Хөдөөний хөх уяачдын тусын тулд

-Бүсийн уралдаанууд бол хөдөөгийн уяачид улсын цолонд хүрэх алтан боломж
-Үндэсний хэмжээний уралдаантай болох нь Монголын хурдан морины уралдааны ирээдүйн хөгжлийн нэгэн чиг хандлага юм.
Дорноговь аймгийн Их хэт сумын О.Адилбиш уяачийг Монгол даяар мэдэхгүй, дуулаагүй хүн бараг байхгүй дээ. 50 шахам жил хурдан морь уяж Монголын зүүн болон төвийн бүс нутагт ихэд нэрд гарсан нэгэн байлаа.
Цагтаа Дорноговь аймгийн захиргаанд, сүүлдээ Их хэт суманд, мөн багтаа төрийн албыг залгуулж явсан бичиг үсгийн чадвар сайтай энэ хүн залуу наснаасаа эрхэмлэн эрхлэж ирсэн хурдан морь уях ажлынхаа үр дүнг нас дээр гарсан хойноо буюу 1980 хэдэн онд эргэн харж, түрүүлж, айрагдсан морьдынхоо амжилтын тооцоог тодорхой гаргажээ.
Нүүрэн дээрээ “Тетрадь” гэсэн бичигтэй, 12 хуудастай, дөрвөлжин шугамтай сурагчийн нимгэн дэвтэрт балын харандаагаар хүснэгт татаад, хуучин монгол бичгээр маш гаргацтай, чадварлаг таталган бичсэн данс байна.
О.Адилбиш гуайн охин А.Батлав үүнийг надад нэлээн олон жилийн өмнө өгсөн билээ. Эндээс үзэхэд энэ хүн 1936-1981 онд нийт 45 жил хурдан морь уяжээ. Эхний 10-аад жилийн оныг хуучны Монгол Улсын он тооллоор огноолсон байх юм. Харин 1944 оноос эхлэн нийтийн он тооллыг баримтлан дурджээ. Энэ хооронд ердөө гуравхан жил /1939, 1952, 1961/ морь уяж завдалгүй өнжсөн байна. Энэ хугацаанд Дорноговь аймгийн наадам болон Дэлгэрхэт, Дэлгэрэх, Их хэт, Алтанширээ, Даланжаргалан, Хар айраг, Хажуу-Улаан, Хэнтий аймгийн Дархан, Баянмөнх, Мандал, Галшар, Буянт сумын /нийт 13/ наадамд морьдоо уралдуулж байжээ. Улсын наадамд ердөө ганцхан удаа 1971/ ирсэн байна.
О.Адилбиш гуай хагас зуу шахам жилд улс, аймаг, сумдын 62 наадамд морьдоо мордуулж, нийтдээ 65 түрүү, 110 айраг авчээ. Үүнээс азарганууд нь 18 түрүү, 27 айраг, их морьд нь 11 түрүү, 35 айраг, соёолонгууд нь 12 түрүү, 8 айраг, хязаалангууд нь 7 түрүү, 10 айраг, шүдлэнгүүд нь 13 түрүү, 13 айраг, сарваанууд нь 4 түрүү, 17 айраг тус тус авчээ.
Голлон уралдаж байсан азарганууд нь Бүмийн Их саарал, Үпүү саарал, Цөм саарал, зээрд халзан, Их хонгор, Зул хонгор, Бага зул, Идэр зул, саарал алаг /энэ азаргыг би нүдээрээ харсан/ гэх мэт.
Их насны морьд нь Дэндэвийн хээр, Хув хээр, Загдын хүрэн, Бор чихт улаан, Пүүжийн зээрд, Их хонгор халзан, Гүмбэн хонгор, Лутын цавьдар, Өндөр хонгор, Өндөр саарал, Зэсэмийн хүрэн, Зэсэмийн цавьдар, Сонин бор, Сандагийн цавьдар, Нарийн хул гэх мэт.
Эдгээрээс Их саарал азарга нь 14 уралдаж найм түрүүлж, тав айрагдсан. Их хонгор азарга нь 13 уралдаж тав түрүүлж, долоо айрагдсан. Нэрд их гарсан Зул хонгор нь 14 уралдаж найм түрүүлж, тав айрагдсан. Зээрд халзан азарга нь зургаа уралдаж гурав түрүүлж, гурав айрагдсан байна.
