Ш.Мөнхбат: Сурыг ойроос харж, уухайн дууг нь сонсож байж л мэдэрдэг юм

-Хурдан морь  сонирхож, уядаг  та яагаад сурын спортыг дэмжиж, бүхэл бүтэн баг ивээн тэтгэх болов?
-Сур харваа бол Монголын эрийн гурван наадмын нэг, үндэсний спорт. Эрийн гурван наадам дотроос  эр эм, хөгшин залуугүй хичээллэж харваж болдог нь сур учраас би хүндэлж биширч явдаг юм. Сурыг яг дотор нь орж, ойроос харж, уухайг нь сонсож байж л мэдэрдэг юм билээ. Тэрнээс хөндлөнгөөс хараад, хичнээн сайхан тайлбарлууллаа ч хүн ойлгохгүй. Бүтэн өдөр харваа харж, мэдэрч байж харваанд  ордог юм. Манай Багануур дүүрэгт улсын мэргэн Гарамдорж, хошой мэргэн Нямсүрэн гээд олон сайхан мэргэчүүл, мастерууд байдаг л даа. Энэ багийг ивээн тэтгэхээс өмнө Хүй Долоон худагт морио уралдуулаад байж байхад чанга яригчаар "Багануурын тэр, энэ мэргэн сайн харвалаа" гэхэд нь дотроо баярлаж, сэтгэлд  их ойр санагддаг байсан. Тиймдээ ч Багануурын сурын холбооны зүгээс надад хандаж бидний ивээн тэтгэгч болооч гэхэд нь саналыг нь дуртайяа хүлээн авсан. Манай багт хүүхэд, хөгшид, залуучууд гээд нас насны харваачид бий. Харваачдын маань ихэнх нь удам дамжсан, гэр бүлийн харваачид байдаг. 
-Одоо эрхбиш харвадаг болсон байлгүй. Сурын сэтгэл татах юм нь юу байдаг вэ?
-Ер нь тийм шүү. Манай удамд харвадаг хүн байдаггүй л дээ. Харин аав маань барилддаг, морь уядаг хүн байсан. Өнгөрсөн хавар манай багийнхан надад "сайн харваарай" гээд бүрэн хэрэглэлтэй нум сум бэлэглэсэн л дээ. Тэр нумаараа хааяа зав гарахаараа харваж байгаа. Өөрийн эрхгүй л харваж эхэлдэг юм байна. "Бурхан халдун"-ы Мөнхдаш, "Цагаан шонхор"-ын Энхтайван бид хэд "Бурхан халдун"-ы тахилга дээр анх хоорондоо бооцоотой сур харваж байсан. Тэгэхэд л би анх удаа нум татаж үзсэн. Тэр харваанд Энхтайван түрүүлсэн, сайн ч харвадаг юм билээ. Мөнхдаш бас сайн харвана, надаас л ипүү байдаг юм. Харваа гэдэг чинь их нарийн мэдрэмж шаардсан спорт учраас сайн хичээллэх хэрэгтэй юм байна лээ. Гэхдээ ажлаа хийнэ, морь уяна гээд цаг зав бага болохоор тэр бүр харваж, хичээллээд байж чаддаггүй. Хааяа харвахаараа таван сумандаа ганц хоёр оночихоод л байгаа юм. Тэгээд ч нэг удаадаа таваас илүү сум тавьж чадах ч үгүй юм. Анх зурхайдаа ч хүргэдэггүй байсан бол одоо хүргээд давуулаад, заримдаа ганц нэг оночихоод байгаа.
-Багийнхныхаа харваж байгааг хэр олон цаг зав гаргаж үздэг вэ?
-Болж өгвөл би очоод үзэхийг боддог юм. Бооцоотой тэмцээн дээр байнга хажууд нь байж байдаг. Наадмаар морь, бөх, сур гурав нэг өдөр зэрэг болчихдог болохоор морь руугаа явж, багийнхныхаа харвахыг харж чаддаггүй. Манайх нэг амралтын газартай л даа. Тэр амралтанд маань гал болон очиж бэлтгэл хийдэг. Багануур жижигхэн газар болохоор болж өгвөл ажлаа таслалгүй хийгээд оройдоо талбай дээрээ бэлтгэл хийхэд амар байдаг гэцгээдэг юм.
-Сурын баг ивээн тэтгэхэд хэдий хэмжээний хөрөнгө зарцуулдаг вэ?
-Ер нь сурын спортод бусад спортыг бодвол хөрөнгө мөнгө бага гаргадаг юм байна. Жишээ нь, хүмүүсийн унааны зардал, хоол унд гээд хаана болох тэмцээнээсээ шалтгаалж зардал нь янз янз гарч байдаг. Манайхан төдий хэрийн юм хэрэгтэй гээд хүсэлтээ тавьдаг. Арван хэдэн хүнтэй баг хэрнээ гаргаж байгаа зардал нь гайгүй бага