Солгой хэмээх Равсалын ЛХАМСҮРЭНГИЙН ХЭЭР


“Сайн хүлэг ерөөлөөр учирдаг” хэмээх үгэнд би жигтэйхэн итгэдэг юм. Үнэхээр ч уулзаж байсан олон уяач хүлэг сайн мориныхоо талаар сэтгэл уясам, гайхаж бишрэм түүхүүдийг ярьж, чухам түүнд л ирж тийн алдарших ёстой байсныг бат нотолдог. Одоо танд хүргэх хээр морины түүх амь хэлтрүүлсэн ачийг сануулсан, 1960-аад оны эхэн үед л болов уу, Хятад руу явж байсан Галшарын тууварчид Асгатын “Солгой” хэмээх Лхамсүрэнгийн хажуугаар өнгөрөхдөө замын ая даахаа байсан цоохор байдсыг орны адуугаар солих санал тавьжээ. Лхамсүрэн хурдны гол цөмөөс туугдаж яваа эцэснээс өөр эмгэггүй цоохор байдсыг авч үлдэн, орны адууг нь өгч. Ингээд урт дэлдэн чихтэй цоохор гүүгээ хадуурдаг л болохоос хурдан, хавчигтаа суманд аман хүзүүдсэн буурал духтай жижигхэн хүрэн азарганд хураалгаж хойтон жил нь эр хээр унагатай болжээ.
Биеэр бага хээр морь даагандаа есөөр давхиж, шүдлэндээ дөрөвт хурдлан айрагдаж. Хойтон жил нь хязааландаа гавьсангүй. 1966 онд соёолонд нь нэг нутгийн Ширнэн уяж, хүү Жүндэрээрээ унуулан Халзан суманд болсон цагаан алт хэмээх ноосны баярт зориулсан уралдаанд түрүүлгэжээ. Энэ уралдаанд даага, шүдлэн, хязааландаа Халзан суманд гүйцэгдээгүй Сүхдоржийн хонгор хэмээх морь ирсэн дуулдаж, наадамчид түрүү морь тодорхой болжээ гэцгээж байж.
Ингээд соёолон уралдахад Лхамсүрэнгийн хээр нөгөө хонгортой хоёул гарч зугтан холхон түрүүлэн шагшуулж. Учир нь хээр морь ирчихээд наадмын талбайг гурвантаа тойрч байхад өнөө айхтар хурдан хонгор сая нэг орж ирж байсан гэдэг. Ийн далд түрүүлсэн хээр морины тухай уяачид “Лав хоёр км тасарч түрүүллээ” хэмээн шуугицгааж байжээ.
Хээр морь хавчигтаа өнжөөд, 1968 онд долоон настай морь аман хүзүүнд хурдалсан байдаг. Гэхдээ учир мэдэх хүмүүсийн яриагаар бол бараг түрүүлэх байж. Наадмын өмнө Бараан ус хэмээх газар сунгаж байтал сурсан зангаараа хадуурч (их хадуурдаг морь байсан гэдэг) хойд хөлөндөө сэв суулгачихаж. Наадам тулчихсан тул эзэн уяач нь өөрийн мэдэх чадах бүхнээ хэрэглэж, тарваганы тос түрхэж уралдуулаад аман хүзүүдүүлж. Уралдаад ирснийх нь дараа амрааж байгаад, унагаж үзвэл үзүүртэй чулуу орж үрэвсээд, идээлчихсэн байсан гэдэг. Ийм эмзэг байхдаа хээр морь В.Лхамсүрэнгийн сарт хүрэн, Ө.Чойжилсүрэнгийн саарал, Д.Батмөнхийн хүрэн зэргийг ардаа хийн аман хүзүүнд баригдсан билээ. Хойтон жил нь найман настай морь даагаа нэхэн холхон шиг түрүүлж эзэн уяачийн магнайг тэнийлгэсэн байна.
