Түдэвийн будан, түүний угшил


Аливаа хурдан хүлэг өөрийн удам угшил, намтар түүхтэй. 1950-1960 оны үед хурдалж олны дунд “Түдэвийн будан” гэж алдаршсан хурдан будан азарганы эцэг будан, бас түүний төл болох хурдан азаргануудын талаар өвгөдийн өгүүлэх нь:
Хурдан будангийн эцэг будан азаргыг анх Түдэвийн ах Лувсанрэгзэн /өргөмөл хүү Дашнямд/ зааж өгчээ. Тухайн үедээ олон азарга адуунаас таван эр унага хараад Түдэв өөрөө нэг будан шилж аваад азарга тавьж, тэр нь хавчиг насандаа цоорч Давхарын ухаа овоонд Цагаан сараар анх түрүүлсэн гэнэ. Мөн Цэвэгсүрэн ахлагчтэй Социалист хөдөлмөрийн бригадын мандат авах наадамд аман хүзүүдэж хурдан болохоо харуулжээ.
Азарганы шинж байдлыг хэлвэл, хавирга уужим, ташаа сайтай, ам зөөлөн, алхаа гишгээ сайтай, том биетэй азарга тэр үед Бөг Дамбийн халзан, Цэрэн-Осорын цавьдар, Өргөн сумын Ходоодын хонгор, манай сумын Түдэвийн будан зэрэг сайн азаргануудтай хойно өмнөө орж ид уралдаж байжээ. Энэ уралдааны эхний наадамд Харцага, дараагийн наадамд Буянравжих унаж байжээ.
Дэрт, Хоолойн гашуун, Хамар, Тэмээдийн уулаар нутагтай Түдэв уяач азаргандаа эсгий нэмнээтэй давхил өгдөг азаргаа их настай нийлүүлээд сунгахаас буцахгүй, сунгаж ч байсныг олон хүн ярьж байна. Ер нь азаргаа их настай нийлүүлээд сунгаж байгаад онгойх, эс онгойхыг үзнэ гэж ярьж суудаг нэгэн байв.
Түдэвийн будангийн эцэг будан ийм байсан бөлгөө. Их будангийн төл хурдан будан азарга тайж адууны угшилтай гүүнээс гарсан. Түдэв өөрөө урьд ярихдаа,
Гэнгээжамцын адууны хүрэн гүүнээс будан унага гарахад түүнийг даага, шүдлэнд нь уяагүй байсаар хязааланд нь Баяндэлгэрийн Дугарсүрэн худалдаж аваад уясан хэдий ч ер хурдлуулж чадаагүй гэнэ. Тэр нутгийн хүмүүс Дугарсүрэнд, яасан муу азарга вэ, эргүүлж өгвөл таарна энэ тэр гэсээр байгаад эзний урмыг хугалж, соёолонд нь Түдэвт эргүүлж өгөхдөө хоёр айрагдсан үрээ, тугалтай үнээгээр өгч авалцсан юм байж. Авсан өвөл их эцэнхий байсан ч будан азаргаа өвлийн наадамд уяад гуравт оруулжээ. Энэ уралдаанд Таяагийн хонгор түрүүлж, дөрөвт Пүрэвжавын саарал, тав, зургаад Гүл өвөөгийн саарал, Навааны шарга дараалан ирж байсныг Гэндэнжав, ахмад уяач Наваандорж, Харцага нар баталж ярилаа. Дараа нь Баяндэлгэрийн нутаг Тойгийн талд болсон хаврын уралдаанд анх түрүүлж, хүний нутагт гологдож ирсэн азарга олны анхаарлыг татаж, эхлээд ах Лувсанрэгзэн дүү Түдэвтээ, будан азарга чинь их эцэнхий байна, хаврын шуурганд сайн мэдэж байгаарай, уралдах гэсний хэрэггүй биз гэж зөвлөж байжээ.
