Аймгийн Алдарт уяач У.Соронзонболд: Зодог тайлсан Орлой хонгороо би маллаж байгаа
А.Тэлмэн
2016 оны 1-р сарын 22 -нд
Сүхбаатар аймгийн Сүхбаатар сумын уугуул, аймгийн Алдарт уяач Э.Соронзонболдын ярилцлагыг уншигч танаа хүргэж байна.
-Таны аав Монгол улсын Алдарт уяач Б.Усны-Эхийн хурдан Орлой хонгор өнгөрсөн жил зодог тайлсан. Одоо та маллаж байна уу?
-Тийм ээ, энэ жил 25-тай ч бэлчээртээ толиотой сайхнаараа явж байна. Яс сайтай адууны шинж л дээ. Ямартаа л цаанаасаа төрчихсөн амьтан гэж манай хүргэчүүл, хөгшчүүл ярьдаг юм. Одоо ч заримдаа уяан дээр ирээд зогсдог юм. Аав, хонгор морь хоёр бахдам амжилтын эзэд. Залуу сайхан цагтаа түрүү магнайд хурдлан, тэр тоолонд аав маань уяач хүний баяр бахдалыг мэдэрдэг байсан. Тиймдээ ч аав хонгортоо их хайртай. Заримдаа аав дэл сүүл, цацгийг нь боогоод уячихдаг юм. Бие биенээ их л сайн ойлгодог шиг санагддаг. Адгуус ч гэлээ баярладаг байхаа. Адуу чинь ухаантай амьтан болохоор нэгэн цагт энэ уяан дээр зогсож байлаа гэж зөн совиноороо мэдэрдэг ч юм билүү.
-Адуу хөгшрөхөөрөө шүдгүй болчихдог гэж ярьдаг даа?
-Тийм шүү. Гэхдээ тухайн адуунаасаа л болдог юм. 18,19 хүрээд зарим шүд нь муудаад ясан шүдэндээ орчихож байгаа юм. Харин хонгор морь эргэж цөгцөлсөн адуу байхгүй юу. Ухаандаа цөгц нь дуусаад, эргэж цөгцөлсөн гэсэн үг.
-Ойр зууртаа унах уу?
-Унана. Өвөлдөө сайхан галыг нь гаргаад тавьчихдаг юм. Зундаа ойр зуур хүүхдүүд унана. Хэргээ бүтээчихсэн амьтныг олон жил тамлаад яахав гэж боддог. Хамгийн сүүлд 2006 онд Асгатын 80 жилд мордуулж, айргийн дөрвөөр ирээд зодог тайлсан. Өнгөрсөн зун аймгийнхаа 70 жилийн ойгоор мордуулаад ёслоод буулгасан.
-Таны хувьд хэзээнээс бие даан морь уяж байна вэ?
-Хөдөөгийн бид чинь бүгдээрээ л багадаа унаач байгаад хасагдаад ирэхийн үестээ туслах уяач, дараа нь бие даан морь уядаг. Миний хувьд ч ялгаагүй аавынхаа туслах уяач байгаад 2005 оноос гардан уяж байна. Аав маань ч нас дээр гараад морь малаа байнга эргэж чадахгүй болсон болохоор хүүгийн хувьд би л хийнэ шүү дээ. Аавыг их морь хурдлуулж байх үед нь тэжээл гэж байсангүй. Цагаан өвсөөрөө л уралдчихдаг байлаа. Одоо шиг олон ч нааддаггүй байлаа. Өвөл, хавартаа нэг уралдвал уралдана. Тэгээд л зун нь уралддаг байсан болохоор морийг ер нь л нимгэлж уядаг байсан байгаа юм.
Харин сүүлийн үед бид өвөл, хавартаа жаахан тэжээл өгөөд уралдуулж байна. Тэжээлийн адуу бярдуулж л уралдаж байгаа юм. Уяаны арга барил ч өдөр шөнө хоёр шиг болчихлоо. Дээхэн өвс ургамал нь шимтэй, мал нь ч тарга тэвээрэг сайн авдаг байж. Одоо өөр болсон болохоор тэжээхээс ч өөр аргагүй юм.
