“Увсын хурд” МСУХ-ны тэргүүлэгч П.Лхагважав: ЗҮҮН ЗҮГИЙН УЯАНЫ АРГА БАРИЛД СУРАЛЦАЖ БАЙНА

-“Увсын хурд” МСУХ-ны отгон тэргүүлэгч. Холбооны удирдлагын багт орж ажиллах саналыг хэн дэвшүүлсэн бэ?
-Аймгийн МСУХ-нд гишүүнээр элсээд нэлээд хэдэн жил болж байна. Хэдхэн хоногийн өмнө холбооны тэргүүн Төгсжаргал ах маань залуучуудын төлөөлөл болж, тэргүүлэгчээр ажиллах саналыг тавьсан. Аймагтаа  морин спортыг хөгжүүлэхэд залуучууд бидний оролцоо ч чухал учраас саналыг нь хүлээн авсан. Аймгийн МСУХ-ны тэргүүлэгч болохоос өмнө Улаангом сумынхаа уяачдын холбооныхоо тэргүүлэгчээр мөн ажиллаж байсан.
-Багадаа хурдан морь унадаг байсан тухай аав тань ярьсан. Морь уяхын тухайд ажил төрөл гэсээр нэлээд хожуу эхэлсэн бололтой юмаа даа?
-Тиймээ. Би багын л хурдан моринд сонирхолтой хүүхэд байсан. Манай аавын хамгийн том ах Нүүдэл гэж хүн Тариалан сумандаа төдийгүй Увс аймагтаа нэртэй , сайн адуучин байлаа. Би хүүхэд байхдаа зун амралтаараа тэр ахындаа  очиж, морь малных нь ажилд тусалж, уясан морийг нь унадаг байсан юм. Дээр нь манай аав бас морь уядаг. Аавынхаа уясан морийг бас унана. Тэгж байгаад 1985 онд Тариалан сумынхаа “Туяа” нэгдлийн 40 жилийн ойд соёолон морь уяж, өөрөө унаад арав гаргаж давхиулж байлаа. Тэгэхэд 80 гаруй морь уралдсан юм.
-Уяачийн гараагаа дунд сургуульд байхаас эхэлжээ дээ?
-Тиймээ. Дунд сургуулиа төгсөөд их сургуульд явж, төгсч ирээд бизнес эрхлэн 20-иод жил зав, зай тааруу байлаа. Миний хамгийн бага дүү Отгонжаргал, аймгйин Алдарт уяач Агваандорж, Батбуян нартай хамтарч морь уядаг. Сүүлийн хоёр гурван жил тэр дүүгээ түшиглэн морь уяж байна. Ямартаа ч эхний ээлжинд аавынхаа  адууг сайжруулъя гэж шийдээд Сүхбаатар аймгийн Мөнххаан сумын харьяат олноо “Өндөр” хэмээн алдаршсан Чулуун гуайн хүү Гантөмөр гэдэг залуугаас нэг даага авсан. Мөн Ховд аймгийн Алдарт уяач Төмөр-Очироос хоёр гурван адуу авлаа. Хөвсгөлийн Ганболд гэж найзаасаа бас адуу авсан. Ер нь олон газраас адуу авсаан.
-Гүү нэлээд цуглуулж байна уу?
-Сүхбаатар аймгийн Мөнххаан, Уулбаян, Увсын Тэсээс гүү авсан. Сүхбаатар аймгийн Уулбаян суманд Дорждэрэм гээд академид хамт сурч байсан найз маань байдаг юм. Нондин тэр найзаасаа хоёр шүдлэн үрээ ноднин аваад, сая сумандаа болсон бооцоот уралдаанд нэгийг нь таваар давхиуллаа. Нөгөө нь аймгийн төвийн бүсийн уралдаанд долоогоор ирлээ. Энэ мэтчилэн өвөг дээдсийнхээ агтыг сайжруулж, сум орон нутгийнхаа нэрийг гаргая гэсэн зорилгодоо дөхөж л явна.
-Анхны айргаа хэзээ авсан бэ?
-Ноднин /2014 онд/ сумынхаа наадамд шүдлэн үрээ гурваар давхиулж анхны айргаа авсан. Морь уях гэдэг цаг хугацаа, хөрөнгө, мөнгө, дадал туршлага шаарддаг нарийн ажил шүү дээ. Одооноос л мориндоо цаг зав гаргадаг болоод байна. Энэ жил манай сумын 90 жилийн ой болно. Бас аймгийн 90 жилийн ой давхцаж байгаа. Хоёр ойд зориулаад нэг насанд 2, 3 адуу уяж бэлтгэж байна. Орон нутагтаа болж буй том наадамд амжилттай оролцчихвол олон хүний магнай тэнийх байлгүй дээ.
