Эрүүл мэнд ба өвчин

Адууны олонхи өвчин түүнийг гаршуулсанаас үүсэлтэй байдаг. Сүргийнхээ хамт олон цагаар өвс идэж байгаа нь зэрлэг адуутай харьцуулахад гэрийн тэжээмэл адуу тэдний биологийн хэлбэрт төдийлөн нийцэхгүй нөхцөлд амьдардаг. Адууг маллахад гаргасан алдаа болон түүний хэрэгцээг анхаараагүйгээс адууны эрүүл мэнд ба мэдрэлд хүнд үр дагавар авчирч болзошгүй. Адуу сүргээр амьдардаг амьтны хувьд түүхэн урт хугацаанд төлевшсөн тодорхой зан ааш илэрдэг учир тэд ганцаар удаан хугацаагаар зогсоолд үлдэх ёсгүй. Уруулаа хий хазах, явдал дундаа толгойгоо хаялах, ходоодны түгжрэл, зогсоол дээрээ овъёосыг дэмий л зажлах зэрэг нь юуны өмнө ганцаардал, уйтгар цөхрөл зэргээс үүсдэг. Хэт элбэг тэжээл хөдөлгөөний хомсдолтой хосолсоноор туурайны үрэвсэл үүсч магадгүй. Энэ өвчин хавар адуу их хэмжээгээр шинэ өвс иддэг үед үүсэх магадлал их байдаг. Эмчлэхэд төвөгтэй энэ өвчний улмаас адуу үхэх явдал олонтоо тохиолддог. Адуунд тохиолддог өвс тоосны харшил нь хүний астмтай төстэй. Энэ өвчин жүчээг хангалттай салхилуулаагүй болон зогсоолд эвгүй үнэр үүссэний улмаас тусдаг. Зарим хүн зөвхөн хаалга онгойлгох нь адууны цэвэр агаарын хэрэгцээг бүрэн хангахгүй гэдгийг ойлгодоггүй. Сүүлийн үед өвснөөс харшил авах явдал жүчээний адууны дунд өргөн дэлгэрчээ. Тоос ба тоосонцор нь адуунд амьсгалын замын өвчин үүсгэдэг. Үүний шалтгаан нь халуун, хангалттай салхилуулаагүй, тоос ихтэй жүчээ болон муу хураасан, буруу хадгалсан өвсөнд байдаг. Байгальд чөлөөтэй амьдарч байгаа адуунд өвсний тоос ба цэцгийн тоосонцороос харшил үүсэх өвчин гардаггүй. Үүнээс урьдчилан сэргийлэх хамгийн сайн арга нь эрүүл агаар, цэвэр тэжээл юм.
Урьдчилан сэргийлэх
Адууны шөрмөс, хөлийн үе, холбоосонд үүсэх өвчин гол төлөв моринд хэт өндөр ачаалал өгснөөс буюу ухаалаг  бус. шаардлага тавьснаас үүсдэг. Морь доголох  өвчин  орчин үед их дэлгэрчээ. Догололт удамшлын хүчин зүйлээс шууд шалтгаалах нь ховор ба адуу спортод оролцсоны үр дагавар болж энэ үзэгдэл газар авсан байна. Олон өвчнийг тарилга хийж урьдчилан сэргийлж болох боловч харамсалтай нь үүнийг өргөн дэлгэр ашиглахгүй байна. Адууны ханиалга болон томууны эсрэг тарилгыг ч олонх хүмүүс адуундаа хийлгэлгүй хайнга ханддаг. Түүнчлэн татран өвчнөөс олон адууг урьдчилан сэргийлэх боломжтой боловч шаардлагатай арга хэмжээ авч чаддаггүй. Ийм өвчнөөр өвдсөн адууг эмчлэх шинэ эмүүд гарсан боловч олон адуу өвчний улмаас үхэх явдал гарч байна. Таньд үлдлээ ч адуу удаан хугацаанд өвчнөө мэдэрч, мал эмнэлгийн хяналтад байнга байх шаардлагатай болдог.
Морио сайн мэдэх
Морио сайн мэдэх хүсэлтэй бол цаг зав, хөдөлмөр гаргаж түүнийг сайн ажиглах хэрэгтэй. Адууны гаргасан дуу авиаг ойлгодог хүн бага наснаасаа энэ авъяасыг эзэмшдэг. Бидний олонхи нь адуутай харилцан иттэлцсэн яриа өрнүүлэх авъяасгүй боловч зохих тэвчээр гарган адууг сайн ажиглавал түүнийг илүү ойлгож чадна. Үүсч буй асуудлыг малын эмчтэй ярихын тулд морио сайн мэддэг байх шаардлагатай. Өвчний талаар бүрэн дүр зургийг гаргахын тулд малын эмч тухайн адууны өмнөх түүхийг сонсох хэрэгтэй болдог ба үүнийг зөвхөн анхааралтай ажигласан эзэн хүн л түүнд хүргэж чадна. Өвчний өмнөх түүхийг алдаатай буюу дутуу ойлгосон эмч өвчний оношийг удаашруулж, эмчилгээг хойшлуулахад хүргэнэ. Түүнчлэн юу нь хэвийн, юу нь гажуудал болохыг зөв дүгнэхийн тулд морио сайн мэдэх нэн шаардлагатай. Морио байнга судалж зарим онцлог ажиглалтаа тэмдэглэж авбал зохино. Ийм ажиглалт, хяналтыг морины толгойноос эхэлж биеийн хэсэг бүрт нь хийдэг. Илэрсэн хэвийн бус зүйлийг тэр дор нь тэмдэглэж авна.
 
Өвчний шинж тэмдгийг ажиглах хуудас
Ийм шалгах хуудасны тусламжтайгаар та адууныхаа эрүүл мэндийг хянаж болно. Өчүүхэн төдий сэжигтэй зүйл илэрвэл малын эмчийг дууд.
Шингэн ялгарах: хэзээ эхэлсэн. Нүд, чих, хамар анусын алинаас нь гарсан бэ. Ногоон, тунгалаг, эсвэл цустай эсэх.
Зан ааш: хайхрамжгүй, номой, гөлгөр, эсвэл цочромтгой байна уу.
Ам: мориноос шүлс их гарч байна уу. Ялангуяа тэжээл идэх үед.
Идэх уух: адуу хэвийн идэж ууж байна уу. Ямар хэмжээтэй. Хэт их үү эсвэл хэт бага уу, Ханиалгах: хуурай чанга эсвэл зөөлөн ханиаж байна уу. Ханиалга нь чийгтэй байна уу.
Амьсгал: удаан уу, түргэн үү.
Чацага: усархаг цустай эсэх зунгагтай юу.
Шээс: бараан бүр цустай байна уу, үгүй юу. Хатгаатай бол хэдийнээс.
Үс арьсны гэмтэл: загатнаа байна уу. Шархлаа үүссэн үү. Үүссэн бол хаана
Догололт: аль хөлөнд.  
Халуун: өндөр үү, нам уу.
Хавдар: хаана ямар хавдар үүссэн.