“Цээж эрдэмт цэцэн билэгт” нутгийн өвгөддөө бишрэн мөргөмүү
1.Медальт хээрийн эзэн
Монгол түмэн эрт дээр үеэс хүлэг морийг шинжин таних, уях сойх эрдмийг зуун зууны туршид өвлүүлэн дамжуулсаар өнөө үед хүрчээ. Хүлэг сайн морийг алдаршуулах , гоёх, цог жавхланг нэмэн төгөлдөржүүлэх олон соёл буй. Үүний дотор нэгэн зүйл бол “хурдан морины медаль” юм. Энд төрөлх сум болох Хөвсгөл аймгийн Тосонцэнгэл сумандаа хамгийн анхлан хурдан морины медаль хүртсэн алдарт медальт хээрийн эзэн, удамт монгол уяачийн тухай мэдэх бүхнээ уншигч абугай танд хуучилюу хэмээн санахын учир...
Хөвсгөл аймгийн Тосонцэнгэл сумын 2-р багийн ахмад уяач, энэ оны сар шинийн босгон дээр “Аймгийн алдарт уяач” хэмээх эрхэм алдрыг хүртсэн Чүлтэмийн Батмөнх гуай 1944 оны мичин жил төрсөн бөгөөд 1960-аад оны эхэн үеэс Хотогойд нутгийнхаа удамт хурдан хүлгүүдийнхээ хур сүүлийг боон хусуур сойз зүүн “уяач” хэмээх нандин сайхан хөдөлмөрт нэгэн насаа зориулж яваа буянтай буурал уяач.
Энэ олон жилийн туршид нэгдэл нийгмийн мал маллан улс орныхоо мал аж ахуйн хөгжил дэвшилд зүтгэхийн зэрэгцээ хурдан морийг уях сойх өсгөн үржүүлэх талаар тууштай бодлого баримтлан үр хүүхдүүддээ өвлүүлж чадсан нь бахархалтай. Тэрээр хурдан хүлгийнхээ уяан дээр зүүрмэглэн дугхийж, зүүдлэн сэрж, хурдан хүлгийнхээ хангинасан янцгаалт, сэргэлэн хүүхдийн сэнгэнэсэн гийнгоон дунд залуу халуун насаа үджээ.
Ч.Батмөнх гуайг бичигч миний бие таних болсон үе гэвэл 1993 оны зунаас юм уу даа. Тэр үед миний бие арваад настай төвөөс хөдөөлсөн дөнгөж л морь унахтайгаа болсон хүү байв. Их Тахилтын Хөхийн шилээр нутаглах , олон малтай, олон хурдан морь зэллэн уясан өнөр өтгөн ам бүлтэй гурав, дөрвөн гэр зусахыг айл амьтан Батмөнх гуайнхныг гэлцэнэ. Тэр зун манайх Хүйтний амаар нэлээд доохно зусаж, Тахилтын их уяагаар хонь хурга эргүүлэнгээ үсэргээний морь харна.Суран шуултаар хөхлийг боосон хар голтой цагаан халиун зүстэй идэрхэн морь их зайтайхан түрүүлэн ирнэ. Хэн гээч хүний морь юм бол хэмээн амьтан хүний ам чагнахнээ “Батмөнх гуайн халиун” морь ирлээ гэлцэнэ. Тэр үедээ Тосонгийн морь сонирхогчид болон уяачдын дунд домог болсон морь байлаа. Бага дөрвөн насандаа айраг түрүү алдаагүй зартайхан байсан даа.
