Аймгийн Алдарт уяач Ц.Ганболд: Сумын 70 жилээр гурван түрүү, гурван айраг авч байлаа
А.Тэлмэн
2014 оны 7-р сарын 01 -нд
Дорноговь аймгийн Мандах сумын уугуул, “Найрамдлын хүлэгч” галын зөвлөх, аймгийн Алдарт уяач Ц.Ганболдтой ярилцсанаа хүргэж байна.
-Бие даан морь уяад удаж байна уу?
-Бие даан морь уяад дөч шахам жил болох гэж байна. 1978 онд анх шүдлэн үрээ сумандаа айрагдуулж, уяачийн гараагаа эхэлж байлаа. Түүнээс гурван жилийн дараа анхны медалиа авсан. Дээхнэ манай тийшээ наадам цөөхөн. Тэгээд ч нэгдлийн адуу малладаг байсан болохоор хол ойрын наадамд хүссэн үедээ яваад байж чаддаггүй байлаа. Харин ерэн он гараад морьд хурдалсан. Сумынхаа наадамд гурав, дөрвөн настай очоод цагаан юмны гадна уралддаггүй л байлаа. Миний хүрэн азарга сумандаа гурав түрүүлж, гурав айрагдаж байсан сайхан түүх бий. Тэрнээс хойш хүний, өөрийн олон ч морь уялаа. Сүүлийн арваад жил хүний морь уяж байна. Аймгийн төв руу ороод ирсэн болохоор өөрийн адуу цөөрсөн л дөө. Гэхдээ ганц нэгийг бол уяад л байна. Нэг хэсэг хотод “Макс”-ын галд Цэрэнжигмэд гэж хүний морийг уяж Булган, Баянхонгороор наадаж байсан. Одоо Мандах сумын Хашбат гэж залуугийн морийг уяж байна. Манай хүргэн ахын хүргэн хүү байгаа юм.
-Хүрэн азарга хаанахын адуу вэ?
-Манай нутгийн хөл Самдан гэж буянтай сайхан буурал байлаа. Тэдний адууны угшилтай Сосорын их хүрэн гэж азарганы төл байгаа юм. Их догшин азарга л даа. Би соёолонгоос нь эхэлж уяад, гурав түрүүлгэж, дөрөв айрагдуулаад есөн настайд нь эндүүлчихсэн. Бас нэг хул хээр морь байлаа. Аймаг, Алтанширээ, Дундговийн Өндөршилээр наадаж, гурав түрүүлгэж, 15 айрагдуулсан. Ах хонгор морь нь найм түрүүлж, ес айрагдсан гээд Самдан гуайн хурдан буянгууд уяач хүний баяр жаргалыг надад олонтаа мэдрүүлсэн. Тиймдээ ч хадаг барьж багш, шавь болоогүй ч Самдан гуайгаа би багшаа гэж хүндэтгэдэг юм. Нас дээр гарсан хойноо манайтай айл аймаг явдаг байлаа.
-Самдан гуайг адуу их цуглуулсан гэдэг байхаа?
-Тийм ээ, одоогоор бол наймаачин хүн байсан гэх юмуу. Сайн ч уяна. Ах Лувсаншарав гэж уяачтай хамтдаа л уяаны ажлаа хийнэ. Төв аймгийн Баяр адууны хүрэн азаргатай байсан гэнэлээ. Одоо энэ Шилийн Гүр адуу гэж яриад байгаа юм. Минийхээр Сүхбаатар чигийн Орлойн цагааны угшилтай байсан болов уу. Дундговийн Өндөршилийн Цэрэнжигмэд гэж өвгөнтэй их найз. Тэд хамтдаа олон газраар явж адуу цуглуулсан. Миний хамгийн сайн мэдэх нь сая хэлсэн хүрэн азарга байна. Нэг үе манай Мандах сумын наадамд Самдан, Рэгзэнгийн хоёр бүгээн адуу ёс юм шиг гараад ирдэгсэн. Одоо ч хурд хаа сайгүй болоод, янз бүрийн л адуу уралддаг болжээ.
Уралдаан ч олон болчихоор морьд бэлэн байдаг болчихож. Дээхнэ наадам болох сургаар л хэдэн морио барьж аваад уядаг байлаа. Бодохнээ гарын ая даадаг тулдаа л уралддаг байж дээ. Магадгүй 20 хоног уях ёстой юмыг 10 хоног уяад л уралдуулчихдаг байсан юм уу даа. Одоо бол хөдөө гадаагүй л тэжээж байна. Тэгээд ч тэжээлгүй морь уралдахаа байчихлаа.
