Аймгийн Алдарт уяач С.Цэдэнжав: Нагацынхаа бэлэглэсэн хулгар хонгор, түүний үр төлөөр олон жил одтой наадаж байна


Өмнөговь аймгийн Цогтцэций сумын уяач С.Цэдэнжавын ярилцлагыг хүргэж байна.
-Нэгэн үе нутаг орондоо дийлж уралддаг байсан хулгар хонгорын тухай яриагаа эхэлье?
-Миний нагац ах нар олон жил хурдан морь уяж, сайн ч хурдлуулж явсан улс. Нагац ах Содном Хэнтийн Галшар чигийн удамтай нэг хулгар хонгор даагыг хавчиг азарганд нь Баян-Овоо сумын наадамд түрүүлгэж байлаа. Түүнээс хойш дөрвөн жил дараалан түрүүгээ алдаагүй хурдан буян даа. Содном ах энэ хурдан хулгараа соёолонд нь надад өгсөн юм. Надад ирээд 1971 онд газар газрын хурд цугласан аймгийн 50 жилийн ойгоор хол тасархай түрүүлж ирэн, хурсан олныг баярлуулж байлаа. Залгаад 1972, 1973 онуудад Цогтцэций сумандаа дараалан түрүүлсэн. Харамсалтай нь түүнээс хойш цаг муудаж, ган зуд болоод хоёр, гурван жил хэртэй уяагүй. Ингээд 1976 онд байхаа, сумын наадамд хулгар хонгор түрүүлж, айргийн дөрвөн адуу түүний төлүүд дараалан орж, цулбуур өргүүлж явсан аатай үе бий. Ер нь манай нутгаар хулгар хонгорын төлүүд эр эмгүй нэлээд тарчихсан. Ямартаа л хүмүүс хулгар хонгорыг эр төлийг нь эмд нь тавьчихгүй юмсан гэж байхав. Их хурдан буянтай, хурдан амьтан л лаа. Төлүүд, төлийнх нь төл хүртэл их хурдан байсан. Ер нь төл их сайтай л даа.
-Яагаад хул хонгор гэсэн юм бэ?
-Азарган үрээнүүд ноцолдож байгаад өрөөсөн чихийг нь хулгар болгочихсон юм. Тэгээд л хулгар болчихгүй юу. 1986 онд хулгар хонгорын төлүүдийг уяж наадамд ирээд, азаргаа, соёолон хоёр түрүүлгэчихээд, хязаалан үрээгээ үлдээж байлаа. Нэг наадмаас гурван түрүү авахгүй гэсэндээ тэр л дээ. Тэр үзэл бодолдоо бас их үнэнч байжээ. Би ч голдуу сумандаа л нааддаг байлаа. Дээр үед чинь нэгдэл гэж сүрхий албатай. Зуны ид ажлын үед морь уянаа гээд ажлаа орхиод явж болохгүй. Нэгдлийн адуу олон малласан даа.
-Одоо хулгар хонгорын төлүүд бий юу?
-Хулгар хонгорын төлөөс манай сум 13 азарга тавьсан байдаг юм. Одоо ч манайд төлүүдээс нь бий. 1999 оны анхны даншигт төл нь болох халиун морь их насанд 12-оор ирсэн. Миний энэ халиун чинь шүдлэн, хязааландаа хоёр удаа аман хүзүүдэж байлаа. Харин одоо их хурдалж байгаа төл гэвэл Гамбаагийн хул азарга байнна. Бас л манай хулгарын төл. Тэр үед чинь найз нөхөд, ах дүү хамаатан садандаа зүгээр л өгчихдөг байлаа. Яваандаа цаашаа тарсаар нэлэнхүйдээ болчихсон хэрэг. Тэр бүү хэл Дундговийн Мандал-Овоо сум руу хүртэл явчихсан дуулдана лээ. Их хурдан байгаа гэсэн.

-Хулгар хонгорынхоо дээд угшлыг нь сонирхож байв уу?
-Их холоос авсан адуу юм гэнэ лээ. Тэгэхээр асууж сурсан ч эрэл мухардчихаад байгаа юм. Миний нагац буурал Бат-Өлзий гэж сүрхий морь мэддэг хүн байлаа. Ах маань Дорноговь аймгийн засан хүмүүжүүлэх ангид хүмүүжиж байхдаа адуу маллаж, морь уядаг байж л дээ. Тэгсэн нэг удаа засангийн дарга нь “чи тийм сүрхий морь уядаг юм бол Дорноговь аймгийн наадамд зургаан насны морь түрүүлгэчихвэл чөлөөлье” гэсэн байгаа юм. Тэгээд аймгийн наадамд таван насны морьд уяж уралдуулсан нь түрүүлээд, нэг насанд аман хүзүүдүүлжээ. Ингээд засангаас чөлөөлөгдөхөд дуртай адуугаа авахыг зөвшөөрч, хулгар хонгор даагыг авсан гэдэг юм.
-Аймгийн наадамд зургаан нас түрүүлгэсэн гэхээр айхтар уяач байж дээ?
