А.Баярмагнай: Монгол угсаатны уламжлалт соёл хурдан морины уралдааныг хөгжүүлэхэд...
А.Тэлмэн
2013 оны 2-р сарын 22 -нд
Хурдан морины уралдаан нь Монгол эр хүний олон зуун жилийн туршид эрхэмлэж ирсэн нандин хөдөлмөр, Монголын нийгмийн зайлшгүй нэгэн үзэгдлийн хувьд нийгмийн хөгжлийн янз бүрийн үе шат, гадаад дотоодын нөхцөл байдал, тухайн цаг үе, төр засгийн бодлого зэргээс шалтгаалан хөгжлийн янз бүрийн шатанд хүрч, мандан буурч явсан нь өнөөдөр хэн бүхэнд илэрхий байна. Тухайлбал өнгөрсөн 20-р зууны үед морин уралдаан үндэсний спортын нөгөө хоёр төрөл бөхийн барилдаан, сурын харваагаасаа хөгжлийн түвшний хувьд хол хоцорсон байсан. Нөгөө хоёр төрөл нь олон зуун жилээр уламжилж ирсэн цол хэргэмтэй, аль аль нь үндэсний хэмжээний буюу улс орны бүх шилдэгүүд цугларан оролцдог өөр өөрийн төрлийн уламжлалт уралдаан тэмцээнтэй, үүний зэрэгцээ улсын аварга жил бүр шалгаруулдаг, төрөл төрлийнхөө хүрээнд сургалтын ямар нэг хэлбэр бичил тогтолцоотой байсан бол хурдан морины уралдаан нь бараг бүхэл зууны туршид зөвхөн өөрийн урсгалаараа явж иржээ. Ер нь өнгөрсөн зуунд хурдан морины уралдааны хувьд уяачдын ангийн ялгарал гарч дагнасныг эс тооцвол онцын өөрчлөлт ялангуяа нэг их дэвшил гараагүй юм.
Хурдан морины уралдаан гэдэг Монгол үндэстэн угсаатны уламжлалт соёлыг ХХI зууны түвшинд хэрхэн хөгжүүлэх талаар ухаан бодлоо уралдуулж, цаашид тавих зорилтоо тодорхойлох нь мориор овоглож, моринд дурлаж явдаг хэн бүхний үүрэг байх ёстой.
Монгол уяачийн эрдэм ухааныг дэлгэрүүлэх, монголчуудын хурдан морины уяаны дэг сургуулийн мөн чанарыг бүрэн гүйцэд, шинжлэх ухааны түвшинд нээн илрүүлж залуу хойч үеийнхэнд эзэмшүүлэх ажлыг далайцтай цар хүрээнд зохион байгуулах шаардлагатай байна. Өнөөдөр өөрийнхөө галын морийг сайн давхиулах, айраг, түрүү ахиухан авах нь тэр уяач, тэр галын зорилт. Тэгвэл Монгол уяачийн эрдэм ухааныг түгээн дэлгэрүүлэх нь бодлогын чанартай байх ёстой. Ний нуугүй хэлэхэд энэ чиглэлд өнөөг хүртэл анхаарал хандуулж байсангүй. Зүй нь Монголын хурдан морины соёлын талаарх янз бүрийн түвшний хөтөлбөртэй хичээлийг ХААИС-ийн зоо, мал эмнэлэг, шинээр нээгдсэн малчны ангийн программд суулгаж өгөх, тэрчлэн дунд сургуулийн биеийн тамирын хичээлийн программын “Эрийн гурван наадам” хэсэгт мөн багтаах хэрэгтэй байна. Ийнхүү нийгмийг өргөн цар хүрээг хамарсан бодлого үйл ажиллагаа явуулж байж л бид Монголын хурдан морины соёлыг бүрэн бүтнээр авч үлдэж чадна.