-Та сүүлд айл саахалт явлаа гэсэн. Үзсэн, дуулсан юм их байх даа?
-Тэгэлгүй яахав. Өвгөн манай эхнэрийн төрсөн дүүг өргөж авсан хүн байгаа юм. Манай хүн багадаа морийг нь унадаг байсан гэсэн. Манай аймагт бор адуунууд их хурдалж байхад өвгөний адууны цус ороогүй адуу гэж байхгүй. Сайхандулааны Жамбалын борууд гээд байгаа нь өвгөний адууны угшил л яваад байгаа юм. Сүүлийн үеийн Улаанбадрахын цагаан үрээ их хурдан байлаа. Тэр цагаан адуу мөн л Самдан гуайн адууны удам. Өвгөн адуу адуундаа тааруулж уяа сойлгоо тааруулна. Эцдэг талыг нь эцээж тавьдаг. Манай цагаан адуу нэг нь тарган, нөгөө нь бүр нимгэндээ явдаг. Сайхандулааны гавьяат Жамбалын бор адуу гэхэд тарган талдаа явах жишээний. Гэхдээ би ч сүүлийн үед бор адуунаасаа хөндийрөөд байгаа. Аймгийн Алдарт уяач Шаравдорж Сүхбаатар чигийн үрээ бэлэглэсэн юм. Ноднин Зүүнбаянд болсон намрын наадамд хавчиг азарга хол түрүүлсэн. Одоо ч Сүхбаатар, Шараваа адуугаар уралдах юм шиг байна.
-Таны уяачийн оргил үе хэзээ байв?
-Би 1994 онд сумын 70 жилийн ойгоор зургаан насны долоон адуутай наадаж үзсэн. Тэгэхэд гурван түрүү, гурван айраг авч, нэг морь долоолсон. Унаган адуугаараа хамгийн одтой сайхан наадсан жил байгаа юм. Ер нь тэр үед миний унаган адуунууд айргийн гадуур өнгөрдөггүй үе байлаа. Харин 2000 оны зуднаар нутгаасаа гарч Алтанширээд ирээд, адуу мал ч цөөрөөд уяаны ажил эрчтэй байхаа больчихсон юм.
-Хэдэн оны аймгийн Алдарт билээ?
-Би ч нэлээн хожуу үеийн Алдарт. Мандахаас Алтанширээд ирээд, эндээсээ хотод гурав дөрвөн жил болсон. Ингэж яваад 2009 онд Алдарт болсон юм. Харин сумын Алдартыг 1994 онд авч байлаа.
-Бидний яриа энд хүрээд өндөрлөж байна. Ярилцсан танд баярлалаа.
А.Мөнх
-Бие даан морь уяад удаж байна уу?
-Бие даан морь уяад дөч шахам жил болох гэж байна. 1978 онд анх шүдлэн үрээ сумандаа айрагдуулж, уяачийн гараагаа эхэлж байлаа. Түүнээс гурван жилийн дараа анхны медалиа авсан. Дээхнэ манай тийшээ наадам цөөхөн. Тэгээд ч нэгдлийн адуу малладаг байсан болохоор хол ойрын наадамд хүссэн үедээ яваад байж чаддаггүй байлаа. Харин ерэн он гараад морьд хурдалсан. Сумынхаа наадамд гурав, дөрвөн настай очоод цагаан юмны гадна уралддаггүй л байлаа. Миний хүрэн азарга сумандаа гурав түрүүлж, гурав айрагдаж байсан сайхан түүх бий. Тэрнээс хойш хүний, өөрийн олон ч морь уялаа. Сүүлийн арваад жил хүний морь уяж байна. Аймгийн төв руу ороод ирсэн болохоор өөрийн адуу цөөрсөн л дөө. Гэхдээ ганц нэгийг бол уяад л байна. Нэг хэсэг хотод “Макс”-ын галд Цэрэнжигмэд гэж хүний морийг уяж Булган, Баянхонгороор наадаж байсан. Одоо Мандах сумын Хашбат гэж залуугийн морийг уяж байна. Манай хүргэн ахын хүргэн хүү байгаа юм.
-Хүрэн азарга хаанахын адуу вэ?