-Та бол удам дагасан уяач. Тийм болохоор өвөг дээдсээс өвлөн ирсэн адуугаа сайжруулах, хурдлуулах тал дээр хэр анхаарал тавьж байна вэ?
-Буурлын буянг арвижуулж, сайжруулъя гэж бодолгүй яахав. Хамгийн гол нь адуу удамшдаг амьтан. Тэгэхээр удам угсааг нь сайжруулж, цусыг нь сэлбэх ажлыг хийж байх ёстой. Тиймдээ хурдан удмын адуутай найз нөхөд, нутаг орныхноосоо гүү, байдас солилцдог. Би гол нь гүүндээ их анхаарал тавьдаг. Адуу ер нь эх талаа илүү дагадаг. Аав минь ч “сайн гүүнээс л сайн адуу гарна” гэж хэлдэг юм. Манайхан даллаганы сав гэж ярьдаг шүү дээ.
Адууны буянгаар их олон сайхан хүмүүстэй найзалж нөхөрлөж яваадаа баярладаг. Тод манлай уяач Эрдэнэчулуун, Манлай уяач Сандуйжав гээд л. Сандуйжав Тод Манлай уржнан надаас нэг морь аваад оронд нь тогоруу цустай азарга өгсөн. Түүний аав Гарамжав гуай жинхэнэ тойруулгын адуу малладаг байсан болохоор “тогоруу халтрын цустай адуу надад өгөөрэй” гэж захьсан юм. Төлүүд нь гараад эхэлчихсэн байгаа. Энэ мэтчилэн адууныхаа цусыг сайжруулж л байна.
-Адууны наймаа хэр хийж байна даа?
-Ойр зууртаа хийнээ хийнэ. Манай адуунаас чинь Улсын наадам, Алтан-Овоонд ганц нэг адуу айрагдаж байлаа. Аавын минь нэртэй хээр адуу даагандаа улсын наадамд таваар орж байсан. Гэхдээ соёолон болдог жил нь хүнд өгчихсөн юм. Бас нэг хул даага байлаа. Хагалж уралдаагүй үрээ л дээ. Наадмын өмнөхөн Тод манлай уяач Даваахүү, Эрдэнэчулуун гуай гээд хэд хэдэн хүн манай уяагаар хүрээд ирээд “хул даагыг чинь авъя” гэнэ. Би ч улсын наадамд уралдуулна гээд 500 гаруй км замыг туулаад очсон болохоор орчихож магадгүй гэж горьдоод зарахгүй л гэчихлээ. Өнөө хэд жаахан шалж байгаад л явсан юм. Маргааш нь дахиад л ирлээ. Тэгсэн аав маань нэртэй зүстэй хүмүүст адуугаа өгчих. Буянтай улсад өгч байгаа болохоор, миний хүүгийн болоод нутаг усны нэр гарна шүү дээ гэхээр нь зарчихсан юм. Ингээд хул даага Улсын наадамд арваар орж, Архангайн наадамд айрагдаад, хойтон жил нь шүдлэн үрээ Алтан-Овооны тахилгат гурваар орсон юм. Дараа нь Эрдэнэчулуун Тод манлай “танай адууны удам мундаг өсч байгаа. Даага маань азарга болсон” гэж нэг таараад ярьсан. Гэхдээ сүүлийн 2-3 жил уралдсангүй. Сураг сонсохнээ хөл нь муудсан гэсэн. За тэгээд Архангай, Говь-Алтай, Завхан, Өвөрхангай тийшээ манайхны адуу гарсан. Очсон газар бүртээ л хурдан байгааг нь дуулаад баярладаг юм. Уржнан Булганаас хүн ирж нэг даага аваад явсан. Булган аймгийнхаа наадамд орсон гэнэ лээ. Бас ноднин хоёр даага Өвөрхангай руу явсан нь Бүрд сумынхаа наадамд айрагдсан байна лээ.
-Урилгыг маань хүлээн авч ярилцсан танд баярлалаа.