Их уяач О.Адилбиш гуай ийнхүү бүх насаараа орон нутагтаа л наадаад дуусчээ. Хөдөөгийн буюу хол нутгийн уяачдын хувь тавилан, дүр төрх ийм л байжээ.
Энэ хүнийг морьдоо ид хурдлуулж байх үед “улсын” нэртэй наадамд Төв аймгийн, нийслэлийг тойрсон 8-12 сумын морьд л уралдаж байсан шүү дээ! Одоо ч Хүйн долоон худагт болж байгаа уралдаан нь “үндэсний хэмжээний уралдаан” болж чадаагүй л байна.
Намайг бага залуу байхад миний эцгийн үеийн өвгөн уяачид “Наадмын том, бага нь ялгаагүй” гэж ярьцгаадаг байсан нь их учиртай үг байжээ. Үндэсний хэмжээний уралдаан төлөвшиж буй болоогүй цагт /улсын ч, аймгийн ч, сумын ч/ бүх л уралдаан чанар чансааны хувьд ойролцоо түвшинд байх нь хэнд ч ойлгомжтой. Улс, аймаг, сумын наадмын уралдаанууд үндсэндээ нэг л түвшнийх гэсэн үг. Үүнийг хэн ч зөвшөөрөн хүлээдэг, ганцхан миний нутгийн буюу манай Төв аймгийн уяачид л дургүйхэн байдаг. “Улсын” наадамд өөрсдөө давамгайлан уралддагаас тэр юм. “Яагаад” гэхээр “Улсын нэртэй юм чинь” гэцгээдэг. Энэ бол дов жалгын харалган бодол.
пТийм ч учраас ММСУХ-ноос эрхлэн сүүлийн 20 гаруй жилийн турш бүсийн хурдан морины уралдааныг жил тутам 4-5 газар хийж хэвшүүлээд, үүнийгээ Үндэсний их баяр наадмын хуулиар баталгаажуулаад авсан билээ.
Энэ нь О.Адилбиш гуай мэтийн орон нутагтаа насаа элээсэн хөдөөний хөх уяачдын авьяас эрдэм, хөдөлмөр зүтгэлийг бодитон үнэлэн улсын цолонд хүргэх ганц боломж юм шүү!
Гэтэл сүүлийн үед улсын цол байтугай том, том шагналын цуглуулгатай зарим нэгэн уяач “бүсийн уралдааныг болиулъя, улсын цолыг зөвхөн улсын наадмаар олгоё” гэсэн үг яриа гаргаж Пи-Арын багаар дамжуулан олон нийтийн сүлжээнд “ор шувуу” нисгэж байна. Энэ бол амин хувийн нэр хүндээ бүхнээс дээгүүр тавьсан хувь хүний атгаг санаа юм даа. Хэрэв ингэвэл улсын цолыг Улаанбаатарын хэдэн бизнесч аваад, хөдөөгийнхөнд хүртэхгүй болно.
Мөн шигшмэл хурдан морьдын “Их хурд” уралдааныг гурван жил тутамд зохион байгуулж, нийтдээ долоон удаа хийгээд байна. Энэ уралдаанд бүсийн уралдаан, аймгийн наадмаас шалгарсан хурдан морьд мандатаар оролцдог. Энэ бол хурдан морины “үндэсний хэмжээний уралдаан” буй болгож төлөвшүүлэх, Монголын бүх уяачийн адил тэгш оролцоог хангах бодит алхам юм. “Их хурд” уралдааныг санаачлагчийн хувьд би энэ л зарчмыг эрхэм болгосон билээ.
Үндэсний их баяр наадмын хүчит бөхийн барилдаан бол яах аргагүй үндэсний хэмжээний барилдаан мөн. Үзүүр түрүү, шөвгийн дөрөвт нэрд гарсан аварга, арслан, гарьд, заанууд л үлддэг шүү дээ. Тэгвэл хурдан морины уралдаанд урьд нь суманд түрүүлж байсан, хэн ч мэдэхгүй шинэ морь түрүүлэх явдал бишгүй нэг байдаг нь үндэсний хэмжээний уралдаан буй болгох шаардлага байгааг харуулж байна.