Сумын наадамд хоёр түрүүлж, хоёр айрагдсан хээр морь ид насандаа эндсэн бөгөөд унаач хүү Жүндэр нь “Хээр морь дух өргөн, нүднийх нь аяга том. Хамрын самсаа агуу адуу байж билээ. Би олон морин дээр мордсон. Тэр хээр шиг дөрөө богинодоод байдаг адуутай таарч байгаагүй. Их өргөн болохоор хөл алцайж сарвайгаад, дөрөө намдаад байх шиг санагддаг байсан. Хүн харахад эв хав муутай. Элбэг, сул арьстай. Татаад тавихад нэг хэсэгтээ улцайгаад байж байдаг. Зан төлөвийн тухайд их номхон, тэгсэн хэрнээ бяртай адуу байсан” хэмээсэн юм. Мөн тэрээр “Эндсэнийх нь хавар Лхамсүрэн ах хээр мориныхоо үхсэн газарт очоод үзсэн хавирганых нь яс үргэлжээрээ байсан гэнэ лээ” хэмээн нэмж ярьсан юм.
Цоохор гүүний амийг хэлтрүүлэн буян үйлдсэний хариуд хурдан хээр морьтой болсон Равсалын Лхамсүрэн уяач 1924 онд Авдар бүдүүн хэмээх газар төрсөн бөгөөд нэгдлийн адуу, хонь маллахын зэрэгцээ уламжлалт аргаар мал эмчлэхдээ гаргуун нэгэн байсан гэдэг.
"Тод магнай" сэтгүүл. Сүхбаатар аймгийн Асгат сумын тусгай дугаар. 2018 он
1 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
-
Лхагва, 12:46 минут Тайлбарлагч М.Оюунбаатар: Бусдын чин сэтгэлийн хүн…
-
Лхагва, 12:12 минут Монгол орныг даасан Очирваань бурхан
-
Даваа, 11:33 минут Мана-4, Норов-7, Сороол-4, Сороол-7 зэрэг эмийг ур…
-
Даваа, 11:01 минут Сумын Алдарт уяач Ц.Батбилэг: Улсын бүсэд гурав ай…
-
Даваа, 10:46 минут Тод манлай уяач Цэрэнгийн Хэнмэдэх: Би морьдоо ни…
-
Даваа, 10:26 минут ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ-33: МУ-ЫН АЛДАРТ УЯАЧ Ц.ЖАМБАЛС…
-
Даваа, 10:18 минут Тод Манлай уяач А.Батсүхийн хурдан хонгор азар…
-
4-р сарын 07 -нд Д.Сайнсайхан: Ханш нээснээс хойш онцгой үеүдэд гол…
-
4-р сарын 07 -нд Тод манлай уяач Д.Ганбаатар: Моринд хорхойсох “вир…
-
4-р сарын 07 -нд ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ-32: ХААУ-НЫ ДОКТОР Д.ЗОРИГТБАА…
-
4-р сарын 05 -нд Сумын Алдарт уяач Д.БАТ-ЭРДЭНЭ: Их монгол улс байг…
-
4-р сарын 05 -нд Жанчивын хул хэмээх цуут хүлгийн түүх оршвой
-
4-р сарын 05 -нд Тод манлай уяач Цэвээнжавын Дуламсүрэн: Уяаны ойр …
-
4-р сарын 01 -нд Аймгийн Алдарт уяач И.Амарсанаа: Худ маань “уруу т…
-
4-р сарын 01 -нд Шүдлэн буюу хоёр настай адууны шүд
-
4-р сарын 01 -нд Тод манлай уяач Эрдэнэбатын Эрдэнэчулуун: Хурдан а…
-
3-р сарын 29 -нд Д.Сайнсайхан: Даллагын уут нь тухайн айл өрхийн бу…
-
3-р сарын 29 -нд Даага буюу нэг настай адууны шүд
-
3-р сарын 29 -нд Аймгийн Алдарт уяач И.Боргил: Долоотой адууг өнжөө…
-
3-р сарын 29 -нд Тод манлай уяач Цэдэндоржийн Аюуш: Адууг өөртөө с…
-
3-р сарын 29 -нд ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ-31: МОНГОЛ УЛСЫН МАНЛАЙ УЯАЧ Ц.…
-
3-р сарын 25 -нд Сумын Алдарт уяач С.Намжилсүрэн: Урд зүгт уралдаха…
-