Хойтон жил долоон настайдаа сумандаа зуны наадамд түрүүлж, /1969 он байхаа/ алтан жолоогоо өргүүлснээс хойш “Түдэвийн будан” гэсэн алдар цуу алсад дуулдаж 1970, 1971, 1972 онд аймгийн наадамд түрүүлж, Хэнтий аймгийн Буянт суманд аман хүзүү, өөрийн аймгийн Алтанширээ суманд бас аман хүзүүдэж, 1973 онд сумандаа, дараа нь Алтанширээд, бас энэ жилдээ Өргөнд, нэг жил гурав дараалан түрүүлэхэд нэг жил гурав түрүүлдэг азарга бас байдаг юмаа гэж олон хүн гайхан шагширч байлаа. Ер нь Түдэвийн будан азарга сум, сум дундын, аймгийн наадамд 10 илүү түрүүлж, хэд хэдэн удаа аман хүзүү, айрагдсан буюу Дэлгэрэхийн азарганы түүхэнд хамгийн олон түрүүлж хүндтэй байрыг эзлэн олноо алдаршсан хурдан хүлэг байв.
Дэл сүүл шингэн, цэвэрхэн зэгзгэр биетэй будан азаргыг сүүлд нэгдэлд өгөөд 19 настай үхсэн гэж ярих боловч энэ азарганы төл олон хурдан азарга, морь төрж үр удам үлджээ. Төл азаргануудаас нэрлэхэд Дүгэрсүрэнгийн хонгор будан, Наваандоржийн будан, “торгон” Дашнямын хүрэн, будан халзан, Нямжавын хүрэн, Даланжаргалан сумын Ганхуягийн, мөн хурдан будангийн үрийн үр болох Хоролын будан, Надмидын шарга зэрэг азарга төрж олон удаа айрагдаж, түрүүлж наадамчин олноо баярлуулсаар байна. Хурдан удмын адуу, азарга, түүний үр төлүүд газар газар, нутаг нутгийн хаана ч тэр алдар нь мөнх дурсагдаж, ард олондоо яригдсаар он жилийг элээсэн бус уу.

0 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
-
2 цагийн өмнө АХ-ын 104 жилийн ойд эхний 10-т хурдалсан даагану…
-
3 цагийн өмнө Ш.Мөнгөншагайн сартай хээр даага түрүүллээ
-
4 цагийн өмнө Уралдаанч Б.Нармандах: Уяач ах нараасаа суралцах г…
-
5 цагийн өмнө Хамгийн бага нас дааганы уралдаанд 240 даага бүртг…
-
5 цагийн өмнө Уралдаанч Н.Боорчи: Шүдлэн түрүүлгэж, соёолонгоо …
-
6 цагийн өмнө АХ-ын 104 жилийн ойд эхний 10-т хурдалсан соёолонг…
-
7 цагийн өмнө З.Мэндсайханы хул соёолон түрүүллээ
-
9 цагийн өмнө МУ-ын Алдарт уяач Ч.Уламбаяр: Дөрвөн настай морины…
-
9 цагийн өмнө Фото - Соёолон мордуулахын эргэн тойронд
-
11 цагийн өмнө 195 соёолон бүртгүүлжээ
-
Өчигдөр, 17:43 минут АХ-ын 104 жилийн ойд эхний 10-т хурдалсан их насны…
-
Өчигдөр, 17:01 минут Л.Анхбаатарын хүрэн халзан морь түрүүллээ
-
Өчигдөр, 16:01 минут Уралдаанч Ц.Түвшинсайхан: Ээжээ, ааваа хүү нь түрү…
-
