Сумын Алдарт уяач Ц.Доржсүрэн: Аварга цоохорын угшилтай цоохор азаргаа 17 хүртэл нь уралдуулсан
А.Тэлмэн
2016 оны 4-р сарын 22 -нд
Хэнтий аймгийн Батноров сумын уугуул, сумын Алдарт уяач Ц.Доржсүрэнтэй хийсэн ярилцлагыг уншигч танаа хүргэж байна.
-Удам дамжсан уяачидтай л голдуу уулзаад байна. Таны аав морь мал уядаг байв уу?
-Миний аав намайг хоёр настай байхад нас барчихсан юм билээ. Тэгээд би эмээ дээрээ өсч, эмээгээрээ овоглодог болсон. Улс амьтны ярих нь аав маань анчин хүн байсан гэдэг юм. Харин морь уяхын тухайд 1981 онд цэргээс халагдаж ирээд дүү, сумын Алдарт уяач Доржнямжавыгаа дагаж морь уясан. Миний төрсөн дүү л дээ. Дүү маань намайг цэрэгт байхад миний нэг хязаалан үрээг уяад сумын наадамд дөрвөөр давхиулсан байсан. Түүнд нь урамшаад үндсэндээ морь уяя гэж бодсон. Залуу хийморьтой ч байж, морь уясан анхны жилээ сумын наадамд сүүгүй даага аман хүзүүдүүлсэн.
-Танай унаган адуу юу?
-Шумуул хэмээх Чүлтэмжамц гэдэг хүний адууны угшилтай.Намайг эх барьж авсан Раднаадамдин гэдэг хүний надад өгсөн улаан гүүний төл. Эр хар унага гарсан юм. Түүнийг нь дааганд уяад сумандаа аман хүзүүдүүлж уяач болох гараагаа эхэлж байлаа. Удалгүй эхнэр авч хадам өвгөнөөсөө бор цоохорын угшилтай цоохор даага авсан. Манай сумын Аварга цоохорын үр будан цоохор азарга. Будан цоохорын үр нь миний цоохор даага л даа.
-Батноровын уяач болгон шахуу Аварга цоохорын тухай ярих юм?
-Тэгэлгүй яахав.Манай сумын наадамд орж байгаа адууны 70, 80 хувь нь Аварга цоохорын угшилтай байдаг юм шүү дээ. Тэр адуу манай энүүгээр их тарсан даа. Манай сумын Хувьтын Гонгор хоёр хүний хамт урагшаа агтны адуу тууж л даа. Тэгээд замдаа хүн болгон нэг адуу авч үлдэнэ гэж яриад. Гонгор гуай шөнө болгон л адуугаа ажигладаг байж. Тэгсэн нэг цагаан байдас дандаа босоогоороо унтах юм гэнэ. Тэгээд яг адуугаа хүлээлгэж өгөх болоод хил давахын өмнө хэлсэн ёсоороо Гонгор гуай цагаан байдсаа нөгөө хоёр нь нэг нэг тарган морь барьж аваад үлдэж. Адуугаа хүлээлгэж өгчихөөд Гонгор гуай урд хилээс цагаан байдсаа унаад Батноровт ирж байсан гэдэг.Тэр цагаан байдаснаас Аварга цоохор гарсан юм шүү дээ.
-Аварга цоохорын эцэг нь ямар азарга байсан юм бэ?
-Би тэрийг сайн мэдэхгүй ээ. Улсын ярьж байхыг сонсоход Бандагадай Банзрагч гуай адууныхаа цусыг сайжруулахаар Бугалга Дугаржаваас хул азарга авчирч, цагаан гүү, хул азарга хоёрын дундаас эр цоохор унага гарсан нь Аваргыг гэх юм билээ. Энэ хоёрын цус ороогүй адуу манай Батноровт бараг байхгүй дээ. Бэрхийн Данзангийн Хунчир ухаа гэдэг хурдан азарга байлаа. Тойнын Цэрэндоржийн том хул азарга гэж байлаа. Дурдаад байвал олон доо.
-Танай хадмынд ямар тохиолоор Аваргын үр удам ирсэн юм бэ?
-Банзрагч гуай манай хадам өвгөнд өөрийнхөө адууны ухаа байдсыг өгч, түүнийг нь Аварга цоохорын үр будан азарганд тавьж миний цоохор азарга гарсан.
-Уяачийн гараагаа эхэлсэн хар үрээгээ олон жил уясан уу?
