Сурын харваа хүний тэсвэр тэвчээрийг шалгадаг
Төв ази, түүний дотор Монголын өргөн уудам нутагт оршин амьдарч байсан хүмүүс нум сумыг амьдрал ахуйдаа олон мянган жилийн тэртээгээс эхлэн хэрэглэж иржээ. Нум сумыг амьдрал ахуйдаа ч, дайн тулалдаанд ч монгол эр тэр ч байтугай бүсгүй хүн ч чадамгай эзэмшдэг байжээ. Монгол үндэсний сурын харвааны түүх нь үндсэндээ монголчуудын дунд Булцуут сумаар арьс шир болон суран бай харваснаас эхлэлтэй гэж болох юм. Өөрөөр хэлбэл нум сумыг ан агнуур, цэрэг дайны, зэвсэгийн зориулалтаас гадуур хүүхэд багачуудыг сурган хүмүүжүүлэх, цэрэг эрсийн харваж намнах, ур чадварыг хөгжүүлэх, шалгаруулах зорилготойгоор бай харваж наадах, тэмцэх үйл ажиллагаанд хэрэглэж ирсэн түүхтэй.
Манжаас тусгаарлах хүртэлх хугацаанд Монголчууд нум сумыг зэвсэгийн чанартай хэрэглэхийг больсон 1911 онд манжийн төрөөс сурын харвааг өргөнөөр зохион байгуулахыг хориглож зөвхөн баяд, ноёдын найр наадам, овоо тахилгад сур харвахыг зөвшөөрч ирсэн учир эрдэмтэн зохиолч О.Намнандорж "Манж улсад дагаар орсноос хойш үндэсний биеийн тамирын чухал сурлага бүрэн унтрав" гэж тэмдэглэсэн байдаг. Гэхдээ манжийн сүүлчийн хааны буюу Бадаргуултын II онд сурын харвааны дүрэм гарч харваачдад "Галт мэргэн", "Тод мэргэн" зэрэг цол олгож байсан тэмдэглэл бий.
800 гаруй жилийн тэртээд 335 алд /502 метр/ газар харваж байг онож дээд амжилт тогтоосон Хавт Хасарын дүү Чингис хааны ач хүү Есүнгэ мэргэний аварга амжилтыг бахархан тэмдэглэж, хөшөө чулуунд сийрүүлсэн нь Чингисийн чулууны бичиг гэж алдаршиж, сурын спортод зориулсан дэлхийн анхны хөшөө болсон түүхтэй. Ийм өндөр дээд уламжлалтай монгол үндэсний сурын харваа нь эрийн гурван наадмын бүрэлдэхүүн хэсэг, монгол хүний ёс суртахуун, гоо зүй, зан үйлийн олон сайхан өв уламжлалыг шингээсэн хурц хараа, хүч чармайлт, эв дүй шаарддаг спортын нэгэн төрөл билээ.
1921 оноос хойш үндэсний уламжлалт сурын харвааг хөгжүүлэх талаар олон чухал арга хэмжээ авч спортын нэгдсэн ангилалд оруулж спортын зэрэг цол олгодог болжээ. 2003 онд Монгол улсын Ерөнхийлөгчийн зарлигаар мэргэн цолыг олгодог болсон нь төр засгаас сурын харвааг эрхэмлэн хүндэтгэдэгийн бодит жишээ мөн. Сурын харваа нь хүний тэвчээрийг шалгадаг үндэсний уламжлалт спортын нэгэн төрөл юм. Халуунд халж, хүйтэнд хөрч байж нааддаг учраас их тэвчээр хэрэгтэй. Үүнээс шантарсан хүн харваач болж чадахгүй замын дундаас буцна. Үүнийг давсан нь мэргэн, мастер болж үр хүүхдээ энэ спортод сургаж байна. Байнгын хөдөлгөөнтэй байж өдөржин эрүүл агаарт явдаг учраас сур харвах нь урт наслаж, эрүүл чийрэг байхад ач холбогдолтой.