Мориныхны анхаарах ёстой өөр нэг асуудал бол Монгол адууны удмын санг найдвартай хадгалахад чиглэсэн бодлогыг одооноос нарийн дэс дараалалтайгаар авч хэрэгжүүлэх тухай асуудал. Монгол адуу дотроо шилэн сонголт сайн хийж өөр зуур нь үржлийн ажил зохион байгуулж, хурдны удам, угшил үүсгэж ирсэн түүхэн туршлагаас суралцаж тэр уламжлалыг үргэлжлүүлэх санаачлага хөдөлгөөн нэлээд өрнөж байгаа нь туйлын сайн хэрэг. Хурдан хурц нь нэгэнт тодорсон Хэнтий, Дорнод, Дорноговь, Төв зэрэг аймгаас эх орны бусад бүс нутаг руу ялангуяа баруун аймгууд руу хурдан морь худалдан аваачих их аян үргэлжилж байгаа нь тун сайшаалтай. Гэхдээ тодорхой бүс нутагт, тодорхой хугацаанд, тодорхой бодлогоор бүрдүүлсэн угшлийн адууг орчин үед ямар нэг бодлогогүйгээр худалдан борлуулснаас сөрөг үр дүн гарах вий гэдгийг өнөөдөр ухаарсан хүн цөөвтөр байна уу даа гэж ажиглагддагийг нуугаад яахав. Шинжлэх ухаан өндөр хөгжсөн энэ цаг үед морины удам угшил цус сэлбэхэд ч гэсэн ул суурьтай хандах хэрэгтэй.
Эцэс төгсгөлгүй хольж сольсоор байтал нөгөөх сайхан угшлууд сульдан доройтож мөхөх арилахын ирмэгт тулах юм биш биз гэдгийг эзэн хүн өөрөө төдийгүй, тухайн аймаг, сумдын салбар холбоод ч, ММСУХ ч хаа хаанаа бодолцох хэрэгтэй болж байна.
Уламжлал ёс заншлаа хадгалж, түгээн дэлгэрүүлж, уяачийн эрдэм ухаанаа хойч үедээ үлдээхээс гадна өөр нэг анхаарах ёстой зүйл бол Монголын хурдан морины уралдааныг олон улсын түвшинд хүргэх тухай асуудал. Зарим нэг хувь хүмүүс, чадварлаг уяачид АНУ зэрэг оронд очиж морь уяж уралдуулан, монгол уяачийн эрдэм чадлыг мэдрүүлж байгаа зэрэг нь нөхцөл цаг үе нь бүрдсэнийг илтгэнэ. Монгол адууны хурдыг жинхэнэ ёсоор нь сорихын тулд монгол адууныхаа үүлдэр угсааг сайжруулж, олон улсын уралдаанд оролцож амжилт үзүүлэх чадвартай, “Шинэ Монгол” үүлдрийн хурдан адуу буй болох шаардлага, бололцоо хоёр хаяа хаяагаа дэрлээд байна. Сүүлийн үед манай залуу бизнесмэнүүд гадаадын цэвэр үүлдрийн адуу авчирч энэ ажлын эхний алхмуудыг хийгээд тэр нь бодитой үр дүнд хүрч байна. Үүнийг олон нийт янз янзаар хүлээн авч байгаа боловч, хөгжлийн зүй тогтол, чиг хандлага нь зөв тодорхой учир үүнээс буцах няцах эргэлзэх, тээнэгэлзэх явдал байхгүй юм. Монгол адууны удмын санг хадгалах нэрээр үүлдэр угсааг нь сайжруулах ажлыг хориглож болохгүй. “Шинэ Монгол” үүлдрийн хурдан адууг буй болгох нэрээр Монгол адууны генийг учир утгагүйгээр алдагдуулж болохгүй жин банг нь тохируулах учиртайг залуус анхаарах ёстой.
Хурдан морины уралдаан гэдэг Монгол үндэстэн угсаатны уламжлалт соёлыг ХХI зууны түвшинд хэрхэн хөгжүүлэх талаар ухаан бодлоо уралдуулж, цаашид тавих зорилтоо тодорхойлох нь мориор овоглож, моринд дурлаж явдаг хэн бүхний үүрэг байх ёстой.
