МАНЛАЙ СУМ ЭЕТЭЙ БЭЙЛИЙН ХОШУУНААС ҮҮСЧЭЭ
Өмнөговь аймгийн Манлай сумын үндэс одоогоос 290 шахам жилийн тэртээ тавигдсан гэж түүхч, судлаачид үздэг. Түүхийн хуудас сөхвөөс, Монгол Улс Манжийн захиргаанд орсоны 30 дахь жил буюу XII жарны хар хулгана жил Мэргэ вангийн хошуу ноён Догшин хунтайжийн эхнэр Авай дагины долоон хүүгийн нэг болох сул тайж Сүндэв 20 настайдаа Өөлдийн дайнд явж гавьяа байгуулжээ. Түүний гавьяаг шагнаж, Гүнгийн зэрэг олгон, Засаг тэргүүнд өргөмжлөн Жун ван Мижиддоржийн хошуунаас хошуу тасдан захируулсан байна. Ингээд тэрхүү хошууг Түшээт хан аймгийн Эетэй бээлийн хошуу хэмээн нэрийдэж, 70 лан мөнгөөр бүтээсэн барын дүрс бүхий бариултай, “Халхын умард замын Зүүнгарын дундад зүүн этгээдийн хошууг захирагчийн тамга” гэсэн зургаан мөр бичигтэй тамга олгожээ. Энэхүү тамганы дардас өдгөө Орон нутгийг судлах музейд хадгалагдаж буй.
1732-1922 он хүртэл тус хошууг есөн ноён үе залгамжлан захирсаар Ардын хувьсгалтай золгосон гэдэг. Богдхан уулын аймгийн төлөөлөгчдийн 1924 оны есдүгээр сарын 6-ны өдрийн анхдугаар хурлын тогтоолоор Түшээт хан аймгийн Эетэй бээлийн хошууг Богдхан уулын аймгийн Хоёр-Өлзийт уулын хошуу хэмээн нэрлэхээр тогтоосон байна. Хоёр-Өлзийт уулын хошуунд гурван сум байгуулагдсаны нэг нь Манлай сум бөгөөд анх 261 өрх, 26 арван, зургаан багтайгаар 1924 оны есдүгээр сарын 10-нд байгуулагдсан гэж түүхэн сурвалжуудад тэмдэглэн үлдээжээ.
МАНЛАЙ СУМЫН ЕСӨН ОНЦЛОГ
Монгол орон байгалийн үзэсгэлэнт төрх цогцолсоноос гадна аймаг, сумд нь хүртэл газар зүйн байрлал, ургамал, амьтдаасаа эхлээд өөр өөрийн өвөрмөц онцлогуудтай. Байгалиас заяагдсан энэхүү өвөрмөц сайхан онцлогуудаа хүн зон нь ч ажил хөдөлмөр, авьяас чадвар, гавьяа зүтгэлээрээ баяжуулсаар байдаг билээ. Тэгвэл Манлай сум аймгийнхаа бусад сумдаас юугаараа онцгойрдогийг товчлон сонирхуулъя.
Газар зүйн байрлалаараа: Манлай сум нь баруун болон зүүн талаараа хоёр хос буюу нийт дөрвөн “Хоёр Өлзийт”, хойд талаараа домог түүхэнд “Ноён” хэмээх нэрээрээ мөнхөрсөн “Буурал угалз” хэмээх хөндлөн уулсаар хүрээлэгджээ. Мөн сумын урд хилийн дотор талд урт нь 70 гаруй км, өргөн нь 10 гаруй км тэгш талын хойно байрлах босго, харуул болсон Сүм Суварга хэмээх сүрлэг хадан уул бий. Эдгээр уулсаа тахидаг учир дөрвөн талаараа тахилгат хайрхануудаар “дархлагдсан” сум хэмээн онцолж болно.
