Г. Батмөнх: Дээхнэ морь уяад медаль авдаг байсан бол 25-ын гурилын уут дүүрэх байсан байхаа

 Энэ удаагийн ярилцлагын зочин Дорноговь аймгийн Мандах сумын уугуул, сумын Алдарт уяач Гонгорын Батмөнх байлаа. 
-Алдартын өвөг дээдэс хурдан морь уяж сойдог байв уу?
-Тийм ээ. Манай аав Гонгор гэж сая сумын Алдарт уяач болсон 91 настай хөгшин бий. 1945 оны чөлөөлөх дайнд оролцож явсан ахмад дайчин хүн дээ. Аав минь залуу цагтаа хусуур сойз зүүн, хурд ирлэж явлаа. Миний мэдэхийн аавд хоёр хээр, бас нэг хүрэн азарга байлаа. Нэг нь манай унаган адуу. Харин нөгөөх нь Иххэтийн Лутын хээрийн удмын адуу байгаа юм. Одоо би ааваасаа өвлөн ирсэн адууныхаа удам угшлыг сайжруулан нутгийнхаа Балардаш, Гэрэл аварга, Самдан гэж хүний адуугаар цус сэлбээд байгаа юм. Бас Сүхбаатар Эрдэнэцагаанаас орж ирсэн адуунууд бий. Би өөрөө хоёр хүүтэй. Нэг нь төвд Онцгой байдлын газарт ажилладаг. Нөгөө нь өвөг дээдсийнхээ уяаны ажлыг залгамжлан морь уяж байгаа.
-Таны хувьд хэдийнээс бие даан морь уяж байна вэ?
-1976 онд цэргээс халагдаж ирээд л морь уясан. Би нэг хэсэг нэгдлийн адуу маллаж бас уядаг байлаа. Миний өвөг эцэг нэгдлийн адуучин явсан хүн л дээ. Гэхдээ тэр жил өөрийн шүдлэн, хээр морио уяж тухайн үед болдог байсан унааны баярт хүрэн үрээгээ түрүүлгэж билээ. Дараа нь хязаалан, соёолондоо сум орон нутагтаа олон удаа айрагдсан хүрэн азарганы төл бор азарга байлаа. Эдний удмын загал, хээр, жижиг загал, хундан ухаа зээрд их морьд олон байлаа. Одоо гэхэд сум орон нутагтаа бор морь маань сайн давхиж байна. Дээхнэдээ одоо шиг морьдоо ачаад явахгүй ш дээ. Хөтлөөд ойр хавийнхаа Сайхандулаан, Өндөршилээс хэтэрдэггүй байлаа. Ихэвчлэн сумандаа л наадна даа. 
-Хэдэн оны сумын Алдарт уяач билээ?
-2011 оны сумын Алдарт уяач.
-Аймаг, сумын чанартай наадмуудаас хэчнээн айраг, түрүү авсан байна вэ?
-Нарийн тоолж байгаагүй юм байна. Тэр үед моринд медаль ч өгдөггүй байлаа. Миний үеийн 60 дөхөж яваа нэг өвгөн “чи бид хоёр морь уяад медаль авдаг байсан бол 25-ын гурилын уут дүүрэн болсон байхаа” гэж хэлж билээ. Үнэхээр л тийм дайны болсон байх шүү. Дээхэн багахан наадамд дурсамж, заримдаа хадаг, цай өгнө. Харин сумын наадамд дурсамж өгдөг байлаа. Бид ч бай шагналд нь болж уралдаж байсангүй. Багаасаа л адуун захад өссөн улс чинь их бага гэхгүй байныхаа шагналыг заавал авдаг байсан. Тэгээд ч одоо шиг олон наадам, уралдаан болохгүй шүү дээ. Цаг сайхан байвал сумын наадам болно, хэцүү бол өнжчихнө. Жилдээ наадмаас өмнө тавдугаар сард бэсрэг наадам, намар сургуулийн нээлтээр дааганы уралдаан гэх жишгээр явдаг байлаа. Ерээд оноос л уралдаан элбэгшээд байгаа шүү дээ. Дээхэн цагт говьд хувийн өмчтэй хүн гэж байсангүй. Өөрийн мэдлийн хэдэн адуугаа ажлынхаа наана цаагуур уядаг байж билээ. Энэ бүхэн одоо ч түүх болж дээ. Одоо бол мянган адуутай байсан ч дийлж байвал уяад л байхаар болж. Миний хувьд уяаны ажлаа хүүдээ даатгаад байгаа. Хүү маань энэ жил их, бага наадмуудаас долоо, найман айраг, түрүү аваад байна.
-Ярилцсанд танд баярлалаа.

П.Ундраа