Монгол уяачийн эрдэм ухааныг дэлгэрүүлэх, монголчуудын хурдан морины уяаны дэг сургуулийн мөн чанарыг бүрэн гүйцэд, шинжлэх ухааны түвшинд нээн илрүүлж залуу хойч үеийнхэнд эзэмшүүлэх ажлыг далайцтай цар хүрээнд зохион байгуулах шаардлагатай байна. Өнөөдөр өөрийнхөө галын морийг сайн давхиулах, айраг, түрүү ахиухан авах нь тэр уяач, тэр галын зорилт. Тэгвэл Монгол уяачийн эрдэм ухааныг түгээн дэлгэрүүлэх нь бодлогын чанартай байх ёстой. Ний нуугүй хэлэхэд энэ чиглэлд өнөөг хүртэл анхаарал хандуулж байсангүй. Зүй нь Монголын хурдан морины соёлын талаарх янз бүрийн түвшний хөтөлбөртэй хичээлийг ХААИС-ийн зоо, мал эмнэлэг, шинээр нээгдсэн малчны ангийн программд суулгаж өгөх, тэрчлэн дунд сургуулийн биеийн тамирын хичээлийн программын “Эрийн гурван наадам” хэсэгт мөн багтаах хэрэгтэй байна. Ийнхүү нийгмийг өргөн цар хүрээг хамарсан бодлого үйл ажиллагаа явуулж байж л бид Монголын хурдан морины соёлыг бүрэн бүтнээр авч үлдэж чадна.
Мориныхны анхаарах ёстой өөр нэг асуудал бол Монгол адууны удмын санг найдвартай хадгалахад чиглэсэн бодлогыг одооноос нарийн дэс дараалалтайгаар авч хэрэгжүүлэх тухай асуудал. Монгол адуу дотроо шилэн сонголт сайн хийж өөр зуур нь үржлийн ажил зохион байгуулж, хурдны удам, угшил үүсгэж ирсэн түүхэн туршлагаас суралцаж тэр уламжлалыг үргэлжлүүлэх санаачлага хөдөлгөөн нэлээд өрнөж байгаа нь туйлын сайн хэрэг. Хурдан хурц нь нэгэнт тодорсон Хэнтий, Дорнод, Дорноговь, Төв зэрэг аймгаас эх орны бусад бүс нутаг руу ялангуяа баруун аймгууд руу хурдан морь худалдан аваачих их аян үргэлжилж байгаа нь тун сайшаалтай. Гэхдээ тодорхой бүс нутагт, тодорхой хугацаанд, тодорхой бодлогоор бүрдүүлсэн угшлийн адууг орчин үед ямар нэг бодлогогүйгээр худалдан борлуулснаас сөрөг үр дүн гарах вий гэдгийг өнөөдөр ухаарсан хүн цөөвтөр байна уу даа гэж ажиглагддагийг нуугаад яахав. Шинжлэх ухаан өндөр хөгжсөн энэ цаг үед морины удам угшил цус сэлбэхэд ч гэсэн ул суурьтай хандах хэрэгтэй.
Эцэс төгсгөлгүй хольж сольсоор байтал нөгөөх сайхан угшлууд сульдан доройтож мөхөх арилахын ирмэгт тулах юм биш биз гэдгийг эзэн хүн өөрөө төдийгүй, тухайн аймаг, сумдын салбар холбоод ч, ММСУХ ч хаа хаанаа бодолцох хэрэгтэй болж байна.
Уламжлал ёс заншлаа хадгалж, түгээн дэлгэрүүлж, уяачийн эрдэм ухаанаа хойч үедээ үлдээхээс гадна өөр нэг анхаарах ёстой зүйл бол Монголын хурдан морины уралдааныг олон улсын түвшинд хүргэх тухай асуудал. Зарим нэг хувь хүмүүс, чадварлаг уяачид АНУ зэрэг оронд очиж морь уяж уралдуулан, монгол уяачийн эрдэм чадлыг мэдрүүлж байгаа зэрэг нь нөхцөл цаг үе нь бүрдсэнийг илтгэнэ. Монгол адууны хурдыг жинхэнэ ёсоор нь сорихын тулд монгол адууныхаа үүлдэр угсааг сайжруулж, олон улсын уралдаанд оролцож амжилт үзүүлэх чадвартай, “Шинэ Монгол” үүлдрийн хурдан адуу буй болох шаардлага, бололцоо хоёр хаяа хаяагаа дэрлээд байна. Сүүлийн үед манай залуу бизнесмэнүүд гадаадын цэвэр үүлдрийн адуу авчирч энэ ажлын эхний алхмуудыг хийгээд тэр нь бодитой үр дүнд хүрч байна. Үүнийг олон нийт янз янзаар хүлээн авч байгаа боловч, хөгжлийн зүй тогтол, чиг хандлага нь зөв тодорхой учир үүнээс буцах няцах эргэлзэх, тээнэгэлзэх явдал байхгүй юм. Монгол адууны удмын санг хадгалах нэрээр үүлдэр угсааг нь сайжруулах ажлыг хориглож болохгүй. “Шинэ Монгол” үүлдрийн хурдан адууг буй болгох нэрээр Монгол адууны генийг учир утгагүйгээр алдагдуулж болохгүй жин банг нь тохируулах учиртайг залуус анхаарах ёстой.