Өчигдөр, 15:43 минут МУ-ын Алдарт уяач Ч.Амарсанаа: Баянхонгороос анх у…
-
Өчигдөр, 15:05 минут 210 их насны морь бүртгүүлжээ
-
Өчигдөр, 12:43 минут АХ-104 жилийн ойд эхний 10-т хурдалсан азарганууд
-
Өчигдөр, 11:58 минут МУАУ И.Золбоогийн хүрэн халзан азарга түрүүллээ
-
Өчигдөр, 08:49 минут Фото - Азаргаа мордуулав
-
Өчигдөр, 08:27 минут 153 азарга бүртгүүлжээ
-
Пүрэв, 18:19 минут Манлай уяач Х.Улам-Өрнөх: Морь айрагдана гэдэг оло…
-
Пүрэв, 17:51 минут Уралдаанч Б.Эрдэнэбилэг: Бөмбөгөө ахыгаа нэг оруул…
-
Пүрэв, 17:39 минут Б.Лхагвацэрэн:Таван жилийн дараа төрийн наадмын хи…
-
Пүрэв, 16:21 минут Ж.Түмэн-Өлзийн бор шүдлэн түрүүллээ
-
Пүрэв, 15:09 минут Тод манлай уяач О.Батбилэг:Түрүүлэх байх гэж бодсо…
-
Пүрэв, 13:47 минут 225 шүдлэн бүртгүүлжээ
-
Пүрэв, 12:57 минут АХ-ын 104 жилийн ойн эхний 10-т хурдалсан хязаалан…
-
Пүрэв, 12:07 минут Б.Гантигийн сартай хүрэн хязаалан түрүүллээ
-
Пүрэв, 10:17 минут Хязаалан 256 бүртгүүлжээ
-
Пүрэв, 10:07 минут Хүйн долоон худагт хязаалангийн эргэн тойронд
-
7-р сарын 02 -нд Эрдэмт уяачид, эрэмгий хүлгүүд- Тод манлай уяач С.…
-
2024 оны 8-р сарын 05 -нд Хангайн бүсийн сонгомол бага насанд Х.Бат-Эрдэнийн…
-
2024 оны 8-р сарын 05 -нд Хангайн бүсийн дааганы уралдаанд М.Цэрэнжавын хээр…
-
2024 оны 8-р сарын 04 -нд Хангайн бүсийн сонгомол дээд насанд С.Баярсайханы …
-
2024 оны 8-р сарын 04 -нд Хангайн бүсэд Я.Содбаатарын бор соёолон түрүүллээ
-
2024 оны 8-р сарын 04 -нд Хангайн бүсийн их насанд Э.Бат-Эрдэнийн Солонго зэ…
-
2024 оны 8-р сарын 04 -нд Хангайн бүсэд Д.Батбаярын Түмт хээр азарга түрүүлж…
-
2024 оны 8-р сарын 01 -нд Хангайн бүсийн сонгомол дунд насны ангилалд Г.Ганб…
-
2024 оны 7-р сарын 31 -нд Хангайн бүсэд П.Баярбатын бор хязаалан түрүүллээ
-
2024 оны 7-р сарын 31 -нд Хангайн бүсэд Г.Энхбатын хар шүдлэн түрүүлжээ
-
2024 оны 7-р сарын 28 -нд "Говьшанхын хурд-7" говийн бүсийн уралдааны сонгом…
-
2024 оны 7-р сарын 28 -нд Ламын Гэгээний 385 жилийн ойн сонгомол дунд насанд…
-
2024 оны 7-р сарын 28 -нд "Говьшанхын хурд-7" говийн бүсийн уралдааны сонгом…
-
2024 оны 7-р сарын 28 -нд Ламын Гэгээний 385 жилийн ойн сонгомол дээд насанд…
-
2024 оны 7-р сарын 27 -нд Ламын Гэгээний 385 жилийн ойд О.Баасанцэрэнгийн хү…
-
2024 оны 7-р сарын 27 -нд "Говьшанхын хурд-7" говийн бүсийн уралдаанд Э.Бат-…
-