Монголын сурын харваа бол эртний уламжлалт соёлын салшгүй нэгэн хэсэг өв бөгөөд дэлхийн аль ч улс оронд байхгүй өвөрмөц хийц загвар "Эвэр элэгтэй шөрмөсөн артай, малын гаралтай түүхий эдээс бүтдэг" эрээн алаг нумаа олон мянган жил уламжлан эдлэж байгаагаараа онцлог. Нум сумаар наадан өсөж, эрийн чадал, эрхий мэргэнээ сорин, сурын харваанд оролцож хат сууж, эд баялаг-мал сүргээ энэ л нумын дүрст тамгаараа тамгалсаар ирсэн нь мөн л монгол онцлог. Монгол наадмыг сурын харваагүйгээр төсөөлөхийн аргагүй. Манай удамт мэргэн харваачид үе залгамжлан харваж ирэхдээ аав хүү, ээж охин, ах дүү, эгч дүү, аав хүү ач зээ нь мэргэн болсон сонин содон уламжлал монгол сурын харваанд бий. Монголын ард түмний эдүгээ хүртэл оршин тогтносон түүхийн урт хугацааны туршид бүтээсэн уламжлалт өв соёлын салшгүй хэсэг үндэсний сурын харваа нь өвөрмөц агуулга, арга хэлбэртэй, хүч чадал, цэц мэргэ, ухаан бодол сорьдог баяр цэнгэл наадам билээ.
Ж.Сүхбаатар
0 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
- Даваа, 11:59 минут Уяач Ц.Батсайхан: Гэсэрваань гуай тарган ирэн дээр…
- 3-р сарын 27 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 3-р сарын 27 -нд МУ-ын Тод манлай уяач Б.Далай: Уяачийн амжилтанд г…
- 3-р сарын 19 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 3-р сарын 19 -нд 2023 оны ММСУХ-ны чансаа өндөр уяачид
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ УЯАЧ, УРАЛДААНЧ ХҮҮХДҮҮ…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ш.Мөнхбаатар:Ах дүү дөрвүүл аа…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ ММСУХ-НЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ САЛБАР ХОЛБОО,…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд Манлай уяач Ч.Сугар: Алаг морийг харсан хүн болгон…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд 2022 оны чансаа өндөр сонгомол дээд насны хүлгүүд
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Н.Билэгтсайхан 66 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр у…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МОНГОЛ УЛСЫН 2022 ОНЫ ӨНДӨР ЧАНСААТАЙ ИХ НАСНЫ МОР…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд О.Батбилэг 73 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр уяачд…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МУ-ын Алдарт уяач Г.Болдбаатар:Наадмын маргаашнаас…
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны чансаа өндөр азарганууд
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны МУ-ын шилдэг уяач, уралдаанч хүүхдүүд
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд ММСУХ-ны 2022 оны шилдгүүд шагналаа авлаа
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 20 -нд Уяач Б.Батжаргал: Сүүлд цоохор даага даяндуулсан
- 2024 оны 2-р сарын 19 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 14 -нд Цолоо ахиулсан уяачид
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Нийслэлийн Алдарт уяач цолоор 28 хүн шагнагджээ
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Дөрвөн Тод, дөрвөн Манлай, 18 Алдарт уяач цол авах…
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Сумын Алдарт уяач Н.ДУГАРЖАВ: БИ ДӨРӨВДҮГЭЭР АНГИА…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 27 -нд Сумын Алдарт уяач Д.Батбаяр: Би Биндэрт анх адуу т…
- 2024 оны 1-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 25 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 1-р сарын 24 -нд СУМЫН АЛДАРТ УЯАЧ А.Цэрэндорж: ЗААМАРТ ДАЛАЙ ЛАМЫГ…
- 2024 оны 1-р сарын 22 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 21 -нд Аймгийн Алдарт уяач Б.Баттөр: Таван жилийн дотор с…
- 2024 оны 1-р сарын 18 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ц.Жамсран: Өөрийн тамгатай уна…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 11 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Аймгийн Алдарт уяач М.Мөнхбаяр: Адууны төлөө уйгаг…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Сумын Алдарт уяач Ц.ГЭРЭЛБААТАР: Сайн адууны удам …
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн урал…
- 2024 оны 1-р сарын 03 -нд Хамгийн шимт тэжээлийг мэдэх үү?
- 2024 оны 1-р сарын 02 -нд М.Энхтайван: Хүн хэдий чинээ сэтгэлээ өгнө, адуу т…
- 2023 оны 12-р сарын 27 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 12-р сарын 25 -нд Баахан хэрэг тарих Баяндэлгэрийн буурал
- 2023 оны 12-р сарын 23 -нд Нийслэлийн Алдарт Уяач цолны болзол хангасан уяачд…
- 2023 оны 12-р сарын 22 -нд Аймгийн Алдарт уяач Г.Энхбаатар: Аавынхаа уяаны ар…
- 2023 оны 12-р сарын 17 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 10-р сарын 29 -нд Сумын Алдарт уяач Л.Батноров: Азарганы түрүүгээр а…
Сэтгэгдэл бичигдээгүй байна