Аймгийн Алдарт уяач Р.Балжир: Муухан тэжээснээс эрт ногоонд гаргачихвал тамир суух нь илүү
А.Тэлмэн
2016 оны 3-р сарын 25 -нд
Завхан аймгийн Яруу сумын уугуул, аймгийн Алдарт уяач Р.Балжир гуайн ярицлагыг уншигч танаа хүргэж байна.
-Хурдан морьтой холбогдсон түүхээс л яриагаа эхэлье дээ?
-Би есөн настайдаа нутгийнхаа “хагархай” Рэгзэн гэж хүний хээр морийг унаж аман хүзүүдүүлсэн юм. Тэгсэн аав Цэрэндорж гэдэг найздаа “хүү минь моринд дурлаад байна. Чи манай хээр морийг уяад өг. Өөрөө унана биз” гэсэн юм билээ. Манай аав морь мал уяхгүй ч адуунд дуртай, наймаа панз хийдэг хүн байсан юм. Тэгээд хойтон жил нь би хээр морио унаж аймгийн наадамд түрүүлгэж байлаа.
-Аавынхаа найзаар уяулаад уу?
-Тийм. Түүнээс хойш хээр морь хэд хэдэн удаа түрүүлж айрагдсан.
-Тэгээд хэдий үеэс эхлээд өөрөө морио уях болсон юм бэ?
-18 настайгаасаа эхлээд л уясан. Анх саарал морио уяж Эрдэнэхайрханы Харнуур овооны тахилгат айрагдуулж байлаа. Тэр миний уяачийнхаа хувьд авсан анхны айраг байсан. Тэгээд дараа нь 1974 оноос өөрийн унаган хүрэн халзан үрээгээ уяж Яруу сумынхаа баяр наадамд шүдлэн, хязааланд нь аман хүзүүдүүлээд, соёолонд нь түмэн хонины баярт түрүүлгэсэн. Тэр хүрэн халзан морь нас нийлээд аймгийн наадамд хоёр ч айрагдаж, сумандаа хэд хэд түрүүлсэн. Сүүлдээ 31 хүрч зөнөөд амандаа ганц шүдгүй болоод үхсэн дээ.
-Өндөр насалсан байна шүү?
-Тийм. Надад бас нэг хурдан хээр морь байсан. 1982 онд шүдлэндээ аймгийн сорилгод тавлаад сумынхаа наадамд айрагдаж, дараа жил нь хязааландаа түрүүлсэн. 1984 онд бас нэг хүрэн халзан үрээ уяж Яруу сумынхаа 30 жилийн ойд гуравлуулж, хязааланд нь тавлуулсан. Даанч нас нийлээд ид хурдан байх үедээ эндчихсэн юм.
-Хоёр хүрэн халзан морь чинь унаган адуу юу?
-Унаган адуу. Би унаган адуугаар нааддаг. Морийг их хайрладаг хүн. Тэгж хайрласаар байгаад зөнөөчихдөг гэмтэй. Надад Том чихт бор гээд морь байлаа. Яруу сумандаа хоёр ч удаа таваар давхиад, сүүлдээ хадуураад уралдахаа байсан. Амьхандаа том гээд нэг жил Арсланбаатараараа унуулчихсан чинь ганцаараа гарч давхиад хадуурч нууранд ортол хүүхэд нь уначихдаг юм. Миний сандарсан гэж. Давхиад очтол хүүхэд нь дээлнээс нь ус гоожчихсон инээгээд зогсч байсан. Түүнээс нь хойш ахиж уралдуулаагүй юм.
-Балжир Алдартын уяаны онцлог гэвэл...?
-Миний уяаны онцлог гэвэл эрт ногоонд гаргадаг л байх. Хаана ногоо гарна тийшээ адуугаа аваад явдаг байлаа. Одоо хүмүүс тамиртай болгоно гээд тэжээх болж дээ. Минийхээр бол муухан тэжээснээс эрт ногоонд гаргачихвал тамир суух нь илүү юм шигээ. Хуучны хүн болоод тэгдэг юмуу би хувьдаа тэжээлийг нэг их таашаадаггүй. Наад зах нь тэжээл идсэн адууны цусыг шингэлэх гэж дусал хийж байна шүү дээ. Би үүнд маш их дургүй. Бас өвлийн уралдааны үеэр уяаны алдаа гаргаж, сайхан хүлгүүдийг хөлгүй болгож байна. Бидний үед малыг байгалийн өвсөөр нь уналгаа эдэлгээгээр нь уядаг. Тэр нь адуундаа ямар нэг хал балгүй байлаа.
