Аймгийн Алдарт уяач С.Шижирбаатар: Нэг соёолонгоо түрүүлгэж, нөгөөг нь айрагдуулсан аймгийн 85 жилийн ойн наадам хамгийн сайхан нь

Хэнтий аймгийн Норовлин сумын уугуул, аймгийн Алдарт уяач С.Шижирбаатартай хийсэн ярилцлагыг танд хүргэж байна.
-Уулзсан уяачдын маань ихэнх нь удам залгасан эрхмүүд байлаа. Таны хувьд...?
-Манайханд морь мал уяж байсан хүн байхгүй ээ. Би өөрийнхөө сонирхлын дагуу  уяач болсон хүн. Нэгдлийн үед дөрвөн жил адуу харав уу даа. Тэгж байтал ардчилал болоод мал тарчихсан.
-Хэдэн оноос эхлээд хурдан морь уясан бэ?
-1978 оноос эхэлж морь уясан.Намар есдүгээр сарын 1-ний дааганы уралдаанд нэгдлийн таван даагатай очиж нэгийг нь аман хүзүүдүүлж, нөгөөг нь гурваар давхиулан амжилтын гараагаа эхэлж байлаа.
 -Гараа сайн байж. Дараагийн айраг, түрүү...?
-1979 онд ганц нэг морь уясан нь олигтой давхиагүй. Ер нь 1995 оныг хүртэл морь айрагдуулж чадаагүй ээ.
-Олон жил морь айрагдуулж чадахгүй байх нь шантрах шалтаг шүү?
-Бас ч нөгөө талаараа ташуур болж айрагдуулчих санаатай зүтгэдэг юм билээ. Хүний уясан морь хурдлаад байхад яагаад миний уясан хурдалдаггүй юм гэж бодохоор улам их хөдөлмөрлөмөөр санагддаг. Тэрнийхээ үр шимийг амсаж аймгийн Алдарт уяач хэмээх эрхэм цолыг хүртсэн дээ. 
-1995 онд ямар амжилттай наадсан юм бэ?
-Сумын наадмаас гурван айраг авсан. Халиун азарга, цагаан үрээ, хар морь гурваа айрагдуулчихаад  “одоо л уяач боллоо” гээд хөөрч байсан удаатай. Түүнээс хойш 2008 онд дахиад нэг их баярласан.
-За, тэр жил яаж наадав?
-2003 онд аймгийн 80 жилийн ойгоор хул морио Ганпүрэвээр уяулж айрагдуулчихсан хүн чинь 85 жилийн ойгоор өөрөө  уяад айрагдуулчихмаар санагддаг юм билээ. Тэгээд сумын наадамд хүүгийнхээ нэртэй соёолонгоо түрүүлгэж, найзынхаа бор соёолонг таваар давхиулчихаад аймаг руу явлаа. Тэгсэн нэг нь түрүүлж, нөгөө нь айрагдчихдаг юм.
-Аз хийморийн бэлгэдэл соёолон түрүүлгэж айрагдуулах бахтай сайхан байлгүй яахав?
-Хан Хэнтийнхээ довон дээр тийнхүү тоосонд нь даруулахад хийморь сэргэдэг соёолон түрүүлгэж, айрагдуулчихаад “Айраг авчихлаа даа, би” хэмээн дахиад нэг удаа хөөрсөн. /инээв/Моринд дуртай монгол эр хүн, тэр тусмаа уяач болсны минь хамгийн бахархалт өдөр тэр л байсан даа. Би тэр  жил 12 айраг, түрүү хүртсэн.
-Хоёр соёолонгоороо уу?
-Тэр хоёроос гадна Баян-Адрага гаралтай хул алаг морины маань амжилт бас орсон. Ганпүрэвээс авч байсан юм. Мөн Хулгар хээр азарга маань сайн давхисан.
-Хүүгийн нэртэй соёолон унаган адуу юу?
-Тийм. Би ганц хүүтэй, Халтар гэдэг юм. Миний хүү сумын Алдарт уяачийн болзлоо хангачихаад байгаа. Аавынхаа цуглуулсан адуугаараа  сайхан наадаж байгаа хүн дээ.