-Тийм шүү. Гярхай уяач байсан шиг байгаа юм. Миний нагац ах Содном чинь тэр хүний төрсөн дүү нь. Би ахыгаа аав л гэдэг. Аав маань морь мал их сайн хатгана, ханана. Айл саахалтынхан маань морь хатгуулах гээд дараалдаг байлаа шүү дээ. Морь мал хатгана гэдэг чинь улирлын чанартай. Өвөл ес эхэлсэн үед хатгахгүй морь өрөөл татанхай болчихно гээд гараа ч хөдөлгөдөггүй байж билээ. Харамсалтай нь би тэр эрдмийг аав шигээ гаргууд сурсангүй дээ. Яахав ойр зууртаа л хатгадаг юм. Эмчлээд сүйд болохгүй ч морио буруудахыг мэддэг, гэмтэхээс урьдчилан сэргийлчихнэ. Өөрөө өөртөө болоод л байдаг юм.
-Хүмүүстэй уулзаж байхад нэгдэл нийгэмчилснээс болж шанхын адууны чанар муудсан гэлцэх юм. Та үүнтэй санал нийлдэг үү?
-Тийм шүү. Бодоод үз дээ. Нэгдлийн үед сумын наадамд 7 азарга, 10 даага давхина. Долоохон азарганаас тав нь айрагдана гэхээр ямар наадам болдог байсан нь харагдаж байгаа биз. Тэгэхээр адууны чанар муудсан, хурд тасарсан нь нэгдэл нийгэмтэй холбоотой байж болох талтай. Тэгээд ч одоо шиг олон наадам болж байсан биш дээ.
-Ярилцлага маань өндөрлөж байна. Сүүлийн асуултыг танд үлдээе.
-Баярлалаа. Монголын ард түмэндээ сайн сайхан бүхнийг хүсэн ерөөе.
А.Мөнх
5 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
-
Лхагва, 12:46 минут Тайлбарлагч М.Оюунбаатар: Бусдын чин сэтгэлийн хүн…
-
Лхагва, 12:12 минут Монгол орныг даасан Очирваань бурхан
-
Даваа, 11:33 минут Мана-4, Норов-7, Сороол-4, Сороол-7 зэрэг эмийг ур…
-
Даваа, 11:01 минут Сумын Алдарт уяач Ц.Батбилэг: Улсын бүсэд гурав ай…
-
Даваа, 10:46 минут Тод манлай уяач Цэрэнгийн Хэнмэдэх: Би морьдоо ни…
-
Даваа, 10:26 минут ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ-33: МУ-ЫН АЛДАРТ УЯАЧ Ц.ЖАМБАЛС…
-
Даваа, 10:18 минут Тод Манлай уяач А.Батсүхийн хурдан хонгор азар…
-
4-р сарын 07 -нд Д.Сайнсайхан: Ханш нээснээс хойш онцгой үеүдэд гол…
-
4-р сарын 07 -нд Тод манлай уяач Д.Ганбаатар: Моринд хорхойсох “вир…
-
4-р сарын 07 -нд ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ-32: ХААУ-НЫ ДОКТОР Д.ЗОРИГТБАА…
-
4-р сарын 05 -нд Сумын Алдарт уяач Д.БАТ-ЭРДЭНЭ: Их монгол улс байг…
-
4-р сарын 05 -нд Жанчивын хул хэмээх цуут хүлгийн түүх оршвой
-
4-р сарын 05 -нд Тод манлай уяач Цэвээнжавын Дуламсүрэн: Уяаны ойр …
-
4-р сарын 01 -нд Аймгийн Алдарт уяач И.Амарсанаа: Худ маань “уруу т…
-
4-р сарын 01 -нд Шүдлэн буюу хоёр настай адууны шүд
-
4-р сарын 01 -нд Тод манлай уяач Эрдэнэбатын Эрдэнэчулуун: Хурдан а…
-
3-р сарын 29 -нд Д.Сайнсайхан: Даллагын уут нь тухайн айл өрхийн бу…
-
3-р сарын 29 -нд Даага буюу нэг настай адууны шүд
-
3-р сарын 29 -нд Аймгийн Алдарт уяач И.Боргил: Долоотой адууг өнжөө…
-
3-р сарын 29 -нд Тод манлай уяач Цэдэндоржийн Аюуш: Адууг өөртөө с…
-
3-р сарын 29 -нд ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ-31: МОНГОЛ УЛСЫН МАНЛАЙ УЯАЧ Ц.…
-
3-р сарын 25 -нд Сумын Алдарт уяач С.Намжилсүрэн: Урд зүгт уралдаха…
-
3-р сарын 25 -нд Адууг шүдлэх аргачлал
-
3-р сарын 25 -нд Монгол Улсын Хөдөлмөрийн Баатар Р.Раш: 1929 онд өв…
-
3-р сарын 22 -нд Аймгийн Алдарт уяач С.Цэдэнжав: Нагацынхаа бэлэглэ…
