Бүрэг хангайн хурдан хүлгүүд
А.Тэлмэн
2012 оны 5-р сарын 21 -нд
“Монгол угсаатны зүй”-н эхний ботид Булган аймгийн Бүрэгхангай сумын нутагт “хардал мэргэд, үжээд, харнууд” омгийнхон байдаг тухай тэмдэглэсэн нь бий. Үжээд нь Чингис хааны дүү Отчигон ноёны хувийн өмчид орсон монгол аймаг бөгөөд хожим 16-р зууны дундуур өврийн таван халх жарууд, баарин, хонгирад,баяд, үжээд, отгууд, өвөрлөгч нутагт суурьшин суужээ. Хожим үжээд, харнууд эх нутагтаа нүүн ирж тариа тарьж амьдарч эхэлсэн түүхтэй гэнэ.
Монголын нууц товчоонд мэргэд аймгийн Чилэдүүгийн хурдан ухаа морийг онцгойлон тэмдэглэсэн байдаг. Түшээт ханы Дайчин чин вангийн хошууны Халиун, Бүрэгээр нутагладаг хардал мэргэд овгийнхон хурдан, товир, гоёмсог, ардаг тарган адуутай байжээ. 20 дугаар зууны эхээр Алтанга уулаар нутагтай баян Балжирын мянга гаруй адуу өвлийн цагт Туулын голын зүүн бие, Заамарын нурууны хойд үзүүр Хоньч эрээн хавиргын толгодыг бүрхэн бэлчиж, оторлодог байсан гэдэг. Тэднийх адуугаа азаргаар нь тоолдог байжээ. Бүрэгхангайхан адуугаа зөнд нь зэлүүд тавьдаг, гойд сайхан сонгон үржүүлдэг, азаргаа дэллэчихдэг, зээр шиг унагаа зэллэдэггүй, гүү сааж айраг цагаа эсгэдэггүй, насны найр хурим үйлддэггүй зэрэг өвөрмөц зан заншилтай байлаа. Бүрэгийн хурдан хүлгүүд нутаг усандаа дийлдэлгүй олон жил хурдалж, аймгийнхаа наадмын манлай болсоор ирсэнд дээрх гүү барьдаггүй нь их нөлөө үзүүлсэн юм. 1900-1980 оны хооронд тосон Заамар, Угтаалын нутгаар тархан байсан их сүргийн болон Жаргалант удмын хурдан адууг нааш цааш нь сольж, наймаалцсанаар ирсний үрээр Бүрэгийн адуу үнэхээр тэр хавьдаа дийлдэшгүй хурдан шинж төрхтэй, биерхүү, гоёмсог содон болж сайжирсан тал бий. 1990 онд Төв аймгийн Баянцагаан сумын дарга Бүрэгийн уугуул Лхагваа шилдэг омгийн адууг олноор авчирч байв. Бүрэгийн уяач шинжээч адууны Сүх, огтор Банзай, уяхан Дандар, Туувайн Жадамба, Пярлайн Жамба, Сэрдамба нар нутаг усаа нэртэй цуутай хурдан хүлгүүдийн өлгий болгоход үнэтэй хувь нэмэр оруулсан гэдэг. Уяач уяхан Дандарын хар саарал, халиун борлог, П.Жамбалын уясан Нацагнямын халзан морьд аймаг сумандаа олонтаа түрүүлж байлаа. Уяач Сэрдамбын хээрийг олон удаа түрүүлж, дархлагдаад 16 нас хүрэхэд нь Зуугийн хул гэдэг алдартай хурдан хүлэг дийлэн гарч ирж , ор залгажээ.
Монголын нууц товчоонд мэргэд аймгийн Чилэдүүгийн хурдан ухаа морийг онцгойлон тэмдэглэсэн байдаг. Түшээт ханы Дайчин чин вангийн хошууны Халиун, Бүрэгээр нутагладаг хардал мэргэд овгийнхон хурдан, товир, гоёмсог, ардаг тарган адуутай байжээ. 20 дугаар зууны эхээр Алтанга уулаар нутагтай баян Балжирын мянга гаруй адуу өвлийн цагт Туулын голын зүүн бие, Заамарын нурууны хойд үзүүр Хоньч эрээн хавиргын толгодыг бүрхэн бэлчиж, оторлодог байсан гэдэг. Тэднийх адуугаа азаргаар нь тоолдог байжээ. Бүрэгхангайхан адуугаа зөнд нь зэлүүд тавьдаг, гойд сайхан сонгон үржүүлдэг, азаргаа дэллэчихдэг, зээр шиг унагаа зэллэдэггүй, гүү сааж айраг цагаа эсгэдэггүй, насны найр хурим үйлддэггүй зэрэг өвөрмөц зан заншилтай байлаа. Бүрэгийн хурдан хүлгүүд нутаг усандаа дийлдэлгүй олон жил хурдалж, аймгийнхаа наадмын манлай болсоор ирсэнд дээрх гүү барьдаггүй нь их нөлөө үзүүлсэн юм. 1900-1980 оны хооронд тосон Заамар, Угтаалын нутгаар тархан байсан их сүргийн болон Жаргалант удмын хурдан адууг нааш цааш нь сольж, наймаалцсанаар ирсний үрээр Бүрэгийн адуу үнэхээр тэр хавьдаа дийлдэшгүй хурдан шинж төрхтэй, биерхүү, гоёмсог содон болж сайжирсан тал бий. 1990 онд Төв аймгийн Баянцагаан сумын дарга Бүрэгийн уугуул Лхагваа шилдэг омгийн адууг олноор авчирч байв. Бүрэгийн уяач шинжээч адууны Сүх, огтор Банзай, уяхан Дандар, Туувайн Жадамба, Пярлайн Жамба, Сэрдамба нар нутаг усаа нэртэй цуутай хурдан хүлгүүдийн өлгий болгоход үнэтэй хувь нэмэр оруулсан гэдэг. Уяач уяхан Дандарын хар саарал, халиун борлог, П.Жамбалын уясан Нацагнямын халзан морьд аймаг сумандаа олонтаа түрүүлж байлаа. Уяач Сэрдамбын хээрийг олон удаа түрүүлж, дархлагдаад 16 нас хүрэхэд нь Зуугийн хул гэдэг алдартай хурдан хүлэг дийлэн гарч ирж , ор залгажээ.
