Сумын Алдарт уяач Т.Рэнчинлхүмбэ: Эмнэг үрээ сургаад, гурван хөлстэй хоёр үсэргээтэй тавьж аймагт айрагдуулсан

Уул, ус ургамал ногоо нь тэгширсэн дуу алдам үзэсгэлэнт нутаг Өвөрхангай аймгийн Уянга суманд “Тод магнай” сэтгүүлийн сурвалжлах баг ажилласан билээ. Бид 60-аад уяачидтай уулзаж ярилцан хууч дэлгэж тусгай дугаарын сэтгүүлийн эх бэлтгэсэн юм. Энэ удаа уншигч та бүхэндээ Өлт долдугаар багийн харьяат сумын Алдарт уяач Туваангавийн Рэнчинлхүмбийг уулзуулж байна. 1964 оны хавар Цэцэнгийн хүрэн толгой хэмээх газар айлын долоо дахь хүүхэд болон мэндэлсэн тэрээр гурав дахь үеийн уяач юм. Түүний морь уях эрдэм, хичээл зүтгэлийг үнэлж, ММСУХ-ны Уяачийн алдар одон, Арвагар хээр МСУХ-ны 10 жилийн ойн медалиар тус тус шагнажээ.
-Танайхан хэдэн үеэрээ морь уяж байсан улс вэ. Удамд тань хэн, хэн гэж сайн уяачид байв?
-Би чинь гурав дахь үеийн уяач байгаа юм. Миний эцгийн эцэг Будын Адъяа гэж Арц Богдын өврөөр нутаглаж байсан. Яг ч энэ Уянгын хүн биш л дээ. Тухайн үедээ Да хүрээний хошуу наадамд очиж, өөрөө нум сум харван түрүүлж, бор морь нь аман хүзүүдэж байсан гэдэг. 1930-аад оны үед морь уяж байсан юм билээ. Харин миний аав Туваанжав Уянгын хүрээд сууж байгаад ээжтэй ханилан суурьшсан. 1940,1950-иад онд морь уяж байсан. Их олон олон шаазгай морьтой, хурдтай хүн байсан. Аймаг, сумандаа ч олон айраг, түрүүтэй. Бас адуу, тэмээ, үхэр маллаж байсан байдаг. Гэхдээ намайг багад бурхан болсон л доо. Ааваас хойш ах нараас маань морь айхтар уяж байсангүй. Хамгийн бага нь болох би 1998 хойш өдий хүртэл морь уялаа.
-Аавын тань уяж хурдлуулсан ямар, ямар хурдан адуу байв?
-Хурдан хээр морь нь 1958 онд аймагт аман хүзүүдсэн гэл үү, түрүүлж байсан гэл үү. Тэгээд хурдан хар шаазгай, хүрэн шаазгай гэж морьд байсан юм гэсэн. Энэ тухай ах нараас л сонсож байлаа. Гэхдээ өнөөдөр тэд маань ч алга.
-Та 20 орчим жил хурдан хүлгийн дэл, сүүл шуужээ. Ямар, ямар амжилтыг гаргаж байв?
