Сумын Алдарт уяач Ц.Доржсүрэн: Аварга цоохорын угшилтай цоохор азаргаа 17 хүртэл нь уралдуулсан

А.Тэлмэн
2016 оны 4-р сарын 22 -нд

Хэнтий аймгийн Батноров сумын уугуул, сумын Алдарт уяач Ц.Доржсүрэнтэй хийсэн ярилцлагыг уншигч танаа хүргэж байна.
-Удам дамжсан уяачидтай л голдуу уулзаад байна. Таны аав морь мал уядаг байв уу?
-Миний аав намайг хоёр настай байхад нас барчихсан юм билээ. Тэгээд би эмээ дээрээ өсч, эмээгээрээ овоглодог болсон. Улс амьтны ярих нь аав маань анчин хүн байсан гэдэг юм. Харин морь уяхын тухайд 1981 онд цэргээс халагдаж ирээд дүү, сумын Алдарт уяач Доржнямжавыгаа дагаж морь уясан. Миний төрсөн дүү л дээ. Дүү маань намайг цэрэгт байхад миний нэг хязаалан үрээг уяад сумын наадамд дөрвөөр давхиулсан байсан. Түүнд нь урамшаад үндсэндээ морь уяя гэж бодсон. Залуу хийморьтой ч байж, морь уясан анхны жилээ сумын наадамд  сүүгүй даага аман хүзүүдүүлсэн.
-Танай унаган адуу юу?
-Шумуул хэмээх  Чүлтэмжамц гэдэг хүний адууны угшилтай.Намайг эх барьж авсан Раднаадамдин гэдэг хүний надад өгсөн улаан гүүний төл. Эр хар унага гарсан юм. Түүнийг нь дааганд уяад сумандаа аман хүзүүдүүлж уяач болох гараагаа эхэлж байлаа. Удалгүй эхнэр авч хадам өвгөнөөсөө бор цоохорын угшилтай цоохор даага авсан. Манай сумын Аварга цоохорын үр будан цоохор азарга. Будан цоохорын үр нь миний цоохор даага л даа.
-Батноровын уяач болгон шахуу Аварга цоохорын тухай ярих юм?
-Тэгэлгүй яахав.Манай сумын наадамд орж байгаа адууны 70, 80 хувь нь Аварга цоохорын угшилтай байдаг юм шүү дээ. Тэр адуу манай энүүгээр их тарсан даа. Манай сумын Хувьтын Гонгор хоёр  хүний хамт урагшаа агтны адуу тууж л даа. Тэгээд замдаа хүн болгон нэг адуу авч үлдэнэ гэж яриад. Гонгор гуай шөнө болгон л адуугаа ажигладаг байж. Тэгсэн нэг цагаан байдас дандаа босоогоороо унтах юм гэнэ. Тэгээд яг адуугаа хүлээлгэж өгөх болоод хил давахын өмнө хэлсэн ёсоороо Гонгор гуай цагаан байдсаа нөгөө хоёр нь нэг нэг тарган морь барьж аваад үлдэж. Адуугаа хүлээлгэж өгчихөөд Гонгор гуай урд хилээс цагаан байдсаа унаад Батноровт ирж байсан гэдэг.Тэр цагаан байдаснаас Аварга цоохор гарсан юм шүү дээ.
-Аварга цоохорын эцэг нь ямар азарга байсан юм бэ?
-Би тэрийг сайн мэдэхгүй ээ. Улсын ярьж байхыг сонсоход Бандагадай Банзрагч гуай адууныхаа цусыг сайжруулахаар Бугалга Дугаржаваас хул азарга авчирч, цагаан гүү, хул азарга хоёрын дундаас эр цоохор унага гарсан нь Аваргыг гэх юм билээ. Энэ хоёрын цус ороогүй адуу манай Батноровт бараг байхгүй дээ. Бэрхийн Данзангийн Хунчир ухаа гэдэг хурдан азарга байлаа. Тойнын Цэрэндоржийн том хул азарга гэж байлаа. Дурдаад байвал олон доо.