Одоо бүх аймаг нийслэлтэйгээ хатуу хучилттай замаар холбогдож, дэд бүтэц хөгжиж байгаа үед ийм уралдааныг даруйхан хэвшүүлэх боломж бүрдэж байна. Энэ бол Монголын хурдан морины уралдааны ирээдүйн хөгжлийн нэгэн чухал чиг хандлага мөн.
ММСУХ-ны үүсгэн байгуулагчдын нэгэн, СГЗ, доктор /Ph/ А.Баярмагнай





8 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
-
Өчигдөр, 12:59 минут Аймгийн Алдарт уяач Ц.Мөнххуяг: Цавьдар морь уралд…
-
Өчигдөр, 12:24 минут Сумын Алдарт уяач Г.Мягмарбаатар: Төв аймгийнхаа б…
-
Өчигдөр, 12:08 минут Еслүү хээр
-
Өчигдөр, 11:59 минут Наян зуны наадам буюу хамгийн олон адуут Д.Нооного…
-
Өчигдөр, 11:56 минут Ц.Гантулгын хул
-
Баасан, 20:21 минут 3000-ын улааны эзэн Гомбожавын Очирбат
-
Баасан, 19:57 минут Д.Ганзоригийн хээр
-
Баасан, 19:52 минут Аймгийн Алдарт уяач Д.Ганзориг: “Аавын минь адуу” …
-
Мягмар, 22:49 минут Сайн адууны эрэлчин, шандаст шаргын эзэн Ажинбааг …
-
Мягмар, 22:38 минут “Манба Дацан” хийдийн зурхайч, Анагаах Ухааны маги…
-
Мягмар, 22:28 минут Ч.Батзоригийн шарга халзан
-
Мягмар, 22:16 минут Сумын Алдарт уяач Г.Дорж: Галшараас авчирсан адуун…
-
Мягмар, 21:57 минут Луу халтар
-
1-р сарын 11 -нд ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ-25: МАЛЫН ИХ ЭМЧ Д.НЯМЖАВ
-
1-р сарын 11 -нд “Хөгжилт” нэгдлийн ууган гишүүн, хурдан хүлгийн цу…
-
1-р сарын 11 -нд Ч.Батзоригийн хар
-
1-р сарын 10 -нд Аймгийн Алдарт уяач М.Ганцогт: Баруун бүсийн түрүү…
-
1-р сарын 08 -нд Баян ходоодны дааганы унаач Уралдаанч Б.Батхишиг: …
-
1-р сарын 08 -нд АХ-ын 99 жилийн ойд 6-15-д хурдалсан дааганууд
-
1-р сарын 08 -нд Сумын Алдарт уяач Т.Буян-Өлзий: Бэлэгний гүүний уу…
-
1-р сарын 08 -нд Уралдаанч Б.Баярцогт: Одоо ээж рүүгээ ярина аа
-
1-р сарын 08 -нд Б.Сэр-Одын шарга халзан
-
1-р сарын 08 -нд Уяач Б.Сэр-Од: Халзан даагаараа төрийн наадмын анх…
-
1-р сарын 06 -нд П.Энхмөнхийн сартай хул
-
1-р сарын 06 -нд МУ-ын Манлай уяач П.Энхмөнх: Наадам бүрдүүлэгч бид…
-
1-р сарын 06 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ч.Балжинням: Би аймагт зургаан…
-
1-р сарын 06 -нд Г.Гансүхийн хул
-
1-р сарын 06 -нд Уяач Г.Гансүх: Тэр үеийг үгээр илэрхийлэхийн аргаг…
-
1-р сарын 04 -нд Сумын Алдарт уяач Н.Батболд: Хашаанд зогсоож тэжээ…
-
1-р сарын 04 -нд Уралдаанч Н.Билэгтсайхан: Том болоод эмч болно оо
-
1-р сарын 04 -нд С.Баярсайханы бор
-
1-р сарын 04 -нд Аймгийн Алдарт уяач С.Баярсайхан: Улсын баяр наада…
-
1-р сарын 02 -нд Сумын Алдарт уяач Д.Тайванжаргал: Өвөө маань 9 сум…