0 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
- 2024 оны 4-р сарын 15 -нд Уяач Ц.Батсайхан: Гэсэрваань гуай тарган ирэн дээр…
- 2024 оны 3-р сарын 27 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 3-р сарын 27 -нд МУ-ын Тод манлай уяач Б.Далай: Уяачийн амжилтанд г…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд 2023 оны ММСУХ-ны чансаа өндөр уяачид
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ УЯАЧ, УРАЛДААНЧ ХҮҮХДҮҮ…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ш.Мөнхбаатар:Ах дүү дөрвүүл аа…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ ММСУХ-НЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ САЛБАР ХОЛБОО,…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд Манлай уяач Ч.Сугар: Алаг морийг харсан хүн болгон…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд 2022 оны чансаа өндөр сонгомол дээд насны хүлгүүд
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Н.Билэгтсайхан 66 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр у…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МОНГОЛ УЛСЫН 2022 ОНЫ ӨНДӨР ЧАНСААТАЙ ИХ НАСНЫ МОР…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд О.Батбилэг 73 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр уяачд…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МУ-ын Алдарт уяач Г.Болдбаатар:Наадмын маргаашнаас…
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны чансаа өндөр азарганууд
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны МУ-ын шилдэг уяач, уралдаанч хүүхдүүд
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд ММСУХ-ны 2022 оны шилдгүүд шагналаа авлаа
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 20 -нд Уяач Б.Батжаргал: Сүүлд цоохор даага даяндуулсан
- 2024 оны 2-р сарын 19 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 14 -нд Цолоо ахиулсан уяачид
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Нийслэлийн Алдарт уяач цолоор 28 хүн шагнагджээ
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Дөрвөн Тод, дөрвөн Манлай, 18 Алдарт уяач цол авах…
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Сумын Алдарт уяач Н.ДУГАРЖАВ: БИ ДӨРӨВДҮГЭЭР АНГИА…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 27 -нд Сумын Алдарт уяач Д.Батбаяр: Би Биндэрт анх адуу т…
- 2024 оны 1-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 25 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 1-р сарын 24 -нд СУМЫН АЛДАРТ УЯАЧ А.Цэрэндорж: ЗААМАРТ ДАЛАЙ ЛАМЫГ…
- 2024 оны 1-р сарын 22 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 21 -нд Аймгийн Алдарт уяач Б.Баттөр: Таван жилийн дотор с…
- 2024 оны 1-р сарын 18 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ц.Жамсран: Өөрийн тамгатай уна…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 11 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Аймгийн Алдарт уяач М.Мөнхбаяр: Адууны төлөө уйгаг…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Сумын Алдарт уяач Ц.ГЭРЭЛБААТАР: Сайн адууны удам …
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн урал…
- 2024 оны 1-р сарын 03 -нд Хамгийн шимт тэжээлийг мэдэх үү?
- 2024 оны 1-р сарын 02 -нд М.Энхтайван: Хүн хэдий чинээ сэтгэлээ өгнө, адуу т…
- 2023 оны 12-р сарын 27 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 12-р сарын 25 -нд Баахан хэрэг тарих Баяндэлгэрийн буурал
- 2023 оны 12-р сарын 23 -нд Нийслэлийн Алдарт Уяач цолны болзол хангасан уяачд…
- 2023 оны 12-р сарын 22 -нд Аймгийн Алдарт уяач Г.Энхбаатар: Аавынхаа уяаны ар…
- 2023 оны 12-р сарын 17 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 10-р сарын 29 -нд Сумын Алдарт уяач Л.Батноров: Азарганы түрүүгээр а…
Сэтгэгдэл бичигдээгүй байна