Байгалийн ховор олдвороороо: 1955 онд Молго дэрсэнэ усны ойролцоогоос 95 см урт, 40 см өргөн, 25 см зузаан, 166,8 кг хүнд жинтэй дицэт төмөр солир олдсон байна. Уг олдворыг Улсын төв музейд “Манлай” нэрээр хадгалж байгаа бөгөөд 1961 онд Аргалант зуухны орчмыг архелеогич Х.Пэрлээ газар дээр нь ирж үзээд чулуун ба хүрэл зэвсэг үйлдвэрлэж байсаныг нотолсон байдаг.
Түүх соёлын дурсгалаараа: Тус сумын нутагт оршдог Могойтын дэл уулын ард загасны наалдац бүхий өвөрмөц чулуу байдаг бөгөөд судлаачид үүнийг 112-220 сая жилийн настай гэдэг. Харин Шар цаваас олдсон Үлэг гүрвэлийн мөрийг 60 гаруй сая жилийн тэртээгээс хадгалагдаж ирсэн 5-6 төрлийн 13 орчим мянган мөр байна гэж Шинжлэх ухааны хүрээлэнгийн эрдэмтэд тогтоожээ.
Сумын дарга нараараа: 90 жилийн түүхэнд Дорноговь аймгийн Мандах болон Өмнөговь аймгийн давхардсан тоогоор нийт 30 суманд Манлай сумын уугуул 16 хүн сумын занги, сумын дарга, сум нэгдлийн дарга, сумын Засаг даргын алба хашжээ. Мөн өөрийн суманд Манлай сумын уугуул 20 гаруй хүн дээрх албуудыг хашиж байсан байна.
Ардын баатруудаараа: Богд хаант Монгол Улсын үед Богд хааны зарлигаар улсын хэмжээнд 101 хүнд баатар цол хүртээсний дөрөв нь өнөөгийн Өмнөговь аймгийн уугуул хүмүүс байжээ. Тодруулбал, Босоо хэмээх Санги нь Ноён сум, Ц.Мааньзав, Д.Нанзад, М, Ярин нар нь Манлай сумаас төрсөн Ардын баатрууд юм.
Спортлог байдлаараа: 2002 онд УИХ-ын гишүүн Ц.Оюунбаатар “Тэмээн поло” тэмцээнийг Монголд анх удаа санаачлан сумандаа тоглуулж эхэлсэн түүхтэй. Тэр цагаас хойш жил бүр УАШ тэмцээн зохион байгуулдаг уламжлал тогтсоны үр дүнд уг тэмцээн нь жилээс жилд цар хүрээгээ тэлсээр олон улсын чанартай болон өргөжөөд байна.
Мал сүргээрээ: 2002 оноос хойш 15 жил дарааллан адуун сүргийн тоогоороо аймагтаа тэргүүлж байна.
Ардын баатруудаараа: Богд хаант Монгол Улсын үед Богд хааны зарлигаар улсын хэмжээнд 101 хүнд баатар цол хүртээсний дөрөв нь өнөөгийн Өмнөговь аймгийн уугуул хүмүүс байжээ. Тодруулбал, Босоо хэмээх Санги нь Ноён сум, Ц.Мааньзав, Д.Нанзад, М, Ярин нар нь Манлай сумаас төрсөн Ардын баатрууд юм.
Монгол бөхөөрөө: Говийн гурван аймгаас анх удаа Улсын баяр наадамд түрүүлж, улсын Арслан цол хүртсэн Гомбо-Аюушийн Дэмүүл нь 1935 онд Манлай сумын Хярын Гурван Алтгана гэдэг газар төржээ.
Спортлог байдлаараа: 2002 онд УИХ-ын гишүүн Ц.Оюунбаатар “Тэмээн поло” тэмцээнийг Монголд анх удаа санаачлан сумандаа тоглуулж эхэлсэн түүхтэй. Тэр цагаас хойш жил бүр УАШ тэмцээн зохион байгуулдаг уламжлал тогтсоны үр дүнд уг тэмцээн нь жилээс жилд цар хүрээгээ тэлсээр олон улсын чанартай болон өргөжөөд байна.