-
1-р сарын 02 -нд ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ-24: АЙМГИЙН АЛДАРТ УЯАЧ Э.МӨНХ-…
-
1-р сарын 02 -нд Уралдаанч О.Өсөхбаяр: Улсын наадмаас анхны айргаа …
-
1-р сарын 02 -нд Ц.Гончигсүрэнгийн хээр
-
1-р сарын 02 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ц.Гончигсүрэн: Би өөрийгөө азт…
-
12-р сарын 30 -нд Ухаа адуугаар урамтай наадагч Сэр-Одын Сунайндагва
-
12-р сарын 30 -нд АХ-ын 99 жилийн ойд эхний 6-30-д хурдалсан шүдлэнг…
-
12-р сарын 30 -нд Уралдаанч Б.Төрболд: Замынхаа талдаа ороход айрагт…
-
12-р сарын 30 -нд З.Тэмүүжингийн хонгор
-
12-р сарын 30 -нд Уяач З.Тэмүүжин: Эрдэнэтээс анх удаа төрийн наадмы…
-
12-р сарын 27 -нд Уралдаанч Б.Сэргэлэнбаатар: Би удахгүй 8 нас хүрнэ
-
12-р сарын 27 -нд Н.Дөлгөөний халиун
-
12-р сарын 27 -нд Ууган хүүгийн хийморь асч, удмаа залган алдраа ман…
-
12-р сарын 27 -нд “Их газрын чулуу” ХХК-ийн захирал П.Баяржаргал: Б…
-
12-р сарын 27 -нд Сумын Алдарт уяач Х.Баяраа: Тахийн азарганы үр төл…
-
12-р сарын 24 -нд ТОД МАГНАЙ ПОДКАСТ-23: МАНЛАЙ УЯАЧ Б.ЦЭНДБААТАР
-
12-р сарын 24 -нд Сумын Алдарт уяач О.Баттулга: Ам гарна гэдэг морио…
-
12-р сарын 24 -нд Уралдаанч Н.Билгүүнманлай: Хул шүдлэнгээ айрагдуул…
-
2020 оны 11-р сарын 08 -нд Монгол Улсын Алдарт уяач Г.Батболд: Хоёр зүйлийг б…
-
2020 оны 11-р сарын 08 -нд Хүннү халтар
-
1-р сарын 08 -нд Сумын Алдарт уяач Т.Буян-Өлзий: Бэлэгний гүүний уу…
-
12-р сарын 30 -нд Уралдаанч Б.Төрболд: Замынхаа талдаа ороход айрагт…
-
2020 оны 11-р сарын 10 -нд Аймгийн Алдарт уяач С.Энхтөр: Хурдан морины төлөө …
-
12-р сарын 23 -нд Аймгийн Алдарт уяач Б.Батсүх: Ийм л үр дүн хүлээж…
-
2020 оны 10-р сарын 19 -нд Алдраа авч чадаагүй аавыгаа дурсахуй
-
12-р сарын 21 -нд Уяач А.Лхагва: Гүнтийн ногооноос хойш 37 жилийн да…
-
2020 оны 10-р сарын 13 -нд Б.Эрдэнэбаярын саарал
-
2020 оны 10-р сарын 26 -нд Дайчин халзан
-
2020 оны 11-р сарын 24 -нд МУ-ын Алдарт уяач Батчулууны Ерөөлт: Их мэдэж, нар…
-
2020 оны 11-р сарын 10 -нд Уралдаанч С.Эрхэмбаяр: Улсад уралдаж байгаа морьды…
-
2020 оны 10-р сарын 21 -нд Дөлгөөн халтар
-
2020 оны 11-р сарын 08 -нд Сумын Алдарт уяач Д.Рэнцэндорж: Баянбараат, Баянца…
-
1-р сарын 06 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ч.Балжинням: Би аймагт зургаан…
-
1-р сарын 08 -нд АХ-ын 99 жилийн ойд 6-15-д хурдалсан дааганууд
-
2020 оны 11-р сарын 10 -нд Дүүгүүр хээр
-
1-р сарын 06 -нд МУ-ын Манлай уяач П.Энхмөнх: Наадам бүрдүүлэгч бид…
-
2020 оны 12-р сарын 16 -нд МОНГОЛ ХҮРЭН
