Чикош буюу мажар ковбой
А.Тэлмэн
2012 оны 6-р сарын 14 -нд
Уншигч танд бид өмнө нь Латин Америкийн ковбой нарын тухай танилцуулж байсан билээ. Гэхдээ зөвхөн Хойд ба Өмнөд Америкт л ковбойчууд буюу адуучид байдаг гэвэл мэдээж том эндүүрэл болж таарна. Европ, Азид ер нь адуу хаана л үржүүлж байна вэ тэр газар болгонд өөрийн гэсэн ковбойуудтай.
Энэ удаад уншигч таныг унгар буюу мажар ковбой болох чикош нартай танилцуулах гэж байна. Юуны өмнө ковбой гэдэг үхэрчин хүү гэсэн үг бол чикош гэдэг бол харин адуучин хүү гэсэн утгатай ажээ. Чикошууд нь эрт дээр үеэс л адуу, мал маллаж ирсэн хүмүүс. Гэхдээ хоньчид, үхэрчид гээд унгарын бусад малчдаа ялгаатай нь гэвэл өдөр хоног аргацаан баячуудад хөлслөгдөн зарлцагддаг ядуус биш байлаа. Тэд гол төлөв өөрийн гэсэн адуун сүрэгтэй байдаг байсан бөгөөд хөлсөөр мал тууж, хариулж явахдаа дутааж, эсвэл алдвал өөрийн сүргээсээ төлдөг байсан болохоор хотын баячууд найдвартай нь дээр гээд тэднийг хөлсөх ихэд дуртай байжээ.
Чикошууд нь хар эсгийгээр хйисэн дугуй захтай малгай, нутгаасаа хамаараад хөх, эсвэл цагаан өнгийн халхагар өргөн цамц, урт түрийтэй гуталтай, гартаа гурван метр орчим урт ташууртай гээд гадаад үзэмжээрээ орчин үеийн унгарчуудаас эрс ялгарна.
Чикошууд нь олон үндэстний агуу их нүүдлийн үеэр Уралын нуруу, Ижил мөрөн орчмоос нүүдэллэн ирсэн финн угор омгуудаас гаралтай бөгөөд Карпатын нурууг даван ирээд Тиса голын эрэг орчим нэг мөр суурьшжээ. Нум сум гаргууд эзэмшсэн, адуунд гарамгайгаараа алдартай эртний нүүдэлчин өвөг дээдсээсээ орчин үеийн чикоши нар хурдан хүлгээ хайрлах хайр, ярианы зарим онцлог л үлджээ.
Чикоши нарын сургасан адуу нь нохойн суудлаар суухаас эхлээд шаардлагатай үед дуу гаргалгүй хэвтэх, хэдэн цагаар хөдөлгөөнгүй зогсох гээд олон зүйлийг чадна. Яг л монгол түмт хээр талаар давхиж яваад гэнэт морьдоо өндөр өвсөнд хэвтүүлэн нуугаад дайсандаа үзэгдэхгүй болдог байсантай адил аргыг чикоши нар өнөөдрийг хүртэл морьдодоо сургаж байдаг. Тэр бүү хэл чикоши нарын дунд явагддаг баяр ёслолын үеэр морио хэвтүүлэх нь нэг ёсны өвөрмөц уралдаан болон хувирчээ.
Чикоши нарын бас нэг онцлог бол морь унахдаа гол төлөв зайдан унадаг бөгөөд заримдаа дөрөө бүхий тохом сул өлгөн явдаг. Ямар ч татлага байдаггүй. Энэ өвөрмөц эмээлэн тохомоо тэд унгар хэлээр “прикш” гэж нэрлэдэг.
Чикоши нар Хортбажи нэртэй газар жилдээ нэг удаа цуглан морь унах чадвар, сургасан эрдмээ сорьцгоодог. Чикоши нараас бусад малчид энэ уралдаанд сүрэг хонийг хамгийн хурдан хашаанд хаших, ноослох, бух бугуйлдах, тогоруун худгаас 120 литр ус татах. Харин чикоши нар морийг хэвтүүлэх, хар хурдаараа давхиж яваад огцом зогсох, урт ташуураар ташуурдан юм онох гэсэн зүйлээр уралдагцаадаг.
Уралдаан эхлэхэд эврийг мөнгөлсөн бухнуудыг хөөсөн унгар маягийн шуудан, улаач гарч ирнэ. Унгар маягийн буюу чикоши нарын шуудангийн морьд нь таван морьдыг зэрэг залж байдаг. Ингэхдээ урд нь гурав, ард хоёроор хөлөглөсөн таван морьийг арын хоёр дээр нь босч зогсоод жолоодож явах ёстой. Энэ мэдээж амаргүй.