-Уяа сойлгын тал дээр ямар хүнээс зөвлөгөө авдаг байв?
-Эрдэнэхайрхан сумын Сандаг, Бадарч гэсэн хүмүүстэй нийлж морио уядаг байсан. Уг нь морины хоол, уяа заслаас эхлээд гайгүй юм хэлж өгдөг байсан ч залуу болоод ихэнхийг нь тоолгүй өнгөрөөсөн байна лээ.
-Адуутай нөхөрлөсөн он жилүүдийн хөдөлмөрийг үнэлүүлж, Алдарт цолоо авсан нь хэзээн вэ?
-60 жил морины төлөө зүтгэснийг минь үнэлж 2011 онд аймгийн Алдарт уяач болгосон. Би хурднаас гадна жороо моринд бас их дуртай хүн. Нэгдлийн адууг хэдэн жил маллахдаа олон моринд жороо оруулсан. Манай хүү Чимэдцэрэнгийн хээр морь жороо морины уралдаанд хоёр ч удаа түрүүлсэн.
-Анхны мянгат малчдын нэг гэсэн байхаа?
-Тиймээ. 1997 онд мянгат малчин болсон. Нэгдлийн адуугаа өгчихөөд сүүлд эр хонь хэсэг малласан юм. Тэгэхдээ тарга хүч сайн авахуулсан гээд олон удаа шагнуулсан. Хөдөлмөрийн хүндэт медалиар чиг шагнагдаж байлаа.
-Зүүн зүгийн адуу бэлэн давхилтай гээд хошуурцгаах болж. Та туршиж үзэв үү?
-Саяхан Сүхбаатар аймгийн Халзан сумаас дуучин Тамир хул азарга авчирч өгсөн. Түүнийг уяж байгаа. Төлүүд нь ч сайхан уралдах янзтай байна. Нэг бор үрээ гэхэд л ноднин Хүйсийн баярт айрагдаад, хоёр суманд долоолно билээ.
-Яриа эхлэхэд аавыгаа наймаа панз хийдэг байсан гэсэн. Тэр үеийнхэн сайхан морь, сайн эдлэл хэрэгслийг л илүүд үздэг байсан даа. Тиймэрхүү зүйл өвлөгдөж ирсэн үү?
-Хуучны сайхан мөнгөн эмээл, хазаар, хөөрөг, хэт хутга гээд олон сайхан эдлэл аав маань надад өвлүүлж үлдээсэн. Би түүнийг нь үр хүүхдүүддээ өвлүүлж байна.
"Тод магнай" сэтгүүл Завхан аймгийн тусгай дугаар
-Хурдан морьтой холбогдсон түүхээс л яриагаа эхэлье дээ?
-Би есөн настайдаа нутгийнхаа “хагархай” Рэгзэн гэж хүний хээр морийг унаж аман хүзүүдүүлсэн юм. Тэгсэн аав Цэрэндорж гэдэг найздаа “хүү минь моринд дурлаад байна. Чи манай хээр морийг уяад өг. Өөрөө унана биз” гэсэн юм билээ. Манай аав морь мал уяхгүй ч адуунд дуртай, наймаа панз хийдэг хүн байсан юм. Тэгээд хойтон жил нь би хээр морио унаж аймгийн наадамд түрүүлгэж байлаа.
-Аавынхаа найзаар уяулаад уу?
-Тийм. Түүнээс хойш хээр морь хэд хэдэн удаа түрүүлж айрагдсан.
-Тэгээд хэдий үеэс эхлээд өөрөө морио уях болсон юм бэ?
-18 настайгаасаа эхлээд л уясан. Анх саарал морио уяж Эрдэнэхайрханы Харнуур овооны тахилгат айрагдуулж байлаа. Тэр миний уяачийнхаа хувьд авсан анхны айраг байсан. Тэгээд дараа нь 1974 оноос өөрийн унаган хүрэн халзан үрээгээ уяж Яруу сумынхаа баяр наадамд шүдлэн, хязааланд нь аман хүзүүдүүлээд, соёолонд нь түмэн хонины баярт түрүүлгэсэн. Тэр хүрэн халзан морь нас нийлээд аймгийн наадамд хоёр ч айрагдаж, сумандаа хэд хэд түрүүлсэн. Сүүлдээ 31 хүрч зөнөөд амандаа ганц шүдгүй болоод үхсэн дээ.