-Шүдлэнд нь хөлгүй болгочихсон. Тэр үед би нэгдлийн тэмээ хардаг байсан юм. Тэмээгээ алдчихаад уулын хажууд үрээгээ хөлсөлж байсан чинь нөгөөх чинь хажууханд байж байна. Тэгэхээр үрээгээ унаад уулын уруу туугаадахсан чинь хөлийг нь эвгүй болгочихсон. Өвлийн ганц нэг уралдаанд уралдуулсан л даа. Зун бол уралдахааргүй болсон байсан. Тэгээд хүрэн цоохор үрээгээ дааганаас эхэлж уяад хоёр жил арав гаргаж давхиулаад хязаалангаас нь эхлээд айрагдуулсан. Хязааландаа дөрвөөр давхиж, соёолондоо зургаалаад, хавчигтаа бас дөрвөөр давхисан. Ер нь уралдах хугацаандаа сумандаа дөрөв айрагдсан адуу байгаа юм.
-Цоохор азарга тань хэд хүртлээ уралдаж ямар амжилт гаргасан бэ?
-17 хүртлээ уралдсан.Өвлийн уралдаалганд гурав түрүүлж, нэг айрагдаж, зун дөрөв айрагдсан адуу. Дорнодын Баян-Уул, Хэнтийн Норовлин, Баян-Овоогийн уяачид ирж манай энд томоохон наадам болсон юм. Тэгэхэд миний энэ цоохор азарга III бригадын Хунтын нуурт хол түрүүлж байлаа.
-Цоохор азарганы үр төлүүд олон бий юу?
-Аварга цоохор чинь үр төл сайтай. Эр төлүүд нь азарга болсон нь сайн давхиж, морь болсон нь гавьдаггүй байсан юм. Тийм болохоор нь би өөрийнхөө цоохорынхоо эр болгоноор нь азарга тавьсан. Олон ч хүнд өгсөн. Очсон газар бүртээ сайн давхиж байгаа дуулддаг юм. Хязааландаа суманд түрүүлсэн цоохор үрээг Баянхутагийн нэг хүн аваад явсан цаашаа хот руу зарсан дуулдана лээ.
-Сүүлийн үеийн залуучууд морь уях сонирхолтой болж. Танай хүүхдүүд моринд дурлаж байх юм уу?
-Миний хүү морь уях дуртай.Хойтонгоос уях байх. Манай дүү нар бас морь уядаг. Цэргээс ирэхэд үрээг маань уяж айрагдуулаад намайг моринд оруулсан дүү маань бурхан болчихсон. Тэрний дараагийн дүү Доржбаатар бас морь уяна. Сайн ч адуутай. Сумынхаа наадмаас олон айраг түрүү авсан.
-Хурдан хүлгийн тань хийморь асч, үр хүүхдүүд тань олз омог дүүрэн наадаж яваг. Бидний урилгыг хүлээн авч ярилцсанд баярлалаа. Миний асуулт энэ хүрээд жаргаж байна.
-Бандагадай Банзрагчийн хүү Баяраа гэж сайн уяач байлаа. Тэрний нэрийг нэг дурсмаар байна. Одоо бурхны оронд явчихсан л даа. Тэр хүн олон хээр морь сумандаа түрүүлгэж айрагдуулсан, нэгэн цагтаа энэ сумын нэрийг гаргаж явсан хүн.
"Тод магнай" сэтгүүл Хэнтий аймгийн тусгай дугаар
-Удам дамжсан уяачидтай л голдуу уулзаад байна. Таны аав морь мал уядаг байв уу?
-Миний аав намайг хоёр настай байхад нас барчихсан юм билээ. Тэгээд би эмээ дээрээ өсч, эмээгээрээ овоглодог болсон. Улс амьтны ярих нь аав маань анчин хүн байсан гэдэг юм. Харин морь уяхын тухайд 1981 онд цэргээс халагдаж ирээд дүү, сумын Алдарт уяач Доржнямжавыгаа дагаж морь уясан. Миний төрсөн дүү л дээ. Дүү маань намайг цэрэгт байхад миний нэг хязаалан үрээг уяад сумын наадамд дөрвөөр давхиулсан байсан. Түүнд нь урамшаад үндсэндээ морь уяя гэж бодсон. Залуу хийморьтой ч байж, морь уясан анхны жилээ сумын наадамд сүүгүй даага аман хүзүүдүүлсэн.
-Танай унаган адуу юу?
-Шумуул хэмээх Чүлтэмжамц гэдэг хүний адууны угшилтай.Намайг эх барьж авсан Раднаадамдин гэдэг хүний надад өгсөн улаан гүүний төл. Эр хар унага гарсан юм. Түүнийг нь дааганд уяад сумандаа аман хүзүүдүүлж уяач болох гараагаа эхэлж байлаа. Удалгүй эхнэр авч хадам өвгөнөөсөө бор цоохорын угшилтай цоохор даага авсан. Манай сумын Аварга цоохорын үр будан цоохор азарга. Будан цоохорын үр нь миний цоохор даага л даа.
-Батноровын уяач болгон шахуу Аварга цоохорын тухай ярих юм?