Ингээд тэмцээн эхэлсний дараа хамгийн эхний уралдаанаар оролцогчид нь давхилтан дундаасаа урт ташуураар мөчирд өлгөсөн лонхыг унаж ташуурдаг ёстой. Дараа нь морьдыг хэвтүүлэх уралдаан явна. Дараа нь морин тэрэгтэйгээ саадыг сүлжих уралдаан явна.
Энэ мэтээр бүтэн өдөр тэмцээн уралдаан болоод орой болоход ялагчдад цом, шагнал гардуулснаар мажаар буюу унгар кобвой нар болон чикоши нарын тэмцээн дуусна.
Энэ удаад уншигч таныг унгар буюу мажар ковбой болох чикош нартай танилцуулах гэж байна. Юуны өмнө ковбой гэдэг үхэрчин хүү гэсэн үг бол чикош гэдэг бол харин адуучин хүү гэсэн утгатай ажээ. Чикошууд нь эрт дээр үеэс л адуу, мал маллаж ирсэн хүмүүс. Гэхдээ хоньчид, үхэрчид гээд унгарын бусад малчдаа ялгаатай нь гэвэл өдөр хоног аргацаан баячуудад хөлслөгдөн зарлцагддаг ядуус биш байлаа. Тэд гол төлөв өөрийн гэсэн адуун сүрэгтэй байдаг байсан бөгөөд хөлсөөр мал тууж, хариулж явахдаа дутааж, эсвэл алдвал өөрийн сүргээсээ төлдөг байсан болохоор хотын баячууд найдвартай нь дээр гээд тэднийг хөлсөх ихэд дуртай байжээ.
Чикошууд нь хар эсгийгээр хйисэн дугуй захтай малгай, нутгаасаа хамаараад хөх, эсвэл цагаан өнгийн халхагар өргөн цамц, урт түрийтэй гуталтай, гартаа гурван метр орчим урт ташууртай гээд гадаад үзэмжээрээ орчин үеийн унгарчуудаас эрс ялгарна.
Чикошууд нь олон үндэстний агуу их нүүдлийн үеэр Уралын нуруу, Ижил мөрөн орчмоос нүүдэллэн ирсэн финн угор омгуудаас гаралтай бөгөөд Карпатын нурууг даван ирээд Тиса голын эрэг орчим нэг мөр суурьшжээ. Нум сум гаргууд эзэмшсэн, адуунд гарамгайгаараа алдартай эртний нүүдэлчин өвөг дээдсээсээ орчин үеийн чикоши нар хурдан хүлгээ хайрлах хайр, ярианы зарим онцлог л үлджээ.
Чикоши нарын сургасан адуу нь нохойн суудлаар суухаас эхлээд шаардлагатай үед дуу гаргалгүй хэвтэх, хэдэн цагаар хөдөлгөөнгүй зогсох гээд олон зүйлийг чадна. Яг л монгол түмт хээр талаар давхиж яваад гэнэт морьдоо өндөр өвсөнд хэвтүүлэн нуугаад дайсандаа үзэгдэхгүй болдог байсантай адил аргыг чикоши нар өнөөдрийг хүртэл морьдодоо сургаж байдаг. Тэр бүү хэл чикоши нарын дунд явагддаг баяр ёслолын үеэр морио хэвтүүлэх нь нэг ёсны өвөрмөц уралдаан болон хувирчээ.
Чикоши нарын бас нэг онцлог бол морь унахдаа гол төлөв зайдан унадаг бөгөөд заримдаа дөрөө бүхий тохом сул өлгөн явдаг. Ямар ч татлага байдаггүй. Энэ өвөрмөц эмээлэн тохомоо тэд унгар хэлээр “прикш” гэж нэрлэдэг.
Чикоши нар Хортбажи нэртэй газар жилдээ нэг удаа цуглан морь унах чадвар, сургасан эрдмээ сорьцгоодог. Чикоши нараас бусад малчид энэ уралдаанд сүрэг хонийг хамгийн хурдан хашаанд хаших, ноослох, бух бугуйлдах, тогоруун худгаас 120 литр ус татах. Харин чикоши нар морийг хэвтүүлэх, хар хурдаараа давхиж яваад огцом зогсох, урт ташуураар ташуурдан юм онох гэсэн зүйлээр уралдагцаадаг.
Уралдаан эхлэхэд эврийг мөнгөлсөн бухнуудыг хөөсөн унгар маягийн шуудан, улаач гарч ирнэ. Унгар маягийн буюу чикоши нарын шуудангийн морьд нь таван морьдыг зэрэг залж байдаг. Ингэхдээ урд нь гурав, ард хоёроор хөлөглөсөн таван морьийг арын хоёр дээр нь босч зогсоод жолоодож явах ёстой. Энэ мэдээж амаргүй.
Ингээд тэмцээн эхэлсний дараа хамгийн эхний уралдаанаар оролцогчид нь давхилтан дундаасаа урт ташуураар мөчирд өлгөсөн лонхыг унаж ташуурдаг ёстой. Дараа нь морьдыг хэвтүүлэх уралдаан явна. Дараа нь морин тэрэгтэйгээ саадыг сүлжих уралдаан явна.
Энэ мэтээр бүтэн өдөр тэмцээн уралдаан болоод орой болоход ялагчдад цом, шагнал гардуулснаар мажаар буюу унгар кобвой нар болон чикоши нарын тэмцээн дуусна.
0 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
- 4-р сарын 15 -нд Уяач Ц.Батсайхан: Гэсэрваань гуай тарган ирэн дээр…
- 2024 оны 3-р сарын 27 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 3-р сарын 27 -нд МУ-ын Тод манлай уяач Б.Далай: Уяачийн амжилтанд г…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд 2023 оны ММСУХ-ны чансаа өндөр уяачид
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ УЯАЧ, УРАЛДААНЧ ХҮҮХДҮҮ…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ш.Мөнхбаатар:Ах дүү дөрвүүл аа…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ ММСУХ-НЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ САЛБАР ХОЛБОО,…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд Манлай уяач Ч.Сугар: Алаг морийг харсан хүн болгон…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд 2022 оны чансаа өндөр сонгомол дээд насны хүлгүүд
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Н.Билэгтсайхан 66 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр у…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МОНГОЛ УЛСЫН 2022 ОНЫ ӨНДӨР ЧАНСААТАЙ ИХ НАСНЫ МОР…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд О.Батбилэг 73 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр уяачд…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МУ-ын Алдарт уяач Г.Болдбаатар:Наадмын маргаашнаас…
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны чансаа өндөр азарганууд
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны МУ-ын шилдэг уяач, уралдаанч хүүхдүүд
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд ММСУХ-ны 2022 оны шилдгүүд шагналаа авлаа
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 20 -нд Уяач Б.Батжаргал: Сүүлд цоохор даага даяндуулсан
- 2024 оны 2-р сарын 19 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 14 -нд Цолоо ахиулсан уяачид
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Нийслэлийн Алдарт уяач цолоор 28 хүн шагнагджээ
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Дөрвөн Тод, дөрвөн Манлай, 18 Алдарт уяач цол авах…
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Сумын Алдарт уяач Н.ДУГАРЖАВ: БИ ДӨРӨВДҮГЭЭР АНГИА…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 27 -нд Сумын Алдарт уяач Д.Батбаяр: Би Биндэрт анх адуу т…
- 2024 оны 1-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 25 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 1-р сарын 24 -нд СУМЫН АЛДАРТ УЯАЧ А.Цэрэндорж: ЗААМАРТ ДАЛАЙ ЛАМЫГ…
- 2024 оны 1-р сарын 22 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 21 -нд Аймгийн Алдарт уяач Б.Баттөр: Таван жилийн дотор с…
- 2024 оны 1-р сарын 18 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ц.Жамсран: Өөрийн тамгатай уна…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 11 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Аймгийн Алдарт уяач М.Мөнхбаяр: Адууны төлөө уйгаг…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Сумын Алдарт уяач Ц.ГЭРЭЛБААТАР: Сайн адууны удам …
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн урал…
- 2024 оны 1-р сарын 03 -нд Хамгийн шимт тэжээлийг мэдэх үү?
- 2024 оны 1-р сарын 02 -нд М.Энхтайван: Хүн хэдий чинээ сэтгэлээ өгнө, адуу т…
- 2023 оны 12-р сарын 27 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 12-р сарын 25 -нд Баахан хэрэг тарих Баяндэлгэрийн буурал
- 2023 оны 12-р сарын 23 -нд Нийслэлийн Алдарт Уяач цолны болзол хангасан уяачд…
- 2023 оны 12-р сарын 22 -нд Аймгийн Алдарт уяач Г.Энхбаатар: Аавынхаа уяаны ар…
- 2023 оны 12-р сарын 17 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 10-р сарын 29 -нд Сумын Алдарт уяач Л.Батноров: Азарганы түрүүгээр а…
Сэтгэгдэл бичигдээгүй байна