Хөдөлмөрч уламжлалаараа: Өмнөговь аймгийн хамгийн олон “Аварга малчин”-тай сум бол Манлай. Өөрөөр хэлбэл, Өмнөговь аймгийн 14 сумаас “Улсын Аварга малчин” нийт 63 төрөн гарсаны 13 нь Манлай сумынх байв.
"Тод магнай" сэтгүүл Өмнөговь аймгийн Манлай сумын тусгай дугаар
0 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
- 4-р сарын 15 -нд Уяач Ц.Батсайхан: Гэсэрваань гуай тарган ирэн дээр…
- 3-р сарын 27 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 3-р сарын 27 -нд МУ-ын Тод манлай уяач Б.Далай: Уяачийн амжилтанд г…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд 2023 оны ММСУХ-ны чансаа өндөр уяачид
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ УЯАЧ, УРАЛДААНЧ ХҮҮХДҮҮ…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ш.Мөнхбаатар:Ах дүү дөрвүүл аа…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ ММСУХ-НЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ САЛБАР ХОЛБОО,…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд Манлай уяач Ч.Сугар: Алаг морийг харсан хүн болгон…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд 2022 оны чансаа өндөр сонгомол дээд насны хүлгүүд
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Н.Билэгтсайхан 66 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр у…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МОНГОЛ УЛСЫН 2022 ОНЫ ӨНДӨР ЧАНСААТАЙ ИХ НАСНЫ МОР…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд О.Батбилэг 73 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр уяачд…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МУ-ын Алдарт уяач Г.Болдбаатар:Наадмын маргаашнаас…
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны чансаа өндөр азарганууд
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны МУ-ын шилдэг уяач, уралдаанч хүүхдүүд
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд ММСУХ-ны 2022 оны шилдгүүд шагналаа авлаа
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 20 -нд Уяач Б.Батжаргал: Сүүлд цоохор даага даяндуулсан
- 2024 оны 2-р сарын 19 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 14 -нд Цолоо ахиулсан уяачид
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Нийслэлийн Алдарт уяач цолоор 28 хүн шагнагджээ
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Дөрвөн Тод, дөрвөн Манлай, 18 Алдарт уяач цол авах…
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Сумын Алдарт уяач Н.ДУГАРЖАВ: БИ ДӨРӨВДҮГЭЭР АНГИА…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 27 -нд Сумын Алдарт уяач Д.Батбаяр: Би Биндэрт анх адуу т…
- 2024 оны 1-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 25 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 1-р сарын 24 -нд СУМЫН АЛДАРТ УЯАЧ А.Цэрэндорж: ЗААМАРТ ДАЛАЙ ЛАМЫГ…
- 2024 оны 1-р сарын 22 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 21 -нд Аймгийн Алдарт уяач Б.Баттөр: Таван жилийн дотор с…
- 2024 оны 1-р сарын 18 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ц.Жамсран: Өөрийн тамгатай уна…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 11 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Аймгийн Алдарт уяач М.Мөнхбаяр: Адууны төлөө уйгаг…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Сумын Алдарт уяач Ц.ГЭРЭЛБААТАР: Сайн адууны удам …
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн урал…
- 2024 оны 1-р сарын 03 -нд Хамгийн шимт тэжээлийг мэдэх үү?
- 2024 оны 1-р сарын 02 -нд М.Энхтайван: Хүн хэдий чинээ сэтгэлээ өгнө, адуу т…
- 2023 оны 12-р сарын 27 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 12-р сарын 25 -нд Баахан хэрэг тарих Баяндэлгэрийн буурал
- 2023 оны 12-р сарын 23 -нд Нийслэлийн Алдарт Уяач цолны болзол хангасан уяачд…
- 2023 оны 12-р сарын 22 -нд Аймгийн Алдарт уяач Г.Энхбаатар: Аавынхаа уяаны ар…
- 2023 оны 12-р сарын 17 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 10-р сарын 29 -нд Сумын Алдарт уяач Л.Батноров: Азарганы түрүүгээр а…
Сэтгэгдэл бичигдээгүй байна