Цагаан хорхойн өвчнүүд

Цагаан хорхой ♦ Туузан хорхой ♦ Элэгний хануур хорхой ♦ Эмчилгээнууд
 Бэлчээрт амьдардаг бүх амьтан өт хорхойноос халдвар авдаг. Адуунд халдварладаг хорхойнууд нь адуутайгаа хамт хувирч өөрчлөгдөж байдаг. Гадны шимэгч эдгээр хорхойны зарим нь энгийн боловч маш нарийн хэлбэр байдлаар илэрдэг хорхой ч бий. Бүх хорхойг дараах гурван байдлаар ангилна.
1. Утсан хорхой
2. Туузан хорхой
3. Хавтгай хорхой орно.
Шинж тэмдгүүд
Хорхойгоор өвчилсөний шинж тэмдэг нь хорхойны хэлбэр болон морины биеийн яг хаана нь байрлаж байгаагаас хамаардаг. Хорхойгоор өвчилсөний хамгийн өргөн дэлгэрсэн шинж тэмдэг нь турж тамирдаг явдал юм. Өвдсөн адуу турж хооллох дуршилгүй болохын зэрэгцээ үсэн бүрхүүл муудаж, өвдөж туйлдсан харагддаг. Ийм халдвар авсан залуу адууны гэдэс нь томорч үсэн бүрхүүл нь өрвийж бөөгнөрсөн байдалтай байна.
Бөөрөнхий хорхой

Бөөрөнхий хорхой нь адуу өвс идэх үед халдварлаж түүний хоол боловсруулах эрхтэнд тарна. Уг хорхой нь гэдэсний ханыг нэвтрэн бүх биеээр тархаж адууны бие организмыг өвчлүүлдэг. Дөнгөж халдвар авсан адууны хомоолыг үзэхэд ч олон тооны хорхой илэрдэг. Түүнчлэн цусны хорхой нь адууны бүдүүн гэдсэнд халдварлаж тэндээ өсөж үржиж байдаг. Энэ нь өсөж томроод бүдүүн гэдэснээс гарч улмаар цусны судас эд эсийг өвчлүүлнэ. Жижиг авгалдайнууд (стронгилид) цусны судалд орж цусны эргэлтээр дамжин хоол шингээх эрхтэнд халдварлаж гэдэсний хурц өвчин үүсгэнэ. Уг хорхой олон тоогоор бүдүүн гэдсэнд үүрлэснээс адуу хүндээр шингэн алдах явдал гарна.  Өвдсөн адуунууд гол төлөв турж эцэж хөл нь хавддаг. Малын эмчийн зөвлөгөөний дагуу хурдан эмчлэхгүй бол аюулд хүргэнэ. Залуу адууны бүдүүн гэдсэнд байрладаг өөр төрлийн бөөрөнхий хорхой  (остриц) бий. Эдгээр хорхой нь адууны хойд сүв сүүлний угны орчимд бөөгнөрдөг. Үүний улмаас адууны бөгс загатнаж хүчтэй майжсанаас сүүл нь унах буюу хойд сүвний орчимд цустай шарх ч үүсэх аюултай. Ийм хорхойтой тэмцэх бүгдэд хүртээмжтэй арга бол урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг сайн авах юм. Бөөрөнхий хорхойны бас нэг төрөл нь аскарид хэмээх 50см урттай хорхой юм. Уг хорхой бэлчээрээс адуунд халдварлаж улмаар гэдэс элгээр дамжин уушгинд хүрнэ. Адуу ханиахад бусад амьтанд халдварлана.
Цагаан хорхой

Аскарида буюу 50 см хүртэл урт цагаан хорхой адуунд бэлчээрээс халдварлаж, гэдэс, элгээр дамжин уушгинд орж өвчлүүлдэг. Өвчтэй адуу ханиалгаснаас бусад адуунд халдварлаж цааш дамжина. Энэ төрлийн халдвар юуны өмнө унаганд тусах ба шинж тэмдэг нь хөнгөн байдаг. Хорхой хоол боловсруулах эрхтэнүүдийг гэмтээсэн бол гэдэс зангирах өвчин үүсгэж харамсалтай нь, олонх тохиолдолд үхэлд хүргэдэг.
Утсан хорхой

Угрица буюу гэдэсний утсан хорхой нь юуны түрүүн унаганд халдварлаж чацага алдуулдаг. Энэ хорхойны авгалдай нь унага төрсөн эхний өдрөөс л эхийн сүүгээр дамжин унаганд халддаг байна. Унага чийгтэй дулаан тоосгүй байранд амьдарч байгаа бол 10 хоногийн дараа гэхэд өөр хорхой ч халдварлаж эхэлдэг. Энэ утсан хорхой халдварласныг залуу гүү ороо орсон үедээ шингэн алдахтай хольж хутгах явдал олонтаа гардаг. Уг халдвар хүндэрсэн үед гэдэснээс цустай шингэн гоожно. Энэ төрлийн халдварыг цагаан хорхой арилгах жирийн арга хэрэгслээр идгээж болно. Уг өвчин халдварлахаас урьдчилан сэргийлэхийн тулд унаганы зогсоол дэвсгэр нь цэвэр хуурай байх ёстой. Гүү унагалсаны дараа цагаан хорхойны эсрэг ивэрмэктин гэдэг эмийг ашиглан курс эмчилгээ хийвэл гүүний сүүн дэх хорхойны хэмжээг бууруулж болно.
Уушигны хорхой

Гол төлөв илжгэнд халдах боловч нэг их хор нөлөө авчирдаггүй. Морь ба понид ховор тохиолдох ба ханиад ба амьсгаадалтаар илэрнэ. Уг хорхой адууны уушгинд үрждэг ба нарийн аппаратаар ч илрүүлэхэд төвөгтэй. Ивэрмектин болон бусад үр дүн сайтай эмээр эмчилсэний дараа оношийг тодруулж болно. Хэрвээ ганц адуу өвдсөн байсан ч бусад адууны эрүүл мэндийг нэг бүрчлэн шалгах хэрэгтэй. Ийм аргаар уушигны хорхойн тархалтыг зогсоож болно. Хэрвээ илжгэнд цагаан хорхойноос ангижруулах эмчилгээ хийж эрүүл мэндийн ерөнхий байдлыг нь байнга хянаж байдаг бол адуутай хамт бэлчээрлүүлж болно.
Туузан хорхой

Энэ төрлийн хорхой нь харьцангуй олон тохиолддог тул аюултай хэсэг нь эргэлзэх хэрэггүй. Гэдэсний өвчинтэй тэмцэх явцад уг хорхойг олноор илрүүлдэг учир зарим мэргэжилтэн энэ хорхойны улмаас гэдэсний өвчин үүсдэг гэж таамагладаг. Уушигны хорхойны халдварт хэсэг нь өндөг болж ам хамраас ялгарах шингэний хамт унаж бэлчээрийг халдварлуулдаг. Улмаар хачигаар дамжин хавар зуны үед өвс ногооноос дахин илэрдэг байна. Өвөл уг хачиг өвс овъёосон дотор амьдарч байда: тул бүхэл жилийн турш халдваг авах магадлалтай. Иймээ: бэлчээрийг байнга цэвэрлэх нь өт хорхойноос сэргийлэх арга болоод зогсохгүй өвс ногоо ургахад ч дөхөм болно. Том талбайд техник ашиглан халдваргүйжүүлэх ажиллагаа явуулна.
Хавтгай хорхой

Трематод буюу шулуун хавтгай хорхойг ундааны усаар буюур нойтон бэлчээрт налсан өвсийг адуу идсэнээс халдварладаг. Уг халдвар хонь болон бод мал тусдаг боловч адуунд халдварлах   нь нэн ховор. Хэрвээ халдвар авсан бол чацага алдах, шарлах байдал илэрнэ. Адууны хомоолоос уг хорхойг илрүүлсэнээр оношоо тогтоодог. Уг өвчнөөс сэргийлэх хамгийн найдвартай арга нь адуунд л хорхойгоор бохирдсон усыг хэрэглэхгүй байх арга юм аа.