-Тэгэлгүй яахав.Манай сумын наадамд орж байгаа адууны 70, 80 хувь нь Аварга цоохорын угшилтай байдаг юм шүү дээ. Тэр адуу манай энүүгээр их тарсан даа. Манай сумын Хувьтын Гонгор хоёр хүний хамт урагшаа агтны адуу тууж л даа. Тэгээд замдаа хүн болгон нэг адуу авч үлдэнэ гэж яриад. Гонгор гуай шөнө болгон л адуугаа ажигладаг байж. Тэгсэн нэг цагаан байдас дандаа босоогоороо унтах юм гэнэ. Тэгээд яг адуугаа хүлээлгэж өгөх болоод хил давахын өмнө хэлсэн ёсоороо Гонгор гуай цагаан байдсаа нөгөө хоёр нь нэг нэг тарган морь барьж аваад үлдэж. Адуугаа хүлээлгэж өгчихөөд Гонгор гуай урд хилээс цагаан байдсаа унаад Батноровт ирж байсан гэдэг.Тэр цагаан байдаснаас Аварга цоохор гарсан юм шүү дээ.
-Аварга цоохорын эцэг нь ямар азарга байсан юм бэ?
-Би тэрийг сайн мэдэхгүй ээ. Улсын ярьж байхыг сонсоход Бандагадай Банзрагч гуай адууныхаа цусыг сайжруулахаар Бугалга Дугаржаваас хул азарга авчирч, цагаан гүү, хул азарга хоёрын дундаас эр цоохор унага гарсан нь Аваргыг гэх юм билээ. Энэ хоёрын цус ороогүй адуу манай Батноровт бараг байхгүй дээ. Бэрхийн Данзангийн Хунчир ухаа гэдэг хурдан азарга байлаа. Тойнын Цэрэндоржийн том хул азарга гэж байлаа. Дурдаад байвал олон доо.
-Танай хадмынд ямар тохиолоор Аваргын үр удам ирсэн юм бэ?
-Банзрагч гуай манай хадам өвгөнд өөрийнхөө адууны ухаа байдсыг өгч, түүнийг нь Аварга цоохорын үр будан азарганд тавьж миний цоохор азарга гарсан.
-Уяачийн гараагаа эхэлсэн хар үрээгээ олон жил уясан уу?
-Шүдлэнд нь хөлгүй болгочихсон. Тэр үед би нэгдлийн тэмээ хардаг байсан юм. Тэмээгээ алдчихаад уулын хажууд үрээгээ хөлсөлж байсан чинь нөгөөх чинь хажууханд байж байна. Тэгэхээр үрээгээ унаад уулын уруу туугаадахсан чинь хөлийг нь эвгүй болгочихсон. Өвлийн ганц нэг уралдаанд уралдуулсан л даа. Зун бол уралдахааргүй болсон байсан. Тэгээд хүрэн цоохор үрээгээ дааганаас эхэлж уяад хоёр жил арав гаргаж давхиулаад хязаалангаас нь эхлээд айрагдуулсан. Хязааландаа дөрвөөр давхиж, соёолондоо зургаалаад, хавчигтаа бас дөрвөөр давхисан. Ер нь уралдах хугацаандаа сумандаа дөрөв айрагдсан адуу байгаа юм.
-Цоохор азарга тань хэд хүртлээ уралдаж ямар амжилт гаргасан бэ?
-17 хүртлээ уралдсан.Өвлийн уралдаалганд гурав түрүүлж, нэг айрагдаж, зун дөрөв айрагдсан адуу. Дорнодын Баян-Уул, Хэнтийн Норовлин, Баян-Овоогийн уяачид ирж манай энд томоохон наадам болсон юм. Тэгэхэд миний энэ цоохор азарга III бригадын Хунтын нуурт хол түрүүлж байлаа.
-Цоохор азарганы үр төлүүд олон бий юу?
-Аварга цоохор чинь үр төл сайтай. Эр төлүүд нь азарга болсон нь сайн давхиж, морь болсон нь гавьдаггүй байсан юм. Тийм болохоор нь би өөрийнхөө цоохорынхоо эр болгоноор нь азарга тавьсан. Олон ч хүнд өгсөн. Очсон газар бүртээ сайн давхиж байгаа дуулддаг юм. Хязааландаа суманд түрүүлсэн цоохор үрээг Баянхутагийн нэг хүн аваад явсан цаашаа хот руу зарсан дуулдана лээ.
-Сүүлийн үеийн залуучууд морь уях сонирхолтой болж. Танай хүүхдүүд моринд дурлаж байх юм уу?
-Миний хүү морь уях дуртай.Хойтонгоос уях байх. Манай дүү нар бас морь уядаг. Цэргээс ирэхэд үрээг маань уяж айрагдуулаад намайг моринд оруулсан дүү маань бурхан болчихсон. Тэрний дараагийн дүү Доржбаатар бас морь уяна. Сайн ч адуутай. Сумынхаа наадмаас олон айраг түрүү авсан.