-Тэгэлгүй яахав. Залуу уяачийн чадварыг шалгах шалгалт ч байж мэднэ?
-Зүүн зүгээс адуу авчрахаас гадна уяаны арга барил талаас нь бас судалж байна. Төв болон зүүн талын  уяаны арга барил манай эндэхээс тэс өөр, арай илүү нарийн байдаг. Тэр ч утгаараа морьд нь илүү амжилт үзүүлдэг байх. Товчхондоо төв халхын уяагаар уях гээд хичээж байна. Сая аймгийн төвийн бүсийн уралдааны өмнөхөн Сүхбаатараас нэг ах маань ирж морьдын хоол тааруулж, заавар зөвлөгөө өгсөн. Зун дахиад ирж зөвлөх юм.
-Зүүн талын адуу нэлээд үнэтэй болсон гэлцдэг. Адууны дундаж ханш ямар байна вэ?
-Сүхбаатар аймгийн адуу бусдаас арай илүү үнэтэй. Битүү даага дунджаар гурван саяын ханштай бол ганц нэг айрагдчихсан адуу 20-30 сая төгрөгөөр үнэлэгдэх жишээтэй. Харин  хараахан айрагдаж чадаагүй 7, 8-аар давхисан морь бол арав гаруй сая төгрөгийн ханштай байх юм билээ. Мэдээж   энэ нь дан ганц уралдааны амжилт бус удам угшил зэрэг нь бас хамаатай. Миний хувьд хамгийн үнэтэй нь гэвэл 12 сая төгрөгөөр нэг морь авсан. Түүнийгээ хотод өвөлжүүлээд өнгөрсөн 4 сарын сүүлээр нутагтаа авчирлаа. Одоо аймгийнхаа 90 жилийн ойд уралдуулах гээд уяж байна.
-Аймгийн 90 жилийн ой, баруун бүсийн наадам гээд уяачид зөвхөн морь бус, эдлэл хэрэгсэлдээ ч гэсэн нэлээд ач холбогдол өгч байгаа бололтой. Таны хувьд энэ тал дээр хэр анхаарч байна вэ?
-Би хэдэн жилийн өмнө нэг  сайхан Баяд эмээл хийлгэсэн. Манай нутгийнхан Баяд эмээлээрээ гангардаг. Сумдаар тойрч явахдаа анзаарсан байх.
-Анзааралгүй яахав. Бүүрэг нь хоёр янзын хэлбэртэй  юм билээ?
-Тиймээ. Морь унаж, морь уяж байгаа хүн сайхан эмээл, хазаартай байх хэрэгтэй. Ер нь морь уяхаар их олон зүйлийг анзаарч ач холбогдол өгдөг болдог юм байна. Энэ ч нь бас зөв л дөө. Чингис хаан  дэлхийн талыг агт мориороо эзэлж явсан. Мянган дамнан дуурсагдаж байгаа тэр баатарлаг түүх бол энэ сайхан хүлэг морьтой холбоотой. Тэр утгаараа монгол эрчүүд морио дээдэлж явах учиртай юм.
-Санал нэг байна. Яриагаа хамгийн сайхан наадмын дурсамжаар өндөрлөе?
-2005 оны баруун бүсийн наадам манай сумын нутаг Шарбүрд гэдэг газар болж байсан юм. Хэдийгээр миний морь айрагдаагүй ч нутагт болсон том наадам гэдгээрээ одоо хэр нь санаанаас гардаггүй. Тэр наадамд манай дүү Батбуянгийн азарга арван хэдээр давхиж, Төмөр-Очир  найзын маань шарга азарга айрагдаж байлаа.
-90 жилийн ой, баруун бүсийн наадамд таны нэртэй хүлгүүд цулбуур өргүүлэх болтугай. Ярилцсанд баярлалаа.
-Манай нутагт ирж олон уяачидтай уулзаж ярилцан Увс аймгийн уяачид, хурдан хүлгийг алдаршуулж буй та бүхэндээ мөн баярлалаа, ажилд нь амжилт хүсье.

"Тод магнай" сэтгүүл Увс аймгийн тусгай дугаар