулдаг. Тарган адуу олиг олохдоо амархан байдаг болохоор.
-Сэтгэлд хоногшсон нандин наадмын дурсамжаасаа хуваалцаач гэвэл?
-1991 оны аймгийнхаа 50 жилийн ойд соёолон айрагдуулах л хамгийн сайхан байсан даа. Манай унаган адуу байсан болохоор бүр ч их бахдалтай санагдаж байсан.
-Танайхны залуучууд дээдчүүлээ дагаад морь уяна биз?
-Уянаа. Манай нэг дүү сайн уядаг байсан ч бурхан болсон. Одоо бас нэг дүүгийн хүү Нямдаваа сүүлийн үед гайгүй морь уяж байгаа.
-Уясан хүлгэд нь хурдан байж, тод магнай торгон жолоогоо өргүүлж явах болтугай.

"Тод магнай" сэтгүүл №40