Алтанширээгийн анхдагч, адуунд нүдтэй Алдарт
А.Тэлмэн
2013 оны 11-р сарын 08 -нд
1924 оны хөх хулгана жил хуучнаар Говь мэргэн вангийн хошуу буюу одоогийн Дорноговь аймгийн Алтанширээ сумын харьяат малчин ард Гомбынд дөрөв дэх хүү нь мэндэлж, эцэг эхийн магнайг тэнийлгэсэн нь хожмын МУ-ын Алдарт уяач Гомбын Шоовдор байсан юм. Алтанширээ сумаас төрсөн анхны улсын цолтон Г.Шоовдор агсан харьцангуй хожуу “моринд” орсон хүн. Эр хүний чимэг сайхан морь, сайн эмээл хазаар тэргүүтэн хэмээн үздэг байсан тэрээр наймаа панз хийхдээ хурдан хурц гэхээсээ илүү алхаа гишгээ, хэлбэр хийцийг нь чухалчлан үздэг байж. Тэр жишгээрээ хөл хөнгөн, хийц урантай халтар морийг Хэнтий аймгийн Буянт сумаас авчирч эхнэрээ “гоёж” л дээ.
Нэгэн өдөр нутгийн уяачид цуглаж байхтай тааран, яриа хөөрөөнд оролцвол удахгүй болох уралдаанд оролцох хурдан хурц хүлгэдээ ярьж, ам булаалдах нь Г.Шоовдорын “хүнээс дутахгүй” гэх бардам занг өдөөдөхөж. “Халтар морь ч хөл хөнгөнтэй, урагшаа л гэдэг адуу уралдуулдаг хэрэг” ийн бодол өвөртөлсөөр халтар морио хөтөлж ирээд харвал уяа нь эвлэж, хөл нь хөнгөрсөн бусдын морьдын дэргэд халтар нь хормойгоо өшигчсөн айлын авгай шиг л харагдаж.
Амьтны амны зугаа болоод яахав гэж бодоод тавиад туучихсан атал өглөө хүү нь унаж ирчихээд “уралдана” хэмээн зөрүүдлэх нь тэр. “За хүүхэд, хүлэг хоёрын минь хийморь мэднэ биз” хэмээн бэлгэ бодоод халтар морио мордуулчихаж. Төд удалгүй наадамчид шуугилдан эхний морьд орж ирэхэд голсон халтар нь түрүүлэн, эзний сэтгэлийг баясгажээ. Энэ цагаас хойш Гомбын хүү хүлгийн хурданд санаархан, уяачийн эрдэмд шимтэх болсон билээ.
Г.Шоовдор морьдоо цөөн хоногийн уяатай, тарган талд нь мордуулдаг. Уяаг нь голдуу эдэлгээ уналгаагаар хийнэ. Заримдаа уяж байсан адуугаа тавьчихаад багачуулынхаа унаж байсан үрээ, сарвааг мордуулж, түрүүлгэж, айрагдуулах нь ч бий. Үүнийг нь мэдэх нутгийн хөгшид “Энэ Шоовдор ямар ид хэрэглэж, унаа морьдоо түрүүлгээд байна” гэлцэх. Арга ч үгүй биз халхын хурдны булгийн эх, усны ундарга болсон Хэнтийн Галшар болон аймгийнх нь “айлгадаг” сумдын нэг Иххэттэй залгаа Алтанширээгийн наадамд хэн дуртай аавын хүү унаа морио түрүүлгэж, айрагдуулаад байх нь ховор.
Г.Шоовдор агсан адуу таних нүдтэй нэгэн байсан хэмээдэг. Нээрэн ч түүний энд тэндээс авчирсан адуунууд айрагдаж, түрүүлэхгүй байх нь ховор. Нэгдлийн адуун дундаас сорчилсон үрээ нь ч гэсэн хурдалж, нэр усыг нь мандуулна.
Түүний нэг жишээ нь алдарт Нэгдэл зээрд нь. Нэгдлийн адуунаас дааганд нь барьж сурган уясан тэрхүү зээрд морь олон жил Г.Шоовдор уяачийн магнайг тэнийлгэн баярлуулсан билээ. Алдартын нэртэй олон хүлгэд байсны дотор Мөнгөн бөгст, Дэлдэн хээр, Доожоо хээр, Харлаг, Борлог гээд олон буянгууд нутаг усны нэр гарган хурдалж байсан юм. Ямар сайндаа л Г.Шоовдор уяач нэг жил аймгийн наадмын хамгийг хамж, амьтан хүний атааг хөдөлгөж байхав. Тэр жил Алдартын уясан соёолон, азарга түрүүлж, хязаалан, их морь айрагдан сумандаа ирээд соёолон, азаргаа дахин түрүүлгэж, Замын-Үүдийн наадамд борлог морио түрүүлгэн, есдүгээр сарын нэгний уралдаанд даага түрүүлгэж байсан гэдэг.