-Хурдан хүлгийн тань хийморь асч, үр хүүхдүүд тань олз омог дүүрэн наадаж яваг. Бидний урилгыг хүлээн авч ярилцсанд баярлалаа. Миний асуулт энэ хүрээд жаргаж байна.
-Бандагадай Банзрагчийн хүү Баяраа гэж сайн уяач байлаа. Тэрний нэрийг нэг дурсмаар байна. Одоо бурхны оронд явчихсан л даа. Тэр хүн олон хээр морь сумандаа түрүүлгэж айрагдуулсан, нэгэн цагтаа энэ сумын нэрийг гаргаж явсан хүн.
"Тод магнай" сэтгүүл Хэнтий аймгийн тусгай дугаар
0 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
- Өчигдөр, 17:46 минут Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- Өчигдөр, 11:21 минут МУ-ын Тод манлай уяач Б.Далай: Уяачийн амжилтанд г…
- 3-р сарын 19 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 3-р сарын 19 -нд 2023 оны ММСУХ-ны чансаа өндөр уяачид
- 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ УЯАЧ, УРАЛДААНЧ ХҮҮХДҮҮ…
- 3-р сарын 05 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ш.Мөнхбаатар:Ах дүү дөрвүүл аа…
- 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ ММСУХ-НЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ САЛБАР ХОЛБОО,…
- 3-р сарын 05 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2-р сарын 27 -нд Манлай уяач Ч.Сугар: Алаг морийг харсан хүн болгон…
- 2-р сарын 27 -нд 2022 оны чансаа өндөр сонгомол дээд насны хүлгүүд
- 2-р сарын 26 -нд Н.Билэгтсайхан 66 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр у…
- 2-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2-р сарын 26 -нд МОНГОЛ УЛСЫН 2022 ОНЫ ӨНДӨР ЧАНСААТАЙ ИХ НАСНЫ МОР…
- 2-р сарын 26 -нд О.Батбилэг 73 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр уяачд…
- 2-р сарын 26 -нд МУ-ын Алдарт уяач Г.Болдбаатар:Наадмын маргаашнаас…
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны чансаа өндөр азарганууд
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны МУ-ын шилдэг уяач, уралдаанч хүүхдүүд
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд ММСУХ-ны 2022 оны шилдгүүд шагналаа авлаа
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 20 -нд Уяач Б.Батжаргал: Сүүлд цоохор даага даяндуулсан
- 2024 оны 2-р сарын 19 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 14 -нд Цолоо ахиулсан уяачид
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Нийслэлийн Алдарт уяач цолоор 28 хүн шагнагджээ
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Дөрвөн Тод, дөрвөн Манлай, 18 Алдарт уяач цол авах…
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Сумын Алдарт уяач Н.ДУГАРЖАВ: БИ ДӨРӨВДҮГЭЭР АНГИА…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 27 -нд Сумын Алдарт уяач Д.Батбаяр: Би Биндэрт анх адуу т…
- 2024 оны 1-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 25 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 1-р сарын 24 -нд СУМЫН АЛДАРТ УЯАЧ А.Цэрэндорж: ЗААМАРТ ДАЛАЙ ЛАМЫГ…
- 2024 оны 1-р сарын 22 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 21 -нд Аймгийн Алдарт уяач Б.Баттөр: Таван жилийн дотор с…
- 2024 оны 1-р сарын 18 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ц.Жамсран: Өөрийн тамгатай уна…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 11 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Аймгийн Алдарт уяач М.Мөнхбаяр: Адууны төлөө уйгаг…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Сумын Алдарт уяач Ц.ГЭРЭЛБААТАР: Сайн адууны удам …
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн урал…
- 2024 оны 1-р сарын 03 -нд Хамгийн шимт тэжээлийг мэдэх үү?
- 2024 оны 1-р сарын 02 -нд М.Энхтайван: Хүн хэдий чинээ сэтгэлээ өгнө, адуу т…
- 2023 оны 12-р сарын 27 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 12-р сарын 25 -нд Баахан хэрэг тарих Баяндэлгэрийн буурал
- 2023 оны 12-р сарын 23 -нд Нийслэлийн Алдарт Уяач цолны болзол хангасан уяачд…
- 2023 оны 12-р сарын 22 -нд Аймгийн Алдарт уяач Г.Энхбаатар: Аавынхаа уяаны ар…
- 2023 оны 12-р сарын 17 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 10-р сарын 29 -нд Сумын Алдарт уяач Л.Батноров: Азарганы түрүүгээр а…
- 2023 оны 10-р сарын 28 -нд Өвгөн ноён М.Пүрэвжавын нэрэмжит уралдаануудын нэг…
Сэтгэгдэл бичигдээгүй байна