Сумын Алдарт уяач Ш.Ганбат: Хүүхэд байхдаа овооны наадамд ногоон морио гуравлуулж анхны айргаа авч байлаа

Дорноговь аймгийн Айраг сумын уугуул, сумын Алдарт уяач Ш.Ганбаттай хийсэн ярилцлагыг уншигч танаа хүргэж байна.
-Ганбат уяачийн моринд орсон түүх хэзээнээс эхлэх вэ?
-Миний ээж, аав Айраг сумын малчин улс. Тийм болохоор хүүхэд нас маань хөдөөгийн бор жаалуудын нэгэн адилаар л өнгөрсөн. Сургуулийн амралтаар ээж, аавдаа тусалж мал хуйд явахаас эхлээд малчны ажил их шүү дээ. Аав маань бас морь уяна. Багаасаа л аавдаа тусалж хойно, урд нь гүйсээр адуунд дуртай болчихсон хүн дээ. Аавын минь нэрийг гаргасан хурдан хүлгүүдээс шарга морь нь Айраг сумын 30 жилийн ойд шүдлэн үрээ аман хүзүүдэж, хязаалан түрүүлж, Сайхандулаанд соёолон түрүүлж байлаа. Бас хүрэн морь нь дээгүүрт л давхидаг байж билээ. Манайх 2004 онд Сайншандад ирж амьдрах болсон юм.
Миний хувьд сүүлийн гурван жил аавыгаа бурхан болсноос хойш хүргэн Баасансүрэнтэйгээ хамтран уяа эвлүүлж байна. Бид ааваасаа өвлөн ирсэн морио уяж, адууныхаа цусыг сэлбэж буй хамтран зүтгэгчид л дээ.
-Анхны айраг, түрүүгээ хэзээ хүртэж байв даа?
-Хүүхэд байхдаа авч байлаа шүү дээ. Манай хажууханд болсон Төгрөгийн овооны наадамд ногоон морио гуравлуулж байлаа. Тэгэхэд би 13, 14 настай л байсан. Ногоон морио уяж, өөрөө унаж очоод айрагдуулчихаад дээлэндээ багтахгүй шахам л хөөрч байсан юмдаг. Түүнээс хойш цэрэгт явж, хот хүрээ газар гээд хэсэг завсарлаж байгаад 2004 оноос мориндоо эргэж орсон. Энэ хугацаанд аймгийн наадамд дээд гурван нас айрагдуулж, сум орон нутагтаа 20 гаруй айраг, түрүү хүртээд байгаа.
-Их завсарлагын дараа хаагуур хаагуур хэрхэн наадав?  
-2005, 2006, 2007 онд нутгийн овоогоо тахиж гурван жил наадам зохион байгууллаа. Энд хэд хэдэн айрагтай наадсан. Мөн 2006 онд Айрагт болсон бүсийн наадамд азарга түрүүлгэлээ. Мөн аймгийн уяачдын холбооноос зохион байгуулдаг  өндөр бооцоот уралдаанд хязаалан үрээгээ гуравлууллаа. 2008 онд болсон анхны бооцоот наадамд азарга, соёолон хоёр гурав, таваар оруулснаас хойш айраг тасрахгүй л явна. Ноднин аймгийн наадамд азарга аман хүзүүдүүлж, хүргэн ах их морь гуравлуулсан. Бас манай хадам аав Дамбийнямын Хүрэлбаатарын соёолон дөрөвлөсөн. Гэхдээ хадам маань өнгөрсөн жил бурхан болсон л доо. Харин 2013 оны хувьд төрсөн нутаг Айрагтаа очиж, хязаалан, шүдлэн түрүүлгэсэн бол жижиг уралдаануудаас тав, зургаан айраг амссан амжилттай.
-Эндээс таны сумын Алдарт уяач болоход илүү амжилт гаргасан ямар хүлэг байна вэ?
-Аймагт хоёр орсон миний унаган хээр азарга байна. Мөн хүргэнээсээ авсан саарал морь аймгийн 50 жилээр айрагдаж байлаа. 2013 оны хувьд халиун үрээ хэд хэдэн удаа айрагдаж, түрүүллээ. Манай Айрагийн аймгийн Алдарт уяач Пүрэвдорж гэж найзын маань унаган адуу байгаа юм. Бас нутгийн ах хүү Сүрэнхорын бэлэглэсэн даага 2013 онд хязааландаа айрагдаж, түрүүллээ. Энэ мэт хурдан тууртын хийморьт сүслэн яваагийнхаа хувьд одтой сайхан л наадаж байна.
-Айраг сумын адуу ямар онцлогтой гэж та боддог вэ?
-Айрагийн адууны дээд тал нь Онгой Адилбиш, Өндөрийн Шагдарын хулаас эхтэй бол сүүлийн үеийн “төлөөлөл” гэвэл Дэлгэрцогтын адуунууд, Магсарын Ухны будангууд байна. Манай аав чинь Дорноговийн Сайханы гаралтай хүн байсан. Тийм болохоор аав Дорноговийн Айраг, Сайханы адуунуудтай байлаа. Мөн Хэнтий талын Сурмаажав гэж хүний өгсөн гүүний удмын адуунууд ч гайгүй давхиж байна. Айрагийн Юрагийн хурдан хүрэн азарганы төл халтар азаргыг аав маань сүүлд авсан. Харамсалтай нь “ид шид”-ийг нь үзэж чадалгүй бурхан болсон доо. Ингээд хүргэн бид хоёр аавынхаа хүслийг гүйцээн уяж, ноднин хоёр түрүүлгэж, нэг аман хүзүүдүүлсэн.
-Аав тань уяаны үед юуг илүү анхаардаг байв?
-Аав маань зарим уяач шиг морийг хоол ундаар нь оролдохгүй. Давхар ч бай, дан ч бай бүтэн хоолтой л  уяна. Бидний хувьд ч айхтар хоол ундаар нь оролддоггүй юм.
-Бүсийн наадмуудад явж байна уу?
-Бараг үгүй дээ. Уг нь ноднин морьд хурдан байхаар нь Дундговийн наадамд явъя гэж бодож байсан юм. Тэгсэн гэр бүлийн маань хүн Сүхбаатар явах болоод тийшээ наадсан. Гурван насны морьтой очоод нэгийг нь мордуулж, 17-гоор ирсэн. Яваандаа том наадмуудад явж уралдана л гэж боддог. Ирэх жил төрсөн нутаг Айрагийн маань 90 жилийн ой тохиож байгаа. Мөн Алтанширээ, Даланжаргалан, Мандах, Сайхандулаан ч түүхт ойгоо тэмдэглэнэ. Тэгэхээр нутгийнхаа ойдоо наадна даа.
-Бидний яриа өндөрлөж байна. Ирэх жил одтой наадаж, олон айраг түрүү аваарай.

"Тод магнай" сэтгүүл Дорноговь аймгийн тусгай дугаар