-Өндөр насалсан байна шүү?
-Тийм. Надад бас нэг хурдан хээр морь байсан. 1982 онд шүдлэндээ аймгийн сорилгод тавлаад сумынхаа наадамд айрагдаж, дараа жил нь хязааландаа түрүүлсэн. 1984 онд бас нэг хүрэн халзан үрээ уяж Яруу сумынхаа 30 жилийн ойд гуравлуулж, хязааланд нь тавлуулсан. Даанч нас нийлээд ид хурдан байх үедээ эндчихсэн юм.
-Хоёр хүрэн халзан морь чинь унаган адуу юу?
-Унаган адуу. Би унаган адуугаар нааддаг. Морийг их хайрладаг хүн. Тэгж хайрласаар байгаад зөнөөчихдөг гэмтэй. Надад Том чихт бор гээд морь байлаа. Яруу сумандаа хоёр ч удаа таваар давхиад, сүүлдээ хадуураад уралдахаа байсан. Амьхандаа том гээд нэг жил Арсланбаатараараа унуулчихсан чинь ганцаараа гарч давхиад хадуурч нууранд ортол хүүхэд нь уначихдаг юм. Миний сандарсан гэж. Давхиад очтол хүүхэд нь дээлнээс нь ус гоожчихсон инээгээд зогсч байсан. Түүнээс нь хойш ахиж уралдуулаагүй юм.
-Балжир Алдартын уяаны онцлог гэвэл...?
-Миний уяаны онцлог гэвэл эрт ногоонд гаргадаг л байх. Хаана ногоо гарна тийшээ адуугаа аваад явдаг байлаа. Одоо хүмүүс тамиртай болгоно гээд тэжээх болж дээ. Минийхээр бол муухан тэжээснээс эрт ногоонд гаргачихвал тамир суух нь илүү юм шигээ. Хуучны хүн болоод тэгдэг юмуу би хувьдаа тэжээлийг нэг их таашаадаггүй. Наад зах нь тэжээл идсэн адууны цусыг шингэлэх гэж дусал хийж байна шүү дээ. Би үүнд маш их дургүй. Бас өвлийн уралдааны үеэр уяаны алдаа гаргаж, сайхан хүлгүүдийг хөлгүй болгож байна. Бидний үед малыг байгалийн өвсөөр нь уналгаа эдэлгээгээр нь уядаг. Тэр нь адуундаа ямар нэг хал балгүй байлаа.
-Уяа сойлгын тал дээр ямар хүнээс зөвлөгөө авдаг байв?
-Эрдэнэхайрхан сумын Сандаг, Бадарч гэсэн хүмүүстэй нийлж морио уядаг байсан. Уг нь морины хоол, уяа заслаас эхлээд гайгүй юм хэлж өгдөг байсан ч залуу болоод ихэнхийг нь тоолгүй өнгөрөөсөн байна лээ.
-Адуутай нөхөрлөсөн он жилүүдийн хөдөлмөрийг үнэлүүлж, Алдарт цолоо авсан нь хэзээн вэ?
-60 жил морины төлөө зүтгэснийг минь үнэлж 2011 онд аймгийн Алдарт уяач болгосон. Би хурднаас гадна жороо моринд бас их дуртай хүн. Нэгдлийн адууг хэдэн жил маллахдаа олон моринд жороо оруулсан. Манай хүү Чимэдцэрэнгийн хээр морь жороо морины уралдаанд хоёр ч удаа түрүүлсэн.
-Анхны мянгат малчдын нэг гэсэн байхаа?
-Тиймээ. 1997 онд мянгат малчин болсон. Нэгдлийн адуугаа өгчихөөд сүүлд эр хонь хэсэг малласан юм. Тэгэхдээ тарга хүч сайн авахуулсан гээд олон удаа шагнуулсан. Хөдөлмөрийн хүндэт медалиар чиг шагнагдаж байлаа.
-Зүүн зүгийн адуу бэлэн давхилтай гээд хошуурцгаах болж. Та туршиж үзэв үү?
-Саяхан Сүхбаатар аймгийн Халзан сумаас дуучин Тамир хул азарга авчирч өгсөн. Түүнийг уяж байгаа. Төлүүд нь ч сайхан уралдах янзтай байна. Нэг бор үрээ гэхэд л ноднин Хүйсийн баярт айрагдаад, хоёр суманд долоолно билээ.