Уяа морьдод хоолны гэм гарахыг андахгүй. Бараан газраас харж барагцаалаад “өчигдөр шөнө хоолыг нь ихдүүлчихэж, эсвэл багадуулчихаж” гээд нойрондоо дийлдэн алдаа гаргасныг нь харсан юм шиг хэлчихдэг. Басхүү уралдах морьдыг хараад л төдөөр ирнэ хэмээн төлөгч шиг айлддаг, тэр нь ёс юм шиг биелдэг буурал уяачийг өдгөө үр хүүхэд, нутаг нугийнхан нь “аргагүй адуунд нүдтэй хүн байж билээ” хэмээн дурсдаг юм билээ.
Г.Шоовдорын хурдан морь уяж сойн гаргасан амжилтыг үнэлэн 1993 онд Монгол Улсын Алдарт уяач хэмээх эрхэм цолыг хүртээсэн бөгөөд өдгөө хүү Ш.Хүрэлбаатар нь удам залгаж уяа эвлүүлэн, нутгийн наадмыг чимж явна.
А.Тэлмэн
Нэгэн өдөр нутгийн уяачид цуглаж байхтай тааран, яриа хөөрөөнд оролцвол удахгүй болох уралдаанд оролцох хурдан хурц хүлгэдээ ярьж, ам булаалдах нь Г.Шоовдорын “хүнээс дутахгүй” гэх бардам занг өдөөдөхөж. “Халтар морь ч хөл хөнгөнтэй, урагшаа л гэдэг адуу уралдуулдаг хэрэг” ийн бодол өвөртөлсөөр халтар морио хөтөлж ирээд харвал уяа нь эвлэж, хөл нь хөнгөрсөн бусдын морьдын дэргэд халтар нь хормойгоо өшигчсөн айлын авгай шиг л харагдаж.
Амьтны амны зугаа болоод яахав гэж бодоод тавиад туучихсан атал өглөө хүү нь унаж ирчихээд “уралдана” хэмээн зөрүүдлэх нь тэр. “За хүүхэд, хүлэг хоёрын минь хийморь мэднэ биз” хэмээн бэлгэ бодоод халтар морио мордуулчихаж. Төд удалгүй наадамчид шуугилдан эхний морьд орж ирэхэд голсон халтар нь түрүүлэн, эзний сэтгэлийг баясгажээ. Энэ цагаас хойш Гомбын хүү хүлгийн хурданд санаархан, уяачийн эрдэмд шимтэх болсон билээ.
Г.Шоовдор морьдоо цөөн хоногийн уяатай, тарган талд нь мордуулдаг. Уяаг нь голдуу эдэлгээ уналгаагаар хийнэ. Заримдаа уяж байсан адуугаа тавьчихаад багачуулынхаа унаж байсан үрээ, сарвааг мордуулж, түрүүлгэж, айрагдуулах нь ч бий. Үүнийг нь мэдэх нутгийн хөгшид “Энэ Шоовдор ямар ид хэрэглэж, унаа морьдоо түрүүлгээд байна” гэлцэх. Арга ч үгүй биз халхын хурдны булгийн эх, усны ундарга болсон Хэнтийн Галшар болон аймгийнх нь “айлгадаг” сумдын нэг Иххэттэй залгаа Алтанширээгийн наадамд хэн дуртай аавын хүү унаа морио түрүүлгэж, айрагдуулаад байх нь ховор.
Г.Шоовдор агсан адуу таних нүдтэй нэгэн байсан хэмээдэг. Нээрэн ч түүний энд тэндээс авчирсан адуунууд айрагдаж, түрүүлэхгүй байх нь ховор. Нэгдлийн адуун дундаас сорчилсон үрээ нь ч гэсэн хурдалж, нэр усыг нь мандуулна.
Түүний нэг жишээ нь алдарт Нэгдэл зээрд нь. Нэгдлийн адуунаас дааганд нь барьж сурган уясан тэрхүү зээрд морь олон жил Г.Шоовдор уяачийн магнайг тэнийлгэн баярлуулсан билээ. Алдартын нэртэй олон хүлгэд байсны дотор Мөнгөн бөгст, Дэлдэн хээр, Доожоо хээр, Харлаг, Борлог гээд олон буянгууд нутаг усны нэр гарган хурдалж байсан юм. Ямар сайндаа л Г.Шоовдор уяач нэг жил аймгийн наадмын хамгийг хамж, амьтан хүний атааг хөдөлгөж байхав. Тэр жил Алдартын уясан соёолон, азарга түрүүлж, хязаалан, их морь айрагдан сумандаа ирээд соёолон, азаргаа дахин түрүүлгэж, Замын-Үүдийн наадамд борлог морио түрүүлгэн, есдүгээр сарын нэгний уралдаанд даага түрүүлгэж байсан гэдэг.