-Монголын ард түмэн, уяачид, моринд дуртай хүмүүсийн унших дуртай сэтгүүл “Тод магнай”-н хамт олонд ажлын амжилт хүсье. Сэтгүүлийн энэхүү хуудсаар дамжуулан Монголынхоо нийт уяачдад, тэр дундаа Сүхбаатар аймгийнхаа уяачид, моринд дуртай найз нөхдөдөө өнөө жилд морь нь хурдан, унаач нь цовоо байж унага болгон нь босоо төрөх болтугай гэж ерөөе.
"Тод магнай" сэтгүүл Сүхбаатар аймгийн тусгай дугаар
-Таны аав Монгол улсын Алдарт уяач Б.Усны-Эхийн хурдан Орлой хонгор өнгөрсөн жил зодог тайлсан. Одоо та маллаж байна уу?
-Тийм ээ, энэ жил 25-тай ч бэлчээртээ толиотой сайхнаараа явж байна. Яс сайтай адууны шинж л дээ. Ямартаа л цаанаасаа төрчихсөн амьтан гэж манай хүргэчүүл, хөгшчүүл ярьдаг юм. Одоо ч заримдаа уяан дээр ирээд зогсдог юм. Аав, хонгор морь хоёр бахдам амжилтын эзэд. Залуу сайхан цагтаа түрүү магнайд хурдлан, тэр тоолонд аав маань уяач хүний баяр бахдалыг мэдэрдэг байсан. Тиймдээ ч аав хонгортоо их хайртай. Заримдаа аав дэл сүүл, цацгийг нь боогоод уячихдаг юм. Бие биенээ их л сайн ойлгодог шиг санагддаг. Адгуус ч гэлээ баярладаг байхаа. Адуу чинь ухаантай амьтан болохоор нэгэн цагт энэ уяан дээр зогсож байлаа гэж зөн совиноороо мэдэрдэг ч юм билүү.
-Адуу хөгшрөхөөрөө шүдгүй болчихдог гэж ярьдаг даа?
-Тийм шүү. Гэхдээ тухайн адуунаасаа л болдог юм. 18,19 хүрээд зарим шүд нь муудаад ясан шүдэндээ орчихож байгаа юм. Харин хонгор морь эргэж цөгцөлсөн адуу байхгүй юу. Ухаандаа цөгц нь дуусаад, эргэж цөгцөлсөн гэсэн үг.
-Ойр зууртаа унах уу?
-Унана. Өвөлдөө сайхан галыг нь гаргаад тавьчихдаг юм. Зундаа ойр зуур хүүхдүүд унана. Хэргээ бүтээчихсэн амьтныг олон жил тамлаад яахав гэж боддог. Хамгийн сүүлд 2006 онд Асгатын 80 жилд мордуулж, айргийн дөрвөөр ирээд зодог тайлсан. Өнгөрсөн зун аймгийнхаа 70 жилийн ойгоор мордуулаад ёслоод буулгасан.
-Таны хувьд хэзээнээс бие даан морь уяж байна вэ?
-Хөдөөгийн бид чинь бүгдээрээ л багадаа унаач байгаад хасагдаад ирэхийн үестээ туслах уяач, дараа нь бие даан морь уядаг. Миний хувьд ч ялгаагүй аавынхаа туслах уяач байгаад 2005 оноос гардан уяж байна. Аав маань ч нас дээр гараад морь малаа байнга эргэж чадахгүй болсон болохоор хүүгийн хувьд би л хийнэ шүү дээ. Аавыг их морь хурдлуулж байх үед нь тэжээл гэж байсангүй. Цагаан өвсөөрөө л уралдчихдаг байлаа. Одоо шиг олон ч нааддаггүй байлаа. Өвөл, хавартаа нэг уралдвал уралдана. Тэгээд л зун нь уралддаг байсан болохоор морийг ер нь л нимгэлж уядаг байсан байгаа юм.
Харин сүүлийн үед бид өвөл, хавартаа жаахан тэжээл өгөөд уралдуулж байна. Тэжээлийн адуу бярдуулж л уралдаж байгаа юм. Уяаны арга барил ч өдөр шөнө хоёр шиг болчихлоо. Дээхэн өвс ургамал нь шимтэй, мал нь ч тарга тэвээрэг сайн авдаг байж. Одоо өөр болсон болохоор тэжээхээс ч өөр аргагүй юм.