Ингэж л Батмөнх хэмээх сайн уяачийн алдрыг дам сонсож, халиун морины уужимхан харайлтыг сонирхон хардаг байлаа. Хожим бодоод байхад халиун морь тэвхийсэн ханхар өргөн ташаатай, ер нь морь мориноос илүүтэй сайхан ташаа хавиргатай морь байсан санагддаг. Тосонгийн хурдан морины түүхийг шимтэн үзэх зуур Батмөнх ах маань үнэхээр содон амжилтуудын эзэн бөгөөд сумынхаа наадамд азарга хамгийн олон түрүүлгэсэн амжилт нь гоц содон байхын зэрэгцээ анхны медалийн эзэн гэдгийг тэр бүр залуучууд сонсоогүй л болов уу.
Нэгэн баримт: 1981 оны Ардын хувьсгалын түүхт 60 жилийн ойн их баяр наадам, Хөвсгөл аймаг байгуулагдсаны 50 жилийн ойд аймгийн түүхэнд цөөн медаль олгодог байгаад их ойн жил айрагдсан нас бүрийн таван морьдод медаль олгосон байдаг.Тус наадамд Хөвсгөл аймгийн Тосонцэнгэл сумын “Ардын зориг нэгдлийн малчин, уяач Чүлтэмийн Батмөнхийн хурдан хээр хязаалан айргийн гуравт хурдалж “ хүрэл медаль” хүртэн сум орон нутагтаа “ медальт хээр” хэмээн алдаршиж байлаа.
Нэгэн баримт: 1986 онд Тосонцэнгэл сумын “Ардын зориг” нэгдлийн 30 жилийн ойг өргөн дэлгэр тэмдэглэн наадам зохион байгуулж эхний гурван байранд ирсэн моринд медаль олгосон байдаг юм. Тэгэхэд Ч.Батмөнхийн хурдан халиун даага түрүүлэн ирж түмэн олноо баясган “алтан медалиар” магнай юугаан мялаан унасан хүүхэд уясан эзнээ баярлуулсан сайхан дурсамж байдаг.
Нэгэн баримт: 1994 оны Тосонцэнгэл сум байгуулагдсаны түүхт 70 жилийн ойн их баяр наадмыг нэлээд дуулиантайхан тэмдэглэж 1986 оноос хойш олгоогүй байсан хурдан морины медалийг нутгийн урчууд урлан хийсэн бөгөөд эл наадмын хурдан шандаст 150 гаруй их насны морьд мордсон уралдаанд 2-р багийн уяач Ч.Батмөнхийн хурдан халиун морь аман хүзүүдэж мөнгөн медалийн эзэн болжээ. Ингэж л Батмөнх ах маань аймаг сумандаа анхлан хурдан моринд медаль олгосон 3 томоохон наадамд алт, мөнгөн, хүрэл медаль хүртсэнээрээ Тосонцэнгэл сумандаа хурдан морь , уяачдын цадиг намтарт тодоор бичгдэх амжилтын эзэн билээ.
Нэгэн баримт: 2004 оны сум байгуулагдсаны 80 жилийн ойн баяр наадамд түүний уясан хурдан хул соёолон айргийн таваар жолоо атгуулан асрын өмнө цоллуулсанаас үзэхэд их уяач маань “тэгш ойн” золтой зоригтой уяач гэдгээ давтан харуулсан гэж бичигч би боддог.
Энэ бүхий он жилүүдэд бурангуй нийгмийн үед азарга уяж нэгдэл нийгмийн ажлаас хойш татлаа хэмээн донгодуулж байсан үе байсан ч түүний бий болгосон “удамт саарал” адууны үр төл сум орон нутагтаа түрүүлж айрагдаад зогсохгүй 2009 аймгийн наадамд залуу уяач Батмөнхийн Батбаатарын хурдан саарал азарга айргийн 3-т давхисан амжилт гаргасан бахархууштай. Тэрээр хурдан адуу бий болгох уях сойх, засах монгол уяачийн эрдэмд олон жил суралцахдаа олон хурдан хүлгүүдээр наадаж бахархаж явахын зэрэгцээ өсвөр үеийн олон залуу уяачидад сургамжтай сайхныг хуучилж суудаг ёстой л цөлх эр хүн, “хөдөөгийн хөх уяач” монгол малчин хүн юм.