-Танай хадмынд ямар тохиолоор Аваргын үр удам ирсэн юм бэ?
-Банзрагч гуай манай хадам өвгөнд өөрийнхөө адууны ухаа байдсыг өгч, түүнийг нь Аварга цоохорын үр будан азарганд тавьж миний цоохор азарга гарсан.
-Уяачийн гараагаа эхэлсэн хар үрээгээ олон жил уясан уу?
-Шүдлэнд нь хөлгүй болгочихсон. Тэр үед би нэгдлийн тэмээ хардаг байсан юм. Тэмээгээ алдчихаад уулын хажууд үрээгээ хөлсөлж байсан чинь нөгөөх чинь хажууханд байж байна. Тэгэхээр үрээгээ унаад уулын уруу туугаадахсан чинь хөлийг нь эвгүй болгочихсон. Өвлийн ганц нэг уралдаанд уралдуулсан л даа. Зун бол уралдахааргүй болсон байсан. Тэгээд хүрэн цоохор үрээгээ дааганаас эхэлж уяад хоёр жил арав гаргаж давхиулаад хязаалангаас нь эхлээд айрагдуулсан. Хязааландаа дөрвөөр давхиж, соёолондоо зургаалаад, хавчигтаа бас дөрвөөр давхисан. Ер нь  уралдах хугацаандаа сумандаа дөрөв айрагдсан адуу байгаа юм.
-Цоохор азарга тань хэд хүртлээ уралдаж ямар амжилт гаргасан бэ?
-17 хүртлээ уралдсан.Өвлийн уралдаалганд гурав түрүүлж, нэг айрагдаж, зун дөрөв айрагдсан адуу. Дорнодын Баян-Уул, Хэнтийн Норовлин, Баян-Овоогийн уяачид ирж манай энд томоохон наадам болсон юм. Тэгэхэд миний энэ цоохор азарга III бригадын Хунтын нуурт хол түрүүлж байлаа.
-Цоохор азарганы үр төлүүд олон бий юу?
-Аварга цоохор чинь үр төл сайтай. Эр төлүүд нь азарга болсон нь сайн давхиж, морь болсон нь гавьдаггүй байсан юм. Тийм болохоор нь би өөрийнхөө цоохорынхоо эр болгоноор нь азарга тавьсан. Олон ч хүнд өгсөн. Очсон газар бүртээ сайн давхиж байгаа дуулддаг юм. Хязааландаа суманд түрүүлсэн цоохор үрээг Баянхутагийн нэг хүн аваад явсан цаашаа хот руу зарсан дуулдана лээ.
-Сүүлийн үеийн залуучууд морь уях сонирхолтой болж. Танай хүүхдүүд моринд дурлаж байх юм уу?
-Миний хүү морь уях дуртай.Хойтонгоос уях байх. Манай дүү нар бас морь уядаг.  Цэргээс ирэхэд үрээг маань уяж айрагдуулаад намайг моринд оруулсан дүү маань бурхан болчихсон. Тэрний дараагийн дүү Доржбаатар бас морь уяна. Сайн ч адуутай. Сумынхаа наадмаас олон айраг түрүү авсан.
-Хурдан хүлгийн тань хийморь асч, үр хүүхдүүд тань олз омог дүүрэн наадаж яваг. Бидний урилгыг хүлээн авч ярилцсанд баярлалаа. Миний асуулт энэ хүрээд жаргаж байна.
-Бандагадай Банзрагчийн хүү Баяраа гэж сайн уяач байлаа. Тэрний нэрийг нэг дурсмаар байна. Одоо бурхны оронд явчихсан л даа. Тэр хүн олон хээр морь сумандаа түрүүлгэж  айрагдуулсан, нэгэн цагтаа энэ сумын нэрийг гаргаж явсан хүн.
"Тод магнай" сэтгүүл Хэнтий аймгийн тусгай дугаар

0 Сэтгэгдэл

ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.

    Сэтгэгдэл бичигдээгүй байна