-Морь уясан анхны жилээ айхтар амжилт гаргаагүй ээ. Харин дараа жил нь унаган адуу болох хар шаазгай даагаа суманд түрүүлгэсэн. Өнөөхөө шүдлэн өнжөөгөөд, хязаалан сумын 70 жилээр аман хүзүүдүүлдэг юм. Хойтон нь соёолон болоход нь унаган хүрэн шүдлэнтэйгээ уяад аймагт аваачиж наадсан. Тэр чинь 2002 он байгаа юм. Тэгэхэд хар шаазгайдаа найдаж байсан ч жаахан алдаа гараад, 10-аар давхисан. Харин өнөө битүү хүрэн үрээ маань тавлаж байлаа. Энэ бол аймагт наадаад авсан анхны айраг. Түүнээс хойш хар шаазгай маань Бат-Өлзий, Уянга сумандаа сайхан давхисаан. Түүнчлэн Хэнтийн Цэнхэрмандалаас хулгар чихтэй хээр азарга авч, тэр маань ч гайгүй давхисан. Хээр азаргатай хул гүү, хул сарвай хоёр хамт ирснээс хул сарвай нь суманд ч айрагдаж, түрүүлсэн. Хөдөө сумын амжилттай уралдаанд ч айраг, түрүүгээр хурдалсан. Таван алт, хоёр мөнгө, дөрвөн хүрэл медальтай байна уу даа. Бас нэг хул морь Хэнтийгээс авчирсан нь гайгүй сайхан давхисан. Хязааландаа Хэнтийн Дэлгэрхаанд айрагдсан үрээ надад ирсэн юм. Түүнээс хойш Баян-Улаан, Бат-Өлзий, Уянга, Тарагтаар тус тус уралдаад 10 айрагтайн. Тэрний дараа Мөрөн угшилтай халзан азаргаа хязааланд нь Налайхын нийслэлийн Алдарт уяач Баттуяагаас авсан юм. Тэгэхдээ сарт морийг ч авсан. Улмаар сартаа 2007 онд суманд түрүүлгээд, Давааноровт зарчихсан. Харин халзан үрээ Бат-Өлзийд аман хүзүүдэж, сумын амжилттай наадамд түрүүлсэн. Ойр зуур наадмуудад их орсоон. Түүнээс хойш дүү хүү босс гүү зармаар байна гэхээр нь авч, эр хүрэн унага төрсөн. Улсын заан Сайнбаярынх “Хээр гүүгээ надад өгчих” гэхээр нь гэдсэндээ унагатай “Наадах чинь хурд байгаа” гэсэн чинь Жагаа “Өгчих л дөө” гэсээр тэр дүүдээ өгчихсөн. Одоо над дээр уягддаг юм. Шүдлэндээ сайн давхиж байгаа адуу бий. Ноднин даагандаа сумын амжилттай наадамд тав түрүүлж, аймгийн бүсийн уралдаанд аман хүзүүдэн, улсын бүсийн эрлийз дааганд зургаагаар давхисан. Энэ жил /2018/ сумандаа түрүүлээд, энд болсон Дөрөлжгөний наадамд бас түрүүлсэн. Зүүн-Улаанд нэг аман хүзүүдсэн.

-Шүдлэн 2005 онд аймагт очиж тавласан гэсэн шүү дээ. Түүнээс хойш яаж давхисан бэ?
-Бат-Өлзийд сумын баяр наадмаар нэг аман хүзүүдүүлээд хулгайд алдчихсан. Жороо хонгор морийг маань ч урт гартнууд авсан.
-Аймгийн баяр наадмаас хичнээн айрагтай болоод байна вэ?
-Би чинь уртаашаа гурван айрагтай хүн. Хул морь Зүүнбаян-Улааны 80 жилийн ойд айрагдсан. Хар шаазгай үрээ сумынхаа 70 жилийн ойгоор аман хүзүүдсэн. Тэгээд хүрэн шүдлэн байна. Харин сумын баяр наадмаас 10-аад түрүү, 30-аад айраг бий.
-Аль насны морьдыг арай илүү амжилттай давхиулсан байдаг вэ?
-Бага нас голлодог. Сумын наадамд миний бас нэг жижиг хул шүдлэндээ түрүүлсэн. Жижиг наадамд ч бас түрүүлсэн ч хязаалан болгоод алдчихсан.
-Таны оролцсон наадмуудаас хамгийн баяр бахдал дүүрэн нь хэдэн онд тохиож байв аа?
-Аймагт хүрэн үрээгээ айрагдахад их баярласан даа. Тэгэхэд эмнэг үрээ сургаад, гурван хөлстэй хоёр үсэргээтэй тавьж байсан юм. Тэр жил чинь манай сумын Мандахбаяр гээд “Хуйрнагч хээр” галын тэргүүлэгч сумын начин болж, миний хүрэн үрээ айрагдаж байлаа шүү дээ.
-Түүнээс хойш аймгийн наадмыг зорьсон уу?
-Явсаан, явсан. Гэхдээ цөөхөн явж, дундуур л давхиулсан. Ноднин улсын бүсийн уралдаанд очиж даага зургаалуулсан.
-Танай VII баг хэр хурдтай вэ?