-Манай нутгийн хөл Самдан гэж буянтай сайхан буурал байлаа. Тэдний адууны угшилтай Сосорын их хүрэн гэж азарганы төл байгаа юм. Их догшин азарга л даа. Би соёолонгоос нь эхэлж уяад, гурав түрүүлгэж, дөрөв айрагдуулаад есөн настайд нь эндүүлчихсэн. Бас нэг хул хээр морь байлаа. Аймаг, Алтанширээ, Дундговийн Өндөршилээр наадаж, гурав түрүүлгэж, 15 айрагдуулсан. Ах хонгор морь нь найм түрүүлж, ес айрагдсан гээд Самдан гуайн хурдан буянгууд уяач хүний баяр жаргалыг надад олонтаа мэдрүүлсэн. Тиймдээ ч хадаг барьж багш, шавь болоогүй ч Самдан гуайгаа би багшаа гэж хүндэтгэдэг юм. Нас дээр гарсан хойноо манайтай айл аймаг явдаг байлаа.
-Самдан гуайг адуу их цуглуулсан гэдэг байхаа?
-Тийм ээ, одоогоор бол наймаачин хүн байсан гэх юмуу. Сайн ч уяна. Ах Лувсаншарав гэж уяачтай хамтдаа л уяаны ажлаа хийнэ. Төв аймгийн Баяр адууны хүрэн азаргатай байсан гэнэлээ. Одоо энэ Шилийн Гүр адуу гэж яриад байгаа юм. Минийхээр Сүхбаатар чигийн Орлойн цагааны угшилтай байсан болов уу. Дундговийн Өндөршилийн Цэрэнжигмэд гэж өвгөнтэй их найз. Тэд хамтдаа олон газраар явж адуу цуглуулсан. Миний хамгийн сайн мэдэх нь сая хэлсэн хүрэн азарга байна. Нэг үе манай Мандах сумын наадамд Самдан, Рэгзэнгийн хоёр бүгээн адуу ёс юм шиг гараад ирдэгсэн. Одоо ч хурд хаа сайгүй болоод, янз бүрийн л адуу уралддаг болжээ.
Уралдаан ч олон болчихоор морьд бэлэн байдаг болчихож. Дээхнэ наадам болох сургаар л хэдэн морио барьж аваад уядаг байлаа. Бодохнээ гарын ая даадаг тулдаа л уралддаг байж дээ. Магадгүй 20 хоног уях ёстой юмыг 10 хоног уяад л уралдуулчихдаг байсан юм уу даа. Одоо бол хөдөө гадаагүй л тэжээж байна. Тэгээд ч тэжээлгүй морь уралдахаа байчихлаа.
-Та сүүлд айл саахалт явлаа гэсэн. Үзсэн, дуулсан юм их байх даа?
-Тэгэлгүй яахав. Өвгөн манай эхнэрийн төрсөн дүүг өргөж авсан хүн байгаа юм. Манай хүн багадаа морийг нь унадаг байсан гэсэн. Манай аймагт бор адуунууд их хурдалж байхад өвгөний адууны цус ороогүй адуу гэж байхгүй. Сайхандулааны Жамбалын борууд гээд байгаа нь өвгөний адууны угшил л яваад байгаа юм. Сүүлийн үеийн Улаанбадрахын цагаан үрээ их хурдан байлаа. Тэр цагаан адуу мөн л Самдан гуайн адууны удам. Өвгөн адуу адуундаа тааруулж уяа сойлгоо тааруулна. Эцдэг талыг нь эцээж тавьдаг. Манай цагаан адуу нэг нь тарган, нөгөө нь бүр нимгэндээ явдаг. Сайхандулааны гавьяат Жамбалын бор адуу гэхэд тарган талдаа явах жишээний. Гэхдээ би ч сүүлийн үед бор адуунаасаа хөндийрөөд байгаа. Аймгийн Алдарт уяач Шаравдорж Сүхбаатар чигийн үрээ бэлэглэсэн юм. Ноднин Зүүнбаянд болсон намрын наадамд хавчиг азарга хол түрүүлсэн. Одоо ч Сүхбаатар, Шараваа адуугаар уралдах юм шиг байна.
-Таны уяачийн оргил үе хэзээ байв?