2024 оны 7-р сарын 27 -нд Ламын Гэгээний 385 жилийн ойд Ц.Амарсанаагийн хонг…
-
2024 оны 7-р сарын 27 -нд "Говьшанхын хурд-7" уралдаанд Д.Отгонлхагвын хүрэн…
-
2024 оны 7-р сарын 27 -нд Ламын Гэгээний 385 жилийн ойд Б.Отгонсэлэнгийн Ава…
-
2024 оны 7-р сарын 27 -нд "Говьшанхын хурд-7" уралдаанд Д.Отгонлхагвын Солон…
-
2024 оны 7-р сарын 26 -нд Говийн бүсэд Ч.Батжаргалын халтар даага түрүүллээ
-
Өчигдөр, 12:43 минут АХ-104 жилийн ойд эхний 10-т хурдалсан азарганууд
-
Пүрэв, 17:51 минут Уралдаанч Б.Эрдэнэбилэг: Бөмбөгөө ахыгаа нэг оруул…
-
Пүрэв, 12:57 минут АХ-ын 104 жилийн ойн эхний 10-т хурдалсан хязаалан…
-
Пүрэв, 16:21 минут Ж.Түмэн-Өлзийн бор шүдлэн түрүүллээ
-
7 цагийн өмнө З.Мэндсайханы хул соёолон түрүүллээ
-
Пүрэв, 10:07 минут Хүйн долоон худагт хязаалангийн эргэн тойронд
-
Өчигдөр, 11:58 минут МУАУ И.Золбоогийн хүрэн халзан азарга түрүүллээ
-
Өчигдөр, 08:27 минут 153 азарга бүртгүүлжээ
-
Өчигдөр, 17:01 минут Л.Анхбаатарын хүрэн халзан морь түрүүллээ
-
Пүрэв, 12:07 минут Б.Гантигийн сартай хүрэн хязаалан түрүүллээ
-
Өчигдөр, 17:43 минут АХ-ын 104 жилийн ойд эхний 10-т хурдалсан их насны…
-
3 цагийн өмнө Ш.Мөнгөншагайн сартай хээр даага түрүүллээ
-
Өчигдөр, 08:49 минут Фото - Азаргаа мордуулав
-
Пүрэв, 10:17 минут Хязаалан 256 бүртгүүлжээ
-
Пүрэв, 13:47 минут 225 шүдлэн бүртгүүлжээ
-
Өчигдөр, 15:43 минут МУ-ын Алдарт уяач Ч.Амарсанаа: Баянхонгороос анх у…
-
Пүрэв, 17:39 минут Б.Лхагвацэрэн:Таван жилийн дараа төрийн наадмын хи…
-
Пүрэв, 15:09 минут Тод манлай уяач О.Батбилэг:Түрүүлэх байх гэж бодсо…
-
Пүрэв, 18:19 минут Манлай уяач Х.Улам-Өрнөх: Морь айрагдана гэдэг оло…
-
9 цагийн өмнө МУ-ын Алдарт уяач Ч.Уламбаяр: Дөрвөн настай морины…
-
11 цагийн өмнө 195 соёолон бүртгүүлжээ
-
Өчигдөр, 15:05 минут 210 их насны морь бүртгүүлжээ
-
2 цагийн өмнө АХ-ын 104 жилийн ойд эхний 10-т хурдалсан даагану…
-
9 цагийн өмнө Фото - Соёолон мордуулахын эргэн тойронд
-
6 цагийн өмнө АХ-ын 104 жилийн ойд эхний 10-т хурдалсан соёолонг…
-
Өчигдөр, 16:01 минут Уралдаанч Ц.Түвшинсайхан: Ээжээ, ааваа хүү нь түрү…
-
5 цагийн өмнө Уралдаанч Н.Боорчи: Шүдлэн түрүүлгэж, соёолонгоо …
-
5 цагийн өмнө Хамгийн бага нас дааганы уралдаанд 240 даага бүртг…
-
4 цагийн өмнө Уралдаанч Б.Нармандах: Уяач ах нараасаа суралцах г…
Сэтгэгдэл бичигдээгүй байна