-
2020 оны 10-р сарын 21 -нд Морьтны соёлыг түүчээлэн түгээгсэд
-
12-р сарын 24 -нд Уяач Г.Адьяахүү: Цагаанхайрхан сумаас маань монгол…
-
1-р сарын 08 -нд Б.Сэр-Одын шарга халзан
-
2020 оны 10-р сарын 26 -нд АХ-99 жилийн ойд эхний 30-д хурдалсан их насны хүл…
-
12-р сарын 21 -нд Боржигон овогт Дэндэвийн Хишигжаргал
-
2020 оны 12-р сарын 13 -нд Монгол Улсын Алдарт уяач Д.Баясгалан: Луу жил дхүр…
-
2020 оны 10-р сарын 21 -нд Х.ТҮМЭНБАЯРЫН ХУЛАН БУУРАЛ
-
2020 оны 10-р сарын 13 -нд Сумын Алдарт уяач Ц.Алтанхуяг: Хүрэн азарга улсад …
-
Өчигдөр, 12:24 минут Сумын Алдарт уяач Г.Мягмарбаатар: Төв аймгийнхаа б…
-
2020 оны 10-р сарын 26 -нд Тод манлай уяач Д.Хишигжаргал: Моринд дуртай охинд…
-
2020 оны 12-р сарын 13 -нд З.ПҮРЭВ-ОЧИРЫН ЗЭЭРД
-
Мягмар, 22:28 минут Ч.Батзоригийн шарга халзан
-
2020 оны 10-р сарын 16 -нд Мадаггүй сайхан нааддаг Макс галын уяачид
-
2020 оны 12-р сарын 13 -нд Уралдаанч Б.Буянтөгс: Тавд давхиж явахад зүрх хурд…
-
2020 оны 11-р сарын 24 -нд Г.Ганбаярын хар
-
2020 оны 10-р сарын 21 -нд Сумын Алдарт уяач Г.Одбаатар: Манайхан Баянхонгор …
-
2020 оны 10-р сарын 16 -нд МЭНГЭТ ХҮРЭН
-
2020 оны 11-р сарын 08 -нд Д.ДАЯНДЭМИДИЙН ХОНГОР
-
2020 оны 11-р сарын 17 -нд МУ-ын Заан Ч.Батзориг: Төрийнхөө наадмаас нэг дор …
-
2020 оны 10-р сарын 13 -нд Уяач Б.Эрдэнэбаяр: Улс, бүсийн уралдаанаас дөрвөн …
-
Өчигдөр, 11:59 минут Наян зуны наадам буюу хамгийн олон адуут Д.Нооного…
-
2020 оны 12-р сарын 07 -нд Т.УУГАНБАЯРЫН ХҮРЭН
-
1-р сарын 10 -нд Аймгийн Алдарт уяач М.Ганцогт: Баруун бүсийн түрүү…
-
2020 оны 11-р сарын 24 -нд АХ-ын 99 жилийн ойд 11-30 хурдалсан соёолонгууд
-
12-р сарын 23 -нд Б.Батсүхийн унаган зээрд
-
12-р сарын 30 -нд АХ-ын 99 жилийн ойд эхний 6-30-д хурдалсан шүдлэнг…
-
12-р сарын 24 -нд АХ-99 жилийн ойд эхний 11-30-д хурдалсан хязааланг…
-
12-р сарын 30 -нд Уяач З.Тэмүүжин: Эрдэнэтээс анх удаа төрийн наадмы…
-
1-р сарын 02 -нд Ц.Гончигсүрэнгийн хээр
-
2020 оны 10-р сарын 19 -нд Ц.ЧИНГИСИЙН БУУРАЛ
-
2020 оны 12-р сарын 07 -нд Аатай ах дүүс
10.240.0.64
Хөөе хөөе хадгалаад байна энэ чинь..
Reply10.240.1.191
Хадгална биз чи яг
Reply208.191.156.136
Гайхмаар юм...
Reply10.240.1.30
Би дахиад нэг хариулъя
10.240.1.50
Нэг сайхан хариулнаа гэж...
252.124.50.126
Шинээр сэтгэгдэл бичиж туршив. Уг нь энэ хэсэг болж байсан ч нэг зүйлийг хааснаас болж ажиллахгүй байсан байх юм
Reply173.249.247.154
Ердийн мэдээний сэтгэгдэл
Reply199.79.98.130
За удахгүй бусад сэтгэгдлийг нь гаргаад ирнээ санаа зоволтгүй