-Би 1994 онд сумын 70 жилийн ойгоор зургаан насны долоон адуутай наадаж үзсэн. Тэгэхэд гурван түрүү, гурван айраг авч, нэг морь долоолсон. Унаган адуугаараа хамгийн одтой сайхан наадсан жил байгаа юм. Ер нь тэр үед миний унаган адуунууд айргийн гадуур өнгөрдөггүй үе байлаа. Харин 2000 оны зуднаар нутгаасаа гарч Алтанширээд ирээд, адуу мал ч цөөрөөд уяаны ажил эрчтэй байхаа больчихсон юм.
-Хэдэн оны аймгийн Алдарт билээ?
-Би ч нэлээн хожуу үеийн Алдарт. Мандахаас Алтанширээд ирээд, эндээсээ хотод гурав дөрвөн жил болсон. Ингэж яваад 2009 онд Алдарт болсон юм. Харин сумын Алдартыг 1994 онд авч байлаа.
-Бидний яриа энд хүрээд өндөрлөж байна. Ярилцсан танд баярлалаа.
А.Мөнх
0 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
- 4-р сарын 15 -нд Уяач Ц.Батсайхан: Гэсэрваань гуай тарган ирэн дээр…
- 3-р сарын 27 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 3-р сарын 27 -нд МУ-ын Тод манлай уяач Б.Далай: Уяачийн амжилтанд г…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд 2023 оны ММСУХ-ны чансаа өндөр уяачид
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ УЯАЧ, УРАЛДААНЧ ХҮҮХДҮҮ…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ш.Мөнхбаатар:Ах дүү дөрвүүл аа…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ ММСУХ-НЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ САЛБАР ХОЛБОО,…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд Манлай уяач Ч.Сугар: Алаг морийг харсан хүн болгон…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд 2022 оны чансаа өндөр сонгомол дээд насны хүлгүүд
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Н.Билэгтсайхан 66 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр у…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МОНГОЛ УЛСЫН 2022 ОНЫ ӨНДӨР ЧАНСААТАЙ ИХ НАСНЫ МОР…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд О.Батбилэг 73 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр уяачд…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МУ-ын Алдарт уяач Г.Болдбаатар:Наадмын маргаашнаас…
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны чансаа өндөр азарганууд
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны МУ-ын шилдэг уяач, уралдаанч хүүхдүүд
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд ММСУХ-ны 2022 оны шилдгүүд шагналаа авлаа
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 20 -нд Уяач Б.Батжаргал: Сүүлд цоохор даага даяндуулсан
- 2024 оны 2-р сарын 19 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 14 -нд Цолоо ахиулсан уяачид
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Нийслэлийн Алдарт уяач цолоор 28 хүн шагнагджээ
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Дөрвөн Тод, дөрвөн Манлай, 18 Алдарт уяач цол авах…
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Сумын Алдарт уяач Н.ДУГАРЖАВ: БИ ДӨРӨВДҮГЭЭР АНГИА…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 27 -нд Сумын Алдарт уяач Д.Батбаяр: Би Биндэрт анх адуу т…
- 2024 оны 1-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 25 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 1-р сарын 24 -нд СУМЫН АЛДАРТ УЯАЧ А.Цэрэндорж: ЗААМАРТ ДАЛАЙ ЛАМЫГ…
- 2024 оны 1-р сарын 22 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 21 -нд Аймгийн Алдарт уяач Б.Баттөр: Таван жилийн дотор с…
- 2024 оны 1-р сарын 18 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ц.Жамсран: Өөрийн тамгатай уна…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 11 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Аймгийн Алдарт уяач М.Мөнхбаяр: Адууны төлөө уйгаг…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Сумын Алдарт уяач Ц.ГЭРЭЛБААТАР: Сайн адууны удам …
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн урал…
- 2024 оны 1-р сарын 03 -нд Хамгийн шимт тэжээлийг мэдэх үү?
- 2024 оны 1-р сарын 02 -нд М.Энхтайван: Хүн хэдий чинээ сэтгэлээ өгнө, адуу т…
- 2023 оны 12-р сарын 27 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 12-р сарын 25 -нд Баахан хэрэг тарих Баяндэлгэрийн буурал
- 2023 оны 12-р сарын 23 -нд Нийслэлийн Алдарт Уяач цолны болзол хангасан уяачд…
- 2023 оны 12-р сарын 22 -нд Аймгийн Алдарт уяач Г.Энхбаатар: Аавынхаа уяаны ар…
- 2023 оны 12-р сарын 17 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 10-р сарын 29 -нд Сумын Алдарт уяач Л.Батноров: Азарганы түрүүгээр а…
Сэтгэгдэл бичигдээгүй байна