-Ингэхэд та өөрөө хэдэн оны Алдарт уяач билээ?
-2010 оны Алдарт уяач. Аймгийн баяр наадмаас нэг түрүү, хоёр айраг. Бүсийн чанартай наадмаас гэхээр Дорнодод хар морио айрагдуулсан. Мөн Батширээтийн ойд хээр хязаалан аман хүзүүдэж, Батноровын ойд хээр соёолон гуравлаж байлаа. Өнгөрсөн  жил миний хоёр унаган үрээ Дорнодын Цагаан-Овоогийн наадамд айргийн гурав, дөрвөөр давхисан.
-Цагаан-Овоод бага нас айрагдуулах бэрх байж мэднэ. Тэндхийн адууг нэлээд сайжирсан гэх юм билээ?
-Аймгийн 90 жилийн ойд хэдэн дүүтэйгээснийлж очоод Гэрэл-Очирын маань буудай азарга айрагдсан. Тэндээсээ гал болж, нэг хэсэг нь Хөлөнбуйр уруу, нөгөө хэсэг нь Цагаан-Овоо руу явж наадацгаасан юм. Цагаан-Овоод манай хүргэний нэртэй хар азарга газар дээрээс хөтөлсөөр яваад ойрхон сууж наймаар давхисан бол Гэрэл-Очирын маань хул морь холхон түрүүлсэн. Дараа нь шүдлэн мордож Гэрэл-Очирын ухаа үрээ түрүүлж, Раяа гуайн буурал дөрөвт орсон. Маргааш нь соёолон уралдахад манай хүүгийн цоохор, манай дүүгийн хээр, миний өөрийн ухаа, Цагаан-Овоогийн хүрэн  үрээ тавуул  тасарч уралдаад, хүрэн нь түрүүлж, хээр нь аман хүзүүдээд, буудай нь гурвалж, ухаа дөрвөлсөн.
-Нас болгонд айраг түрүүтэй наадсан юм биш үү?
-Тэгсээн. Дараа нь сумынхаа 90 жилийн ойд халиун алаг соёолонгоо азарганд мордуулаад тувт өнгөлсөөр  үзүүр дээрээ унжиж 14-өөр орчихов уу даа. Тэр алаг үрээ Төв аймгийн Самбуугийн Батжаргал гэдэг хүний унаган адуу байгаа юм. Эцэг хул азарга нь шүдлэндээ улсын наадамд гурвалж, 1997 оны Өвгөн ноёны наадамд айрагдаж байсан.
-Адуу  авч байсан юм байна. Харин зарж байв уу?
-Мэр сэр зарсаан, зарсан.Баруунтайгуур давхиад л байгаа дуулдана лээ. Улсын Алдарт уяач Ганбат хүрэн азарга таван саяар авсан. Бас Батжаргал гэдэг залуу халиун морийг маань 3.5 сая төгрөгөөр аваад Ононгийн дүү Сугарт зарсан юм билээ. Тэр нь цаашаа дамжуулаад 18 саяар зарсан дуулдсан шүү. Манай адуунаас хамгийн дээд үнэ хүрсэн нь тэр.
-Аймагтаа танай сумынхан түрүүлж адуу тэжээсэн гэх юм. Та хэзээнээс адуунд нэмэлт хоол өгч байна?
-2000 оноос Ганпүрэвээр заалгаж морь тэжээж эхэлсэн дээ. Ер нь манай энэ хавийнхан бүгд л Ганпүрэвээр заалгаж тэжээсэн дээ. Тэгээд Ганпүрэвийг “Хөхөө” багш гэнэ шүү дээ. Биднээс Баян-Адрагынхан морь тэжээхийг сурсан байх.
-Бидний урилгыг хүлээн авч ярилцсанд баярлалаа. Уясан болгон нь хурдалж унага болгон нь босоо төрөх болтугай.

"Тод магнай" сэтгүүл Хэнтий аймгийн тусгай дугаар