3-р сарын 25 -нд Адууг шүдлэх аргачлал
-
3-р сарын 25 -нд Монгол Улсын Хөдөлмөрийн Баатар Р.Раш: 1929 онд өв…
-
3-р сарын 22 -нд Аймгийн Алдарт уяач С.Цэдэнжав: Нагацынхаа бэлэглэ…
-
3-р сарын 22 -нд Аймгийн Алдарт уяач Д.Эрдэнэбат: Өөрийн гараар хи…
-
3-р сарын 22 -нд ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ-30: МОРИОР АЯЛАГЧ М.БАТЧУЛУУН
-
3-р сарын 22 -нд Тод манлай уяач Г.Сандуйжав:Тогоруу угшлын азарган…
-
3-р сарын 22 -нд Адууны шүдний зохион байгуулалт бүтэц
-
2021 оны 3-р сарын 15 -нд Сумын Алдарт уяач Д.ЮҮРЭНДОНДОГ: Улаан азаргаа түр…
-
2021 оны 3-р сарын 15 -нд Адууны нас, нэршил
-
2021 оны 3-р сарын 15 -нд Цэгээн адуугаар цэнгүүлэгч Дэлэгийн Владимир
-
2021 оны 3-р сарын 13 -нд Хүлгийг биеийн хэлэмжээр шинжихүй
-
2021 оны 3-р сарын 13 -нд Тод манлай уяач Д.Онон: Цэгээ олж хатгавал хутганы…
-
2021 оны 3-р сарын 11 -нд ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ-29: МАНЛАЙ УЯАЧ Ц.ЦЭНД-АЮУШ
-
2021 оны 3-р сарын 11 -нд Хурдан хүлгийг тэргүүнээр шинжихүй:
-
2021 оны 3-р сарын 11 -нд Аймгийн Алдарт уяач Д.Ухнай: Эсгийгээр сольсон гүү…
-
2021 оны 3-р сарын 09 -нд Тод манлай уяач Д.Даваахүү: Сайн адууг хүний зэрэг…
-
2021 оны 3-р сарын 09 -нд Морь засах, түрүүлэх морины бэлгэдэл шинж, сайн эр…
-
2021 оны 3-р сарын 09 -нд Сумын Алдарт уяач Н.Баттулга: Уяаны өв соёлыг бид …
-
2021 оны 3-р сарын 09 -нд Малын их эмч А.Ерханат: Адууныхаа туурайг тахлах а…
-
2021 оны 3-р сарын 03 -нд Монгол улсын Алдарт уяач Д.Ганхуяг: Унаган хүлгүүд…
-
2021 оны 3-р сарын 03 -нд АЙМГИЙН АЛДАРТ УЯАЧ ЦОЛНЫ БОЛЗОЛ ХАНГАСАН 11 УЯАЧИ…
-
2021 оны 3-р сарын 03 -нд ТӨВ АЙМГИЙН МОРИН СПОРТ, УЯАЧДЫН ХОЛБОО 2020 ОНЫ Ш…
-
2021 оны 3-р сарын 01 -нд П.Дашдэмбэрэл: Уртын дуу шиг зураг зурна аа ...
-
2021 оны 3-р сарын 01 -нд Моринд тохиолдох “гутаг”, түүнийг арилгах тухай
-
2021 оны 3-р сарын 01 -нд Сумын Алдарт уяач Д.БУЯНТОГТОХ: Саарал азарганы ми…
-
2021 оны 2-р сарын 26 -нд Сайн морины доторх олон зүйл махбодын сайн, муу ши…
-
2021 оны 2-р сарын 26 -нд “Морьтон” эмнэлгийн их эмч А.Наранбаатар: Нарны гэ…
-
2021 оны 2-р сарын 26 -нд ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ-28: АЙМГИЙН АЛДАРТ УЯАЧ А.НЯМБА…
-
Даваа, 10:46 минут Тод манлай уяач Цэрэнгийн Хэнмэдэх: Би морьдоо ни…
-
Даваа, 10:18 минут Тод Манлай уяач А.Батсүхийн хурдан хонгор азар…
-
Лхагва, 12:46 минут Тайлбарлагч М.Оюунбаатар: Бусдын чин сэтгэлийн хүн…
-
Даваа, 11:01 минут Сумын Алдарт уяач Ц.Батбилэг: Улсын бүсэд гурав ай…
-
Даваа, 11:33 минут Мана-4, Норов-7, Сороол-4, Сороол-7 зэрэг эмийг ур…
-
Лхагва, 12:12 минут Монгол орныг даасан Очирваань бурхан
-
Даваа, 10:26 минут ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ-33: МУ-ЫН АЛДАРТ УЯАЧ Ц.ЖАМБАЛС…
202.126.89.152
сайхан түүх байна
Reply