Уяач Ж.Галбаатар: Адуутай зөв харьцаж байж л алтан тууртын буянг хүртдэг

Завхан аймгийн Цагаанхайрхан сумын уугуул, уяач Жадамбын Галбаатартай хийсэн ярилцлагыг уншигч танаа хүргэж байна.
-Таныг хурдан морьтой амьдралаа холбож, уяачийн эрдэм ухаанд шамдахад нөлөөсөн хүн хэн бэ?
-Манай өвөө Сүхбат гэж сайхан барилддаг, бас морь уядаг хүн байсан. Харин аав маань морийг их сайхан унадаг. Зөв эдэлдэг хүн байлаа. Бидэнд унаж байгаа морио зөв сайхан эдэл хэмээн байнга л сургадаг байсан. Ер нь адууг зөв унаж эдэлж, адуутай зөв харицаж байж л алтан тууртын буянг хүртдэг жамтай шүү дээ. Манайхан үүнийг их сайн мэднэ ээ. Аав маань адуун их хайртай, эмгэг малыг хатгаж ханаад эмчилчихдэг байсан. Их гүн биш ч гэлээ, ил судаснуудыг алддаггүй хатгадаг байсан. Би бас түүнийг нь дуурайгаад морь эмчлэх гэж оролдоно. Аавынхаа хэмжээнд хүрэхгүй ч хичээж л байна.
-Гурав дахь үеийн уяач байх нь ээ?
-Тэгж хэлж болноо. Аав маань морь уядаггүй ч адуунд их дуртай дээр нь сумын цолтой бөх хүн. Хоёр ах маань сумын заан, би өөрөө сумын начин цолтой. Өвөөгийн барилддаг, ноцолддогийг дуурайсан юм шиг байгаа юм.
-Монгол наадмын хоёр төрлөөр хичээллэдгийн тань хувьд асуухад морь уяхын хамгийн сайхан нь юундаа байдаг юм бэ?
-Адуу гэдэг хүнийг өөрийн эрхгүй татдаг хийморилог амьтан. Морины уяаг ном шиг заагаад сурдаггүй. Хэл мэдэхгүй тэр адгуустай мэдрэмжээрээ л ойлголцоно. Уяач хүн морио мэдэртэл хэдэн жил хэрэгтэй болно тэр болтол нь хичээх ёстой. Ер нь адуутайгаа ойлголцоно гэдэг уяачаас асар их хөдөлмөр, уйгагүй чармайлт шаарддаг.
-Та тэгвэл ямар хугацааны дараа анхны айргаа амсаж асрын өмнө цоллуулсан бэ?
-1992 оноос эхэлж хурдан морь уясан. Эхэн үедээ ч сайн давхидаггүй л байлаа. Тэглээ гээд шантраагүй ээ. Таван жил ноцолдож байж 1997 онд бага хээр азарганыхаа төл хүрэн үрээгээ гурван багийн өдөрлөгт нэг түрүүлгэж, хоёр айрагдуулсан. Тэгээд давхар уяагаар сумандаа уралдуулж анхны айргаа авч байлаа. Тухайн үед суманд морь айрагдуулчихаад их л том уяач болчихсон шиг санагдаж билээ.
-Уяачийн том бахархал унаган адуугаараа наадах байдаг. Тэрхүү бахархлыг хэр мэдэрч байна?
-2009 онд сумынхаа наадамд унаган хоёр адуутай очиж Дүүгүүр халтар морио аман хүзүүдүүлэн, хязаалан үрээгээ их хол түрүүлгэж байлаа. Хоёр хоногийн дараа давхар уяагаар Цагаанчулуут сумын нааадамд очиж уралдаад Дүүгүүр халтар морио айргийн гуравт, хязаалан үрээгээ аман хүзүүдүүлсэн. Өнгөрсөн жил манай сумын уяачдын холбооны нээлийн уралдаан болж 15 настай Дүүгүүр халтар морио түрүүлгэж, Хараацай халтар морио айргийн дөрөвт хурдлуулсан. Одоо хоёр халтар морь маань ид л хурдалж байна.
-Адууны чанарыг сайжруулах тал дээр хэр анхаарч байгаа вэ?
-2012 онд манай нутгийн ах дүү хоёр Манлай Чулуунбат, Жаргал нар маань надад хоёр адуу бэлэглэсэн юм. Монхор халтар гэж сайхан хул азарганыхаа төлийг өгсөн нь энд ирээд сайхан уралдаж байна. Мөн бас нэг сайхан халтар гүү өгсөн. Дээр нь Увсын Тэсээс хэдэн гүү авлаа. Өөрийн адууны суурь гайгүй юм. Гаднаас авсан хэдтэйгээ сүлэлдээд гайгүй сайжирчих байх гэж бодож байгаа.

"Тод магнай" сэтгүүл Завхан аймгийн тусгай дугаар