Уяа морьдод хоолны гэм гарахыг андахгүй. Бараан газраас харж барагцаалаад “өчигдөр шөнө хоолыг нь ихдүүлчихэж, эсвэл багадуулчихаж” гээд нойрондоо дийлдэн алдаа гаргасныг нь харсан юм шиг хэлчихдэг. Басхүү уралдах морьдыг хараад л төдөөр ирнэ хэмээн төлөгч шиг айлддаг, тэр нь ёс юм шиг биелдэг буурал уяачийг өдгөө үр хүүхэд, нутаг нугийнхан нь “аргагүй адуунд нүдтэй хүн байж билээ” хэмээн дурсдаг юм билээ.
Г.Шоовдорын хурдан морь уяж сойн гаргасан амжилтыг үнэлэн 1993 онд Монгол Улсын Алдарт уяач хэмээх эрхэм цолыг хүртээсэн бөгөөд өдгөө хүү Ш.Хүрэлбаатар нь удам залгаж уяа эвлүүлэн, нутгийн наадмыг чимж явна.
А.Тэлмэн
0 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
- 4-р сарын 15 -нд Уяач Ц.Батсайхан: Гэсэрваань гуай тарган ирэн дээр…
- 3-р сарын 27 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 3-р сарын 27 -нд МУ-ын Тод манлай уяач Б.Далай: Уяачийн амжилтанд г…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд 2023 оны ММСУХ-ны чансаа өндөр уяачид
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ УЯАЧ, УРАЛДААНЧ ХҮҮХДҮҮ…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ш.Мөнхбаатар:Ах дүү дөрвүүл аа…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ ММСУХ-НЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ САЛБАР ХОЛБОО,…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд Манлай уяач Ч.Сугар: Алаг морийг харсан хүн болгон…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд 2022 оны чансаа өндөр сонгомол дээд насны хүлгүүд
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Н.Билэгтсайхан 66 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр у…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МОНГОЛ УЛСЫН 2022 ОНЫ ӨНДӨР ЧАНСААТАЙ ИХ НАСНЫ МОР…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд О.Батбилэг 73 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр уяачд…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МУ-ын Алдарт уяач Г.Болдбаатар:Наадмын маргаашнаас…
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны чансаа өндөр азарганууд
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны МУ-ын шилдэг уяач, уралдаанч хүүхдүүд
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд ММСУХ-ны 2022 оны шилдгүүд шагналаа авлаа
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 20 -нд Уяач Б.Батжаргал: Сүүлд цоохор даага даяндуулсан
- 2024 оны 2-р сарын 19 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 14 -нд Цолоо ахиулсан уяачид
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Нийслэлийн Алдарт уяач цолоор 28 хүн шагнагджээ
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Дөрвөн Тод, дөрвөн Манлай, 18 Алдарт уяач цол авах…
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Сумын Алдарт уяач Н.ДУГАРЖАВ: БИ ДӨРӨВДҮГЭЭР АНГИА…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 27 -нд Сумын Алдарт уяач Д.Батбаяр: Би Биндэрт анх адуу т…
- 2024 оны 1-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 25 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 1-р сарын 24 -нд СУМЫН АЛДАРТ УЯАЧ А.Цэрэндорж: ЗААМАРТ ДАЛАЙ ЛАМЫГ…
- 2024 оны 1-р сарын 22 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 21 -нд Аймгийн Алдарт уяач Б.Баттөр: Таван жилийн дотор с…
- 2024 оны 1-р сарын 18 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ц.Жамсран: Өөрийн тамгатай уна…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 11 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Аймгийн Алдарт уяач М.Мөнхбаяр: Адууны төлөө уйгаг…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Сумын Алдарт уяач Ц.ГЭРЭЛБААТАР: Сайн адууны удам …
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн урал…
- 2024 оны 1-р сарын 03 -нд Хамгийн шимт тэжээлийг мэдэх үү?
- 2024 оны 1-р сарын 02 -нд М.Энхтайван: Хүн хэдий чинээ сэтгэлээ өгнө, адуу т…
- 2023 оны 12-р сарын 27 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 12-р сарын 25 -нд Баахан хэрэг тарих Баяндэлгэрийн буурал
- 2023 оны 12-р сарын 23 -нд Нийслэлийн Алдарт Уяач цолны болзол хангасан уяачд…
- 2023 оны 12-р сарын 22 -нд Аймгийн Алдарт уяач Г.Энхбаатар: Аавынхаа уяаны ар…
- 2023 оны 12-р сарын 17 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 10-р сарын 29 -нд Сумын Алдарт уяач Л.Батноров: Азарганы түрүүгээр а…
Сэтгэгдэл бичигдээгүй байна