-Та бол удам дагасан уяач. Тийм болохоор өвөг дээдсээс өвлөн ирсэн адуугаа сайжруулах, хурдлуулах тал дээр хэр анхаарал тавьж байна вэ?
-Буурлын буянг арвижуулж, сайжруулъя гэж бодолгүй яахав. Хамгийн гол нь адуу удамшдаг амьтан. Тэгэхээр удам угсааг нь сайжруулж, цусыг нь сэлбэх ажлыг хийж байх ёстой. Тиймдээ хурдан удмын адуутай найз нөхөд, нутаг орныхноосоо гүү, байдас солилцдог. Би гол нь гүүндээ их анхаарал тавьдаг. Адуу ер нь эх талаа илүү дагадаг. Аав минь ч “сайн гүүнээс л сайн адуу гарна” гэж хэлдэг юм. Манайхан даллаганы сав гэж ярьдаг шүү дээ.
Адууны буянгаар их олон сайхан хүмүүстэй найзалж нөхөрлөж яваадаа баярладаг. Тод манлай уяач Эрдэнэчулуун, Манлай уяач Сандуйжав гээд л. Сандуйжав Тод Манлай уржнан надаас нэг морь аваад оронд нь тогоруу цустай азарга өгсөн. Түүний аав Гарамжав гуай жинхэнэ тойруулгын адуу малладаг байсан болохоор “тогоруу халтрын цустай адуу надад өгөөрэй” гэж захьсан юм. Төлүүд нь гараад эхэлчихсэн байгаа. Энэ мэтчилэн адууныхаа цусыг сайжруулж л байна.
-Адууны наймаа хэр хийж байна даа?
-Ойр зууртаа хийнээ хийнэ. Манай адуунаас чинь Улсын наадам, Алтан-Овоонд ганц нэг адуу айрагдаж байлаа. Аавын минь нэртэй хээр адуу даагандаа улсын наадамд таваар орж байсан. Гэхдээ соёолон болдог жил нь хүнд өгчихсөн юм. Бас нэг хул даага байлаа. Хагалж уралдаагүй үрээ л дээ. Наадмын өмнөхөн Тод манлай уяач Даваахүү, Эрдэнэчулуун гуай гээд хэд хэдэн хүн манай уяагаар хүрээд ирээд “хул даагыг чинь авъя” гэнэ. Би ч улсын наадамд уралдуулна гээд 500 гаруй км замыг туулаад очсон болохоор орчихож магадгүй гэж горьдоод зарахгүй л гэчихлээ. Өнөө хэд жаахан шалж байгаад л явсан юм. Маргааш нь дахиад л ирлээ. Тэгсэн аав маань нэртэй зүстэй хүмүүст адуугаа өгчих. Буянтай улсад өгч байгаа болохоор, миний хүүгийн болоод нутаг усны нэр гарна шүү дээ гэхээр нь зарчихсан юм. Ингээд хул даага Улсын наадамд арваар орж, Архангайн наадамд айрагдаад, хойтон жил нь шүдлэн үрээ Алтан-Овооны тахилгат гурваар орсон юм. Дараа нь Эрдэнэчулуун Тод манлай “танай адууны удам мундаг өсч байгаа. Даага маань азарга болсон” гэж нэг таараад ярьсан. Гэхдээ сүүлийн 2-3 жил уралдсангүй. Сураг сонсохнээ хөл нь муудсан гэсэн. За тэгээд Архангай, Говь-Алтай, Завхан, Өвөрхангай тийшээ манайхны адуу гарсан. Очсон газар бүртээ л хурдан байгааг нь дуулаад баярладаг юм. Уржнан Булганаас хүн ирж нэг даага аваад явсан. Булган аймгийнхаа наадамд орсон гэнэ лээ. Бас ноднин хоёр даага Өвөрхангай руу явсан нь Бүрд сумынхаа наадамд айрагдсан байна лээ.
-Урилгыг маань хүлээн авч ярилцсан танд баярлалаа.
-Монголын ард түмэн, уяачид, моринд дуртай хүмүүсийн унших дуртай сэтгүүл “Тод магнай”-н хамт олонд ажлын амжилт хүсье. Сэтгүүлийн энэхүү хуудсаар дамжуулан Монголынхоо нийт уяачдад, тэр дундаа Сүхбаатар аймгийнхаа уяачид, моринд дуртай найз нөхдөдөө өнөө жилд морь нь хурдан, унаач нь цовоо байж унага болгон нь босоо төрөх болтугай гэж ерөөе.
"Тод магнай" сэтгүүл Сүхбаатар аймгийн тусгай дугаар
0 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
- 4-р сарын 15 -нд Уяач Ц.Батсайхан: Гэсэрваань гуай тарган ирэн дээр…
- 2024 оны 3-р сарын 27 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 3-р сарын 27 -нд МУ-ын Тод манлай уяач Б.Далай: Уяачийн амжилтанд г…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд 2023 оны ММСУХ-ны чансаа өндөр уяачид
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ УЯАЧ, УРАЛДААНЧ ХҮҮХДҮҮ…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ш.Мөнхбаатар:Ах дүү дөрвүүл аа…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ ММСУХ-НЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ САЛБАР ХОЛБОО,…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд Манлай уяач Ч.Сугар: Алаг морийг харсан хүн болгон…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд 2022 оны чансаа өндөр сонгомол дээд насны хүлгүүд
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Н.Билэгтсайхан 66 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр у…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МОНГОЛ УЛСЫН 2022 ОНЫ ӨНДӨР ЧАНСААТАЙ ИХ НАСНЫ МОР…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд О.Батбилэг 73 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр уяачд…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МУ-ын Алдарт уяач Г.Болдбаатар:Наадмын маргаашнаас…
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны чансаа өндөр азарганууд
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны МУ-ын шилдэг уяач, уралдаанч хүүхдүүд
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд ММСУХ-ны 2022 оны шилдгүүд шагналаа авлаа
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 20 -нд Уяач Б.Батжаргал: Сүүлд цоохор даага даяндуулсан
- 2024 оны 2-р сарын 19 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 14 -нд Цолоо ахиулсан уяачид
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Нийслэлийн Алдарт уяач цолоор 28 хүн шагнагджээ
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Дөрвөн Тод, дөрвөн Манлай, 18 Алдарт уяач цол авах…
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Сумын Алдарт уяач Н.ДУГАРЖАВ: БИ ДӨРӨВДҮГЭЭР АНГИА…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 27 -нд Сумын Алдарт уяач Д.Батбаяр: Би Биндэрт анх адуу т…
- 2024 оны 1-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 25 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 1-р сарын 24 -нд СУМЫН АЛДАРТ УЯАЧ А.Цэрэндорж: ЗААМАРТ ДАЛАЙ ЛАМЫГ…
- 2024 оны 1-р сарын 22 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 21 -нд Аймгийн Алдарт уяач Б.Баттөр: Таван жилийн дотор с…
- 2024 оны 1-р сарын 18 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ц.Жамсран: Өөрийн тамгатай уна…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 11 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Аймгийн Алдарт уяач М.Мөнхбаяр: Адууны төлөө уйгаг…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Сумын Алдарт уяач Ц.ГЭРЭЛБААТАР: Сайн адууны удам …
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн урал…
- 2024 оны 1-р сарын 03 -нд Хамгийн шимт тэжээлийг мэдэх үү?
- 2024 оны 1-р сарын 02 -нд М.Энхтайван: Хүн хэдий чинээ сэтгэлээ өгнө, адуу т…
- 2023 оны 12-р сарын 27 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 12-р сарын 25 -нд Баахан хэрэг тарих Баяндэлгэрийн буурал
- 2023 оны 12-р сарын 23 -нд Нийслэлийн Алдарт Уяач цолны болзол хангасан уяачд…
- 2023 оны 12-р сарын 22 -нд Аймгийн Алдарт уяач Г.Энхбаатар: Аавынхаа уяаны ар…
- 2023 оны 12-р сарын 17 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 10-р сарын 29 -нд Сумын Алдарт уяач Л.Батноров: Азарганы түрүүгээр а…
Сэтгэгдэл бичигдээгүй байна