Морьтон монголчууд эх орноо нар зөв тойрохоор мордлоо

Тэнгэрт тэтгэгдсэн хөх толбот монголчууд найман зууны тэртээ дэлхийн талыг морьтойгоо эзэлж байсан бол хурмаст дэлхий хураа харамгүй хайрласан энэ сайхан өдөр морьтон монголчууд морьтойгоо эх орноо нар зөв тойрохоор эзэн Чингис хааны их хөшөөний өмнөөс мордлоо.
“Морьтон Монгол” төслийг Монгол Улсын Боловсролын их сургуулийн газар зүй аялал жуулчлалын ангийн 3-р курсийн оюутан  Даваахүү, Ганзориг, Батчулуун   нар  санаачлан төсөл болгож  зураглаач Нацагдорж, гэрэл зурагчин Ганболд гэсэн  таван хүний бүрэлдэхүүнтэй мордож байна.  Монгол Улсын боломжит  хилийн орчимоор нийт 15 аймгийн  100 сумын нутгаар  8538 км замыг 7 сарын хугацаанд 300 гаруй хүлэг мориор туулахаар  төлөвлөсөн байна. Аяллын багынхан өчигдөр Цонжин болдогт нээлтээ хийгээд Өмнөговь аймгийн Шивээ хүрэнгийн боомтоос гараагаа эхэлж 12 сарын эхээр гарсан газраа аяллаа дуусгахаар төлөвлөн мордлоо. Зураглаач Нацагдаорж, гэрэл зурагчин Ганболд нар эх орноо тойрон аялсан аяллаа баримтжуулан баримтат кино хийх юм байна. Аяллын багийг ах дүү, төрөл төрөгсөд, төслийн зохион байгуулагчид, найз нөхөд, ивээн тэтгэгчид ёслол төгөлдөр үдэж өгөн аяны их  замд нь сүү өргөн ерөөлөө.
Аялагч  Батчулуунтай  ярилцсанаа хүргэж байна.
-Яагаад морьтойгоо Монгол Улсаа тойрох болсон бэ. Анх хэзээ санааг гаргасан бэ?
-Морьтойгоо дэлхийг туулж байсан монголчууд XXI зуунд мориноосоо бага багаар холдоод байна.
Энэ урамжлалаа хадгалах, мөн монгол хүн болж төрсөн учраас эх орноо тойрч үзье гэсэн бодол төрсөн. 2013 он  12 дугаар сард санааг нь гаргаад өнөөдөр ажил хэрэг болгож байгаадаа их баяртай байна.
-Хэдэн км замыг хэдий хугацаанд, хэдэн мориор туулах вэ?
-8538 км зам гэж төлөвлөж байгаа. Магадгүй ойр зуурын хэрээстэй  10000 болох байх. Долоон сарын хугацаанд туулна. Гарааны морь нэг хүний гурав гээд 15 морьтой гарна.  Тэгээд замдаа солиод  явах юм. Нийт 300 морь оролцоно гэж төлөвлөж байгаа.
-Өдөрт хэдэн км замыг туулна гэж төлөвлөж байна. Амралтаа хэрхэн зохицуулах вэ?
-Монгол морины туулах чадвар өдөрт 100 км байдаг. Бид их хол замыг туулах учраас шахахгүй,  өдөрт 50 км замыг туулна. Зургаан өдөр яваад нэг өдөр амарна гэж төлөвлөсөн. Хоёр морио сэлгэж унана. Нэг моринд ачаагаа ачна, ойролцоогоор 50 кг ачаа ачна. 
-Өмнөговь, Баянхонгор, Ховд аймгийн урд хилээр усгүй.  Говийг хэрхэн туулхаар төлөвлөсөн бэ?
-Өмнөговь, Баянхонгор, Ховд аймгийн урд хилээр усгүй, мал битгий хэл, машин явахад хэцүү учраас наашаа сумд бараадаж явна.  Шивээ хүрэнгийн боомтоос наашлаад Гурвантэс сумаар дамжаад явах юм. Усгүй газраар явахдаа морь, хүнийхээ усыг нөөцөлж ачиж явна.
-Алтайн нуруугаар хэрхэн давах вэ. Алтайн нурууд төрсөн адуу л тэр замыг туулах чадвартай байх?
-Уул тайгад өссөн адуу л тэр замыг туулах чадвартай. Ховд аймгийн Булган сумаас эхлээд морьдоо уулын морьдоор сэлгэх бодолтой байгаа. Алтайн нуруу бол хамгийн их бартаатай, хэцүү газрын нэг. Тийм учраас сум хоорондын замаар давна.
-Хөвсгөл, Хэнтийн ой шугуйг хэрхэн туулах вэ. Ан амьтдаас өөрсдийгөө хэрхэн хамгаалах гэж байна?
-Хөвсгөлд бол нуураа дагана. Хэнтийг туулах боломжгүй учраас Мөнгөн морьтоор тойрно. Бид монгол уламжлалаа харуулах гэж байгаа учраас буу, чийдэн авч явахыг чухалчлаагүй. Дуу чимээ гаргах урамжлалт цан дун авч яваа.
-Эрүүл мэндийн асуудал тулгарвал ямар арга хэмжээ авах вэ?
-Бид хоёрдугаар нэгдсэн эмнэлэг дээр яаралтай түргэн тусламж үзүүлэх сургалтанд хамрагдсан. Хэрвээ нэг хүнд маань асуудал тулгарвал хамгийн ойрын сум суурингаас туслалцаа авна даа.
-Хоол хүнс хэрхэн залгуулах вэ?
-Хамгийн тохиромжтой хүнс бол борц. Мөн будаа, арвайн гурил багсарч авч явж байгаа. Аймаг, аймагт хүнсээ сэлбэнэ.
-Ер нь Монгол Улсын хил орчмоор тойрч байгаа хэд дэх монгол хүн болж байна вэ?
-Хил орчмоор бол урьд нь 2012 онд Батзориг гэж хүн машинтай тойрсон. Цэвээндорж гэдэг хүн долоон жилийн хугацаанд явганаар тойрсон байдаг. Мориор бол бид анх удаа тойрох гэж байна.  8000 гаруй км замыг туулвал Монгол төдийгүй  дэлхий хамгийн хол замыг монгол мориор туулсан хүмүүс бид болох байх.
-Та бүхний аян замд сайн сайхныг хүсье.
-Биднийг гаргаж өгч буй бүх хүнд баярлалаа. Монгол эх орноо нар зөв тойроод та бүхэнтэйгээ удахгүй эргээд уулзах болно оо.
Ц.Амарбаяр