-
3-р сарын 22 -нд Аймгийн Алдарт уяач Д.Эрдэнэбат: Өөрийн гараар хи…
-
3-р сарын 22 -нд ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ-30: МОРИОР АЯЛАГЧ М.БАТЧУЛУУН
-
3-р сарын 22 -нд Тод манлай уяач Г.Сандуйжав:Тогоруу угшлын азарган…
-
3-р сарын 22 -нд Адууны шүдний зохион байгуулалт бүтэц
-
2021 оны 3-р сарын 15 -нд Сумын Алдарт уяач Д.ЮҮРЭНДОНДОГ: Улаан азаргаа түр…
-
2021 оны 3-р сарын 15 -нд Адууны нас, нэршил
-
2021 оны 3-р сарын 15 -нд Цэгээн адуугаар цэнгүүлэгч Дэлэгийн Владимир
-
2021 оны 3-р сарын 13 -нд Хүлгийг биеийн хэлэмжээр шинжихүй
-
2021 оны 3-р сарын 13 -нд Тод манлай уяач Д.Онон: Цэгээ олж хатгавал хутганы…
-
2021 оны 3-р сарын 11 -нд ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ-29: МАНЛАЙ УЯАЧ Ц.ЦЭНД-АЮУШ
-
2021 оны 3-р сарын 11 -нд Хурдан хүлгийг тэргүүнээр шинжихүй:
-
2021 оны 3-р сарын 11 -нд Аймгийн Алдарт уяач Д.Ухнай: Эсгийгээр сольсон гүү…
-
2021 оны 3-р сарын 09 -нд Тод манлай уяач Д.Даваахүү: Сайн адууг хүний зэрэг…
-
2021 оны 3-р сарын 09 -нд Морь засах, түрүүлэх морины бэлгэдэл шинж, сайн эр…
-
2021 оны 3-р сарын 09 -нд Сумын Алдарт уяач Н.Баттулга: Уяаны өв соёлыг бид …
-
2021 оны 3-р сарын 09 -нд Малын их эмч А.Ерханат: Адууныхаа туурайг тахлах а…
-
2021 оны 3-р сарын 03 -нд Монгол улсын Алдарт уяач Д.Ганхуяг: Унаган хүлгүүд…
-
2021 оны 3-р сарын 03 -нд АЙМГИЙН АЛДАРТ УЯАЧ ЦОЛНЫ БОЛЗОЛ ХАНГАСАН 11 УЯАЧИ…
-
2021 оны 3-р сарын 03 -нд ТӨВ АЙМГИЙН МОРИН СПОРТ, УЯАЧДЫН ХОЛБОО 2020 ОНЫ Ш…
-
2021 оны 3-р сарын 01 -нд П.Дашдэмбэрэл: Уртын дуу шиг зураг зурна аа ...
-
2021 оны 3-р сарын 01 -нд Моринд тохиолдох “гутаг”, түүнийг арилгах тухай
-
2021 оны 3-р сарын 01 -нд Сумын Алдарт уяач Д.БУЯНТОГТОХ: Саарал азарганы ми…
-
2021 оны 2-р сарын 26 -нд Сайн морины доторх олон зүйл махбодын сайн, муу ши…
-
2021 оны 2-р сарын 26 -нд “Морьтон” эмнэлгийн их эмч А.Наранбаатар: Нарны гэ…
-
2021 оны 2-р сарын 26 -нд ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ-28: АЙМГИЙН АЛДАРТ УЯАЧ А.НЯМБА…
-
Даваа, 10:46 минут Тод манлай уяач Цэрэнгийн Хэнмэдэх: Би морьдоо ни…
-
Даваа, 10:18 минут Тод Манлай уяач А.Батсүхийн хурдан хонгор азар…
-
Лхагва, 12:46 минут Тайлбарлагч М.Оюунбаатар: Бусдын чин сэтгэлийн хүн…
-
Даваа, 11:01 минут Сумын Алдарт уяач Ц.Батбилэг: Улсын бүсэд гурав ай…
-
Даваа, 11:33 минут Мана-4, Норов-7, Сороол-4, Сороол-7 зэрэг эмийг ур…
-
Лхагва, 12:12 минут Монгол орныг даасан Очирваань бурхан
-
Даваа, 10:26 минут ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ-33: МУ-ЫН АЛДАРТ УЯАЧ Ц.ЖАМБАЛС…
64.119.24.158
Dund govi aimagt mandalovoo sum gj bdaggvi ym umnugoviin mandalovoo sum gj bdag ymaa
Reply59.153.113.120
Хууч яриа сайхан санагдавч найруулга зөв бичиг гэж алдаа их л юм
Reply202.21.108.25
Ингэж замбараагүй ярьдаг ч хүн биш шүү
Reply202.126.88.146
Сайн байна уу, Арай л замбараагүй ярилцлага гэхээсээ нэг нөхөр бодож байгаад өөрийнхөө хэллэгээрээ бичих гэж оромдсон юм байна. Засаж гаргавал зүгээр байна даа. Энэ хүн миний нагац ах юм.
Reply66.181.161.17
tiim bn ih bolhi ewluuleg bolj