-Яриа эхлэхэд аавыгаа наймаа панз хийдэг байсан гэсэн. Тэр үеийнхэн сайхан морь, сайн эдлэл хэрэгслийг л илүүд үздэг байсан даа. Тиймэрхүү зүйл өвлөгдөж ирсэн үү?
-Хуучны сайхан мөнгөн эмээл, хазаар, хөөрөг, хэт хутга гээд олон сайхан эдлэл аав маань надад өвлүүлж үлдээсэн. Би түүнийг нь үр хүүхдүүддээ өвлүүлж байна.
"Тод магнай" сэтгүүл Завхан аймгийн тусгай дугаар
0 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
- 4-р сарын 15 -нд Уяач Ц.Батсайхан: Гэсэрваань гуай тарган ирэн дээр…
- 3-р сарын 27 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 3-р сарын 27 -нд МУ-ын Тод манлай уяач Б.Далай: Уяачийн амжилтанд г…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд 2023 оны ММСУХ-ны чансаа өндөр уяачид
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ УЯАЧ, УРАЛДААНЧ ХҮҮХДҮҮ…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ш.Мөнхбаатар:Ах дүү дөрвүүл аа…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ ММСУХ-НЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ САЛБАР ХОЛБОО,…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд Манлай уяач Ч.Сугар: Алаг морийг харсан хүн болгон…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд 2022 оны чансаа өндөр сонгомол дээд насны хүлгүүд
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Н.Билэгтсайхан 66 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр у…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МОНГОЛ УЛСЫН 2022 ОНЫ ӨНДӨР ЧАНСААТАЙ ИХ НАСНЫ МОР…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд О.Батбилэг 73 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр уяачд…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МУ-ын Алдарт уяач Г.Болдбаатар:Наадмын маргаашнаас…
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны чансаа өндөр азарганууд
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны МУ-ын шилдэг уяач, уралдаанч хүүхдүүд
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд ММСУХ-ны 2022 оны шилдгүүд шагналаа авлаа
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 20 -нд Уяач Б.Батжаргал: Сүүлд цоохор даага даяндуулсан
- 2024 оны 2-р сарын 19 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 14 -нд Цолоо ахиулсан уяачид
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Нийслэлийн Алдарт уяач цолоор 28 хүн шагнагджээ
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Дөрвөн Тод, дөрвөн Манлай, 18 Алдарт уяач цол авах…
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Сумын Алдарт уяач Н.ДУГАРЖАВ: БИ ДӨРӨВДҮГЭЭР АНГИА…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 27 -нд Сумын Алдарт уяач Д.Батбаяр: Би Биндэрт анх адуу т…
- 2024 оны 1-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 25 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 1-р сарын 24 -нд СУМЫН АЛДАРТ УЯАЧ А.Цэрэндорж: ЗААМАРТ ДАЛАЙ ЛАМЫГ…
- 2024 оны 1-р сарын 22 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 21 -нд Аймгийн Алдарт уяач Б.Баттөр: Таван жилийн дотор с…
- 2024 оны 1-р сарын 18 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ц.Жамсран: Өөрийн тамгатай уна…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 11 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Аймгийн Алдарт уяач М.Мөнхбаяр: Адууны төлөө уйгаг…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Сумын Алдарт уяач Ц.ГЭРЭЛБААТАР: Сайн адууны удам …
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн урал…
- 2024 оны 1-р сарын 03 -нд Хамгийн шимт тэжээлийг мэдэх үү?
- 2024 оны 1-р сарын 02 -нд М.Энхтайван: Хүн хэдий чинээ сэтгэлээ өгнө, адуу т…
- 2023 оны 12-р сарын 27 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 12-р сарын 25 -нд Баахан хэрэг тарих Баяндэлгэрийн буурал
- 2023 оны 12-р сарын 23 -нд Нийслэлийн Алдарт Уяач цолны болзол хангасан уяачд…
- 2023 оны 12-р сарын 22 -нд Аймгийн Алдарт уяач Г.Энхбаатар: Аавынхаа уяаны ар…
- 2023 оны 12-р сарын 17 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 10-р сарын 29 -нд Сумын Алдарт уяач Л.Батноров: Азарганы түрүүгээр а…
Сэтгэгдэл бичигдээгүй байна