-Мундаг уяачид бий. Энэ жил Монгол улсын Алдарт уяач болсон Баатарын Даваадорж гэж байна. Бас Ө.Баянмөнх гэж сайн уяач бий. Дээхнэ үеийнхээс Баян Цэрэнжигмэд гэж өвгөн сайн хурдтай. Хар морьтой босоо Мягмар гэж манай эцгийн морины хүүхэд байлаа. Ер нь Босоо Мягмарын хар, Цэрэнжигмэдийн зээрд, Ичинхорлоогийн хүрэн, хул, Цэрэнчимэдийн ухаа гээд нэгэн үе нэрээ гаргасан хурдууд байгаа юм. Харин өнөө цагт Баатарын Даваадоржийн ах Шийлэг сайн уяж байна даа.

-Одоо танай хүүхдүүд удам залган уяа эвлүүлж байна уу?
-Одоохондоо уясан юм алга байна. Бага хүү маань уяна л гэдэг юм. Ирэх жил есдүгээр анги төгсөнө. Угаасаа хүүдээ алгуулахгүй бол би ч дийлэхээ байх нь дээ.
-Бидний яриа энд хүрээд өндөрлөж байна. Урилгыг маань хүлээн авч ярилцсанд баярлалаа. Морь уях төрийн хэрэгт нь амжилт хүсье.
П.Ундраа
2 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
-
12 минутын өмнө Солонго Зээрд
-
20 минутын өмнө Аймгийн Алдарт уяач Д.Отгонлхагва: Зургаа дахь жил…
-
Даваа, 14:14 минут “Залуу” Алдарт Жаажаа
-
Даваа, 13:46 минут АХ-ын 99 жилийн ойн эрлийз дээд насны ангилалд 11-…
-
Даваа, 13:34 минут Хийморилог залуугаар үсээ засуулна аа...
-
Даваа, 13:29 минут Гоё хээр
-
Даваа, 13:17 минут Манлай уяач Н.Хүрлээ: Уяачид хожиж, хожигдож сурса…
-
Даваа, 13:12 минут Х.Бат-Эрдэнийн хээр
-
Бямба, 11:29 минут Алаг адуут Равжаа
-
Бямба, 11:15 минут Г.Чинзоригийн хээр
-
Бямба, 11:10 минут Аймгийн Алдарт уяач А.Нямбаатар: Хууль дүрэм нь то…
-
Бямба, 11:04 минут Булган хонгор
-
Лхагва, 19:01 минут Б.Баярдоржийн хүрэн
-
Лхагва, 18:53 минут Сумын заан, сумын Алдарт уяач Ц.Буджав: Сумынхаа н…
-
Лхагва, 18:15 минут ТОД МАГНАЙ-26: АЙМГИЙН АЛДАРТ УЯАЧ Д.ЭРБОЛД
-
Лхагва, 18:05 минут Галт сумын Засаг дарга М.Должинжав: Галтай хар үнэ…
-
Лхагва, 17:48 минут Г.Тэмүүлэнгийн зээрд
-
1-р сарын 18 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ц.Мөнххуяг: Цавьдар морь уралд…
-
1-р сарын 18 -нд Сумын Алдарт уяач Г.Мягмарбаатар: Төв аймгийнхаа б…
-
1-р сарын 18 -нд Еслүү хээр
-
1-р сарын 18 -нд Наян зуны наадам буюу хамгийн олон адуут Д.Нооного…
-
1-р сарын 18 -нд Ц.Гантулгын хул
-
1-р сарын 15 -нд 3000-ын улааны эзэн Гомбожавын Очирбат
-
1-р сарын 15 -нд Д.Ганзоригийн хээр
-
1-р сарын 15 -нд Аймгийн Алдарт уяач Д.Ганзориг: “Аавын минь адуу” …
-
1-р сарын 12 -нд Сайн адууны эрэлчин, шандаст шаргын эзэн Ажинбааг …
-
1-р сарын 12 -нд “Манба Дацан” хийдийн зурхайч, Анагаах Ухааны маги…
-
1-р сарын 12 -нд Ч.Батзоригийн шарга халзан
-
1-р сарын 12 -нд Сумын Алдарт уяач Г.Дорж: Галшараас авчирсан адуун…
-
1-р сарын 12 -нд Луу халтар
-
1-р сарын 11 -нд ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ-25: МАЛЫН ИХ ЭМЧ Д.НЯМЖАВ
-
1-р сарын 11 -нд “Хөгжилт” нэгдлийн ууган гишүүн, хурдан хүлгийн цу…
-
1-р сарын 11 -нд Ч.Батзоригийн хар
-
1-р сарын 10 -нд Аймгийн Алдарт уяач М.Ганцогт: Баруун бүсийн түрүү…
-
1-р сарын 08 -нд Баян ходоодны дааганы унаач Уралдаанч Б.Батхишиг: …
-
1-р сарын 08 -нд АХ-ын 99 жилийн ойд 6-15-д хурдалсан дааганууд
-
1-р сарын 08 -нд Сумын Алдарт уяач Т.Буян-Өлзий: Бэлэгний гүүний уу…
-
1-р сарын 08 -нд Уралдаанч Б.Баярцогт: Одоо ээж рүүгээ ярина аа
-
1-р сарын 08 -нд Б.Сэр-Одын шарга халзан
-
1-р сарын 08 -нд Уяач Б.Сэр-Од: Халзан даагаараа төрийн наадмын анх…
-
1-р сарын 06 -нд П.Энхмөнхийн сартай хул
-
1-р сарын 06 -нд МУ-ын Манлай уяач П.Энхмөнх: Наадам бүрдүүлэгч бид…
-
1-р сарын 06 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ч.Балжинням: Би аймагт зургаан…
-
1-р сарын 06 -нд Г.Гансүхийн хул
-
1-р сарын 06 -нд Уяач Г.Гансүх: Тэр үеийг үгээр илэрхийлэхийн аргаг…
-
1-р сарын 04 -нд Сумын Алдарт уяач Н.Батболд: Хашаанд зогсоож тэжээ…
-
1-р сарын 04 -нд Уралдаанч Н.Билэгтсайхан: Том болоод эмч болно оо
-
1-р сарын 04 -нд С.Баярсайханы бор
-
1-р сарын 04 -нд Аймгийн Алдарт уяач С.Баярсайхан: Улсын баяр наада…
-
1-р сарын 02 -нд Сумын Алдарт уяач Д.Тайванжаргал: Өвөө маань 9 сум…
-
2020 оны 11-р сарын 08 -нд Монгол Улсын Алдарт уяач Г.Батболд: Хоёр зүйлийг б…
-
1-р сарын 18 -нд Наян зуны наадам буюу хамгийн олон адуут Д.Нооного…
-
2020 оны 11-р сарын 08 -нд Хүннү халтар
-
1-р сарын 08 -нд Сумын Алдарт уяач Т.Буян-Өлзий: Бэлэгний гүүний уу…
-
12-р сарын 30 -нд Уралдаанч Б.Төрболд: Замынхаа талдаа ороход айрагт…
-
2020 оны 11-р сарын 10 -нд Аймгийн Алдарт уяач С.Энхтөр: Хурдан морины төлөө …
-
2020 оны 12-р сарын 23 -нд Аймгийн Алдарт уяач Б.Батсүх: Ийм л үр дүн хүлээж…
-
2020 оны 10-р сарын 19 -нд Алдраа авч чадаагүй аавыгаа дурсахуй
-
2020 оны 12-р сарын 21 -нд Уяач А.Лхагва: Гүнтийн ногооноос хойш 37 жилийн да…
-
2020 оны 10-р сарын 26 -нд Дайчин халзан
-
2020 оны 11-р сарын 24 -нд МУ-ын Алдарт уяач Батчулууны Ерөөлт: Их мэдэж, нар…
-
2020 оны 11-р сарын 10 -нд Уралдаанч С.Эрхэмбаяр: Улсад уралдаж байгаа морьды…
-
2020 оны 10-р сарын 21 -нд Дөлгөөн халтар
-
2020 оны 11-р сарын 08 -нд Сумын Алдарт уяач Д.Рэнцэндорж: Баянбараат, Баянца…
-
1-р сарын 06 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ч.Балжинням: Би аймагт зургаан…
-
1-р сарын 08 -нд АХ-ын 99 жилийн ойд 6-15-д хурдалсан дааганууд
-
1-р сарын 06 -нд МУ-ын Манлай уяач П.Энхмөнх: Наадам бүрдүүлэгч бид…
-
2020 оны 11-р сарын 10 -нд Дүүгүүр хээр
-
1-р сарын 18 -нд Сумын Алдарт уяач Г.Мягмарбаатар: Төв аймгийнхаа б…
-
2020 оны 12-р сарын 16 -нд МОНГОЛ ХҮРЭН
-
2020 оны 10-р сарын 21 -нд Морьтны соёлыг түүчээлэн түгээгсэд
-
2020 оны 12-р сарын 24 -нд Уяач Г.Адьяахүү: Цагаанхайрхан сумаас маань монгол…
-
1-р сарын 08 -нд Б.Сэр-Одын шарга халзан
-
2020 оны 10-р сарын 26 -нд АХ-99 жилийн ойд эхний 30-д хурдалсан их насны хүл…
-
2020 оны 12-р сарын 21 -нд Боржигон овогт Дэндэвийн Хишигжаргал
-
2020 оны 12-р сарын 13 -нд Монгол Улсын Алдарт уяач Д.Баясгалан: Луу жил дхүр…
-
2020 оны 10-р сарын 21 -нд Х.ТҮМЭНБАЯРЫН ХУЛАН БУУРАЛ
-
2020 оны 10-р сарын 26 -нд Тод манлай уяач Д.Хишигжаргал: Моринд дуртай охинд…
-
1-р сарын 12 -нд Ч.Батзоригийн шарга халзан
-
2020 оны 12-р сарын 13 -нд З.ПҮРЭВ-ОЧИРЫН ЗЭЭРД
-
2020 оны 12-р сарын 13 -нд Уралдаанч Б.Буянтөгс: Тавд давхиж явахад зүрх хурд…
-
2020 оны 11-р сарын 24 -нд Г.Ганбаярын хар
-
2020 оны 10-р сарын 21 -нд Сумын Алдарт уяач Г.Одбаатар: Манайхан Баянхонгор …
-
2020 оны 11-р сарын 08 -нд Д.ДАЯНДЭМИДИЙН ХОНГОР
-
2020 оны 11-р сарын 17 -нд МУ-ын Заан Ч.Батзориг: Төрийнхөө наадмаас нэг дор …
-
1-р сарын 18 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ц.Мөнххуяг: Цавьдар морь уралд…
-
1-р сарын 10 -нд Аймгийн Алдарт уяач М.Ганцогт: Баруун бүсийн түрүү…
-
2020 оны 12-р сарын 07 -нд Т.УУГАНБАЯРЫН ХҮРЭН
-
2020 оны 11-р сарын 24 -нд АХ-ын 99 жилийн ойд 11-30 хурдалсан соёолонгууд
-
2020 оны 12-р сарын 23 -нд Б.Батсүхийн унаган зээрд
-
12-р сарын 30 -нд АХ-ын 99 жилийн ойд эхний 6-30-д хурдалсан шүдлэнг…
-
2020 оны 12-р сарын 24 -нд АХ-99 жилийн ойд эхний 11-30-д хурдалсан хязааланг…
-
12-р сарын 30 -нд Уяач З.Тэмүүжин: Эрдэнэтээс анх удаа төрийн наадмы…
-
1-р сарын 02 -нд Ц.Гончигсүрэнгийн хээр
-
2020 оны 10-р сарын 19 -нд Ц.ЧИНГИСИЙН БУУРАЛ
-
2020 оны 12-р сарын 07 -нд Аатай ах дүүс
-
1-р сарын 06 -нд П.Энхмөнхийн сартай хул
-
2020 оны 11-р сарын 19 -нд Ц.Буянбаатарын саарал
-
1-р сарын 12 -нд Сайн адууны эрэлчин, шандаст шаргын эзэн Ажинбааг …
-
12-р сарын 27 -нд “Их газрын чулуу” ХХК-ийн захирал П.Баяржаргал: Б…
150.129.143.95
minii ah mundag shvv. saihan bn.
Reply64.119.22.63
yamar ih hulgaichtai gazar vem uyanga sum chin, hoorhiig zugeer bailgadagguin bish uu
Reply