Хөвсгөл аймгийн Мөрөн сум 2013.04 сар
“Дэлтэй цэнхэр” МСУХ-ны ажлын алба Т.Наранхүү
0 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
- 2024 оны 4-р сарын 15 -нд Уяач Ц.Батсайхан: Гэсэрваань гуай тарган ирэн дээр…
- 2024 оны 3-р сарын 27 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 3-р сарын 27 -нд МУ-ын Тод манлай уяач Б.Далай: Уяачийн амжилтанд г…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд 2023 оны ММСУХ-ны чансаа өндөр уяачид
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ УЯАЧ, УРАЛДААНЧ ХҮҮХДҮҮ…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ш.Мөнхбаатар:Ах дүү дөрвүүл аа…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ ММСУХ-НЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ САЛБАР ХОЛБОО,…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд Манлай уяач Ч.Сугар: Алаг морийг харсан хүн болгон…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд 2022 оны чансаа өндөр сонгомол дээд насны хүлгүүд
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Н.Билэгтсайхан 66 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр у…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МОНГОЛ УЛСЫН 2022 ОНЫ ӨНДӨР ЧАНСААТАЙ ИХ НАСНЫ МОР…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд О.Батбилэг 73 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр уяачд…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МУ-ын Алдарт уяач Г.Болдбаатар:Наадмын маргаашнаас…
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны чансаа өндөр азарганууд
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны МУ-ын шилдэг уяач, уралдаанч хүүхдүүд
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд ММСУХ-ны 2022 оны шилдгүүд шагналаа авлаа
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 20 -нд Уяач Б.Батжаргал: Сүүлд цоохор даага даяндуулсан
- 2024 оны 2-р сарын 19 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 14 -нд Цолоо ахиулсан уяачид
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Нийслэлийн Алдарт уяач цолоор 28 хүн шагнагджээ
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Дөрвөн Тод, дөрвөн Манлай, 18 Алдарт уяач цол авах…
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Сумын Алдарт уяач Н.ДУГАРЖАВ: БИ ДӨРӨВДҮГЭЭР АНГИА…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 27 -нд Сумын Алдарт уяач Д.Батбаяр: Би Биндэрт анх адуу т…
- 2024 оны 1-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 25 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 1-р сарын 24 -нд СУМЫН АЛДАРТ УЯАЧ А.Цэрэндорж: ЗААМАРТ ДАЛАЙ ЛАМЫГ…
- 2024 оны 1-р сарын 22 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 21 -нд Аймгийн Алдарт уяач Б.Баттөр: Таван жилийн дотор с…
- 2024 оны 1-р сарын 18 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ц.Жамсран: Өөрийн тамгатай уна…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 11 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Аймгийн Алдарт уяач М.Мөнхбаяр: Адууны төлөө уйгаг…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Сумын Алдарт уяач Ц.ГЭРЭЛБААТАР: Сайн адууны удам …
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн урал…
- 2024 оны 1-р сарын 03 -нд Хамгийн шимт тэжээлийг мэдэх үү?
- 2024 оны 1-р сарын 02 -нд М.Энхтайван: Хүн хэдий чинээ сэтгэлээ өгнө, адуу т…
- 2023 оны 12-р сарын 27 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 12-р сарын 25 -нд Баахан хэрэг тарих Баяндэлгэрийн буурал
- 2023 оны 12-р сарын 23 -нд Нийслэлийн Алдарт Уяач цолны болзол хангасан уяачд…
- 2023 оны 12-р сарын 22 -нд Аймгийн Алдарт уяач Г.Энхбаатар: Аавынхаа уяаны ар…
- 2023 оны 12-р сарын 17 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 10-р сарын 29 -нд Сумын Алдарт уяач Л.Батноров: Азарганы түрүүгээр а…
Сэтгэгдэл бичигдээгүй байна