Ухаа адуугаар урамтай наадагч Сэр-Одын Сунайндагва

Ардын хувьсгалын 57 жилийн ой, Онгон сумын баяр наадмын зургаан насны морьдын 30 айраг, түрүүний зургааг нь дуудах овог нэгт ах дүүс хүртэцгээсэн байдаг. Тодруулбаас, Сэр-Одын хэмээн овоглогддог дөрвөн уяачийн гурав нь сумынхаа баяр наадмын зургаан айргийг тэр жил хуваан хүртэж, дээдсийнхээ алдрыг мандуулж, дэргэдэх нөхдөө цэнгүүлжээ. Энэ наадмын хурдан азарганы уралдаанд Сэр-Одын Сунайндагвын ухаа аман хүзүүдэж, Сэр-Одын Дашгүнжингийн буган гуравласан бол уяачийн эрдэм ухаан, авьяас билгийг сорьдог их насны морьдын уралдаанд С.Сунайндагвын хээр гуравлаж, С.Буяндэлгэрийн хээр дөрөвлөж, С.Дашгүнжингийн цагаан тавлан хэр чансааг нь илтгэжээ. Харин хязаалангийн уралдаанд С.Дашгүнжин уяачийн хөнгөрүүлж сойсон ухаа үрээ айргийн тавд хурдлан их асрын өмнө алдар цолыг нь дуудуулсан аж. Ийнхүү нэгэн голомтны уяачид хүлгийн хийморь, уяачийн эрдмээр илүүрхсэн удаатай. 

Дээрх түүхийг өгүүлсний учир уншигч та бүхэнд Онгон нутгийн нэрт уяачдын нэг Сэр-Одын Сунайндагвыг танилцуулахын тулд юм. 
Тэрээр 1934 онд Бударын хөөвөр хэмээх газар мэндэлж, Төгрөг цагаан худаг, Дэрсэн худаг, Дөхөмийн говь, Бухын ширээ, Бөөр булан зэрэг ус, ургамал нь жигдэрсэн, уудам саруул нутагт өсч өндийжээ. Хүүхэд ахуй цагаа бусдын адил малын захад, хурдан хүлгийн нуруун дээр өнгөрөөсөн тэрээр сургууль соёлын мөр хөөж ном эрдэмд суралцан, цэргийн алба хааж бие хаа цэгцрээгүй ч өөрийн хичээл зүтгэлээр жолооч мэргэжлийг эзэмшин, олон жил үр бүтээлтэй ажиллажээ. 
Хүүхэд ахуй цагаас мал маллаж, хурдны моринд хорхойсч явсан С.Сунайндагва ажлаа завчлан морь уяж, 1971 онд ухаа даага айргийн гуравт хурдлуулан амжилтын гараагаа эхэлсэн байдаг. Дараа жил нь ухаа шүдлэн түрүүлгэж, хээр хязаалан айргийн гуравт хурдлуулан урам зоригоор тэтгэгдэж, 1974 оны сумын баяр наадмаас хоёр айраг хүртжээ. Тэр жил С.Сунайндагва уяачийн уясан их насны хүрэн морь, ухаа шүдлэн тус, тус айргийн тавд хурдалсан юм. Баяр наадмын цуваа харж байхад, С.Сунайндагва уяач нэг наадмаас хоёр айраг хүртэх нь элбэг бөгөөд 1976 онд гэхэд л хээр соёолон, ухаа (Шалдан) хязаалан айргийн тавд хурдлуулж байж. Үүнээс хоёр жилийн дараа ухаа азаргаа аман хүзүүдүүлж, хээр морио айргийн гуравт хурдлуулан, Онгон сумын баяр наадмын есөн дэх хишгээ хүртжээ. Өөрөөр хэлбэл, С.Сунайндагва уяач долоон жилийн хугацаанд Онгон сумын баяр наадмаас хоёр түрүү, долоон айраг хүртсэн бөгөөд арав дахь айргаа 1982 онд ухаа шүдлэн үрээ аман хүзүүнд хурдлуулан авч байсан юм. 
Ийнхүү уясан хүлгүүдээ урамтай сайхан хурдлуулж нутгийн олноо цэнгүүлж байсан тэрээр 1984 онд бурхны хүлгүүдийн уяа сойлгыг тааруулахаар тэнгэрт дэвшсэн бөгөөд өдгөө үр хүүхдүүд нь залгамжлан морь уяж байна.

А.Тэлмэн