0 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
- Өчигдөр, 17:46 минут Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- Өчигдөр, 11:21 минут МУ-ын Тод манлай уяач Б.Далай: Уяачийн амжилтанд г…
- 3-р сарын 19 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 3-р сарын 19 -нд 2023 оны ММСУХ-ны чансаа өндөр уяачид
- 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ УЯАЧ, УРАЛДААНЧ ХҮҮХДҮҮ…
- 3-р сарын 05 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ш.Мөнхбаатар:Ах дүү дөрвүүл аа…
- 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ ММСУХ-НЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ САЛБАР ХОЛБОО,…
- 3-р сарын 05 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2-р сарын 27 -нд Манлай уяач Ч.Сугар: Алаг морийг харсан хүн болгон…
- 2-р сарын 27 -нд 2022 оны чансаа өндөр сонгомол дээд насны хүлгүүд
- 2-р сарын 26 -нд Н.Билэгтсайхан 66 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр у…
- 2-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2-р сарын 26 -нд МОНГОЛ УЛСЫН 2022 ОНЫ ӨНДӨР ЧАНСААТАЙ ИХ НАСНЫ МОР…
- 2-р сарын 26 -нд О.Батбилэг 73 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр уяачд…
- 2-р сарын 26 -нд МУ-ын Алдарт уяач Г.Болдбаатар:Наадмын маргаашнаас…
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны чансаа өндөр азарганууд
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны МУ-ын шилдэг уяач, уралдаанч хүүхдүүд
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд ММСУХ-ны 2022 оны шилдгүүд шагналаа авлаа
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 20 -нд Уяач Б.Батжаргал: Сүүлд цоохор даага даяндуулсан
- 2024 оны 2-р сарын 19 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 14 -нд Цолоо ахиулсан уяачид
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Нийслэлийн Алдарт уяач цолоор 28 хүн шагнагджээ
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Дөрвөн Тод, дөрвөн Манлай, 18 Алдарт уяач цол авах…
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Сумын Алдарт уяач Н.ДУГАРЖАВ: БИ ДӨРӨВДҮГЭЭР АНГИА…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 27 -нд Сумын Алдарт уяач Д.Батбаяр: Би Биндэрт анх адуу т…
- 2024 оны 1-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 25 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 1-р сарын 24 -нд СУМЫН АЛДАРТ УЯАЧ А.Цэрэндорж: ЗААМАРТ ДАЛАЙ ЛАМЫГ…
- 2024 оны 1-р сарын 22 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 21 -нд Аймгийн Алдарт уяач Б.Баттөр: Таван жилийн дотор с…
- 2024 оны 1-р сарын 18 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ц.Жамсран: Өөрийн тамгатай уна…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 11 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Аймгийн Алдарт уяач М.Мөнхбаяр: Адууны төлөө уйгаг…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Сумын Алдарт уяач Ц.ГЭРЭЛБААТАР: Сайн адууны удам …
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн урал…
- 2024 оны 1-р сарын 03 -нд Хамгийн шимт тэжээлийг мэдэх үү?
- 2024 оны 1-р сарын 02 -нд М.Энхтайван: Хүн хэдий чинээ сэтгэлээ өгнө, адуу т…
- 2023 оны 12-р сарын 27 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 12-р сарын 25 -нд Баахан хэрэг тарих Баяндэлгэрийн буурал
- 2023 оны 12-р сарын 23 -нд Нийслэлийн Алдарт Уяач цолны болзол хангасан уяачд…
- 2023 оны 12-р сарын 22 -нд Аймгийн Алдарт уяач Г.Энхбаатар: Аавынхаа уяаны ар…
- 2023 оны 12-р сарын 17 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 10-р сарын 29 -нд Сумын Алдарт уяач Л.Батноров: Азарганы түрүүгээр а…
- 2023 оны 10-р сарын 28 -нд Өвгөн ноён М.Пүрэвжавын нэрэмжит уралдаануудын нэг…
Сэтгэгдэл бичигдээгүй байна