Уяач Н.Доржбат: Гаднаас авчирсан адуунууд хүний өөрийнгүй давхиж байна

Завхан аймгийн Сонгино сумын уугуул, уяач Н.Доржбаттай хийсэн ярилцлагыг уншигч танаа хүргэж байна.
-Зүүн зүгээс олон адуу зөөсөн хэмээн өөрийг тань тодотгосон. Аль аймгийн аль сумаас адуу авчирав даа?
-Сүхбаатар аймгийн Түмэнцогт, Мөнххаан зэрэг сумдаас сүүлийн гурван жилд 40 гаруй адуу авчирлаа. Улс халзангийн унаган эзэн, аймгийн Алдарт уяач Шинэтулгаас халзан азарганы эгчээс гарсан хоёр хонгор авчирсан.Нэг хонгор нь өнгөрсөн жил Завхан аймгийн хойд бүсийн уралдаанд айрагдана лээ. 2010 онд авчирсан шарга азарга Сонгино сумын наадамд хоёр айрагдаж, өнгөрсөн жил түрүүллээ. Бас л Шинэтулгаас авсан адуу байгаа юм.
-Төрийн наадмын түрүү тодорсон айлын адуу аргагүй өөр байлгүй яахав?
-Би Түмэнцогт сумыг хурд нь тэгширсэн сайхан газар гэж боддог. Миний тэндээс авчирсан болгон ер нь давхидаг шүү. Дарамренчингийн адууг малладаг Ууганбаяр гэдэг залуугаас Мөлүү хүрэн даага авчирсан нь Цэцэн-Уул сумын “Цэцэн хурд”-д түрүүлээд, Олон булгийн овооны тахилгад айрагдчихлаа. Мөн Дарамрэнчингийн алагуудын угшилтай халиун үрээ авсан.
-Гаднаас чамлахааргүй олон адуу авчирч. Харин танай адууны унаган суурь...?
-Сар хайрханы даншигт айрагдсан аймгийн Алдарт уяач Бизъяагийн хээр үрээ манай хүрэн азарганы төл байгаа юм. Манай аав морь уядаггүй ч адуунд их дуртай хүн байсан. Жилдээ 1000-1500 нэг наст мал малладаг. Түүнийг нь үнэлж 1993 онд улсын Аварга малчнаар шалгаруулж байсан юм.
-Аав тань моринд тэгтлээ шимтдэггүй байсан бололтой. Таныг хурдан морь сонирхоход юу хамгийн ихээр нөлөөлсөн бэ?
-Хар багын адуунд дуртай хүүхэд байсан. Хоёрдугаар ангид байхдаа Аварга малчин Гомбо гуайн сартай хээр соёолонг унаж сумандаа анх аман хүзүүдүүлж байлаа. Багахан байсан болохоор унах хурдлуулах гэдгээсээ илүүтэй дээр нь тогтож л явсан байх. Тэгээд иртэл “морь сайн унасан” гээд таван төгрөөр шагнаж, тэр их мөнгийг үрж чадахгүй, дэмий л эргүүлж тойруулж үзээд байснаа санадаг юм. Тэр үеийн таван төгрөг гэдэг их мөнгө шүү дээ.
-Тэгэлгүй яахав?
-Мөн Жамганы хээр халзан соёолонг унаж түрүүлгэж байлаа. Би ер нь багын адуунд муугүй хүүхэд байсан шүү. 1979 онд зургадугаар ангид байхдаа нэгдлийн 10 даага сургаад шагналд нь нэг даага сонгож авах эрхтэй болсон юм. Тэгсэн аав “чи яах гэсэн юм бэ. Нэгдлийн дарга хүүхдэдээ даага өглөө гэнэ шүү дээ” гээд 100 төгрөг өгч билээ. Манай аав чинь нэгдлийн даргаар арван жил ажилласан хүн. Аавыг тэгээд даага авахуулахгүй болохоор сургасан бор үрээгээ уяж сумынхаа наадамд айрагдуулж байлаа. Тэр жил манай сумын наадамд аймгийн заан Маналжав түрүүлээд, түрүү бөхийн байнд нөгөө бор даагыг маань өгнө гэхээр нь уйлчихсан. Тэгсэн хүмүүс аавыг зэмлээд, манай сумын даага нь доогуур давхисан нэг хүн бор үрээг маань сольж авсан. Мөн миний сургасан 10 дааганы нэг хээр үрээ зартай хурдан азарга болж, олон хурдан төл гаргасан. Тэгээд нэгдэл тарахад би өөрөө хувьчилж аваад гурав түрүүлгэж, тав айрагдуулсан. Хээр азарганыхаа төлүүдийг би сайн уяж чадаагүй байх. Эр төлүүд нь олигтой хурдлаагүй. Харин охин төлөөс нь гарсан адуунууд сайн байх шиг байна. Ноднин нэг үрээ сумандаа айрагдсан. Бас нэг үрээ бүсийн уралдаанд зургааллаа.
-Хурдан үрээнүүд сургасан байж. Ер нь багаасаа л адуу танихдаа муугүй байсан юм биш үү?
-Ямар ч байсан сүүлийн жилүүдэд энд тэндээс авчирсан адуунууд хурдлаад л байгаа. Увс аймгийн Зүүнхангай сумын харьяат Улсын Сайн малчин Халзанхүүгийн унаган адуу хонгор азарга маань дааган цагаасаа хурдалсан 13 медальтай адуу бий. Даагандаа Цэцэн-Уул болон Нөмрөг ойд түрүүлсэн. Мөн Баянхайрхан, Зүүнхангайд айрагдсан. Өөрт хурдалж байгаагаас гадна өрөөлд авч өгсөн адуунууд цөм л давхицгааж байхыг бодвол муу юм авчирдаггүй юм байлгүй дээ.
-Гал уяаны зохион байгуулалтанд орж морьдоо уядаг юм байна. Танай гал хичнээн гишүүнтэй вэ?
-Манай “Айргийн шандас” гал 2009 онд байгуулагдсан 27 гишүүнтэй. Галын тэргүүнээр Бадамсэрээжид, ерөнхий уяачаар аймгийн Алдарт уяач Бизъяа, түүний хүү Даваагомбо нар ажилладаг. Бид сүүлийн гурван жил сумын шилдэг галаар шалгараад байгаа.

"Тод магнай" сэтгүүл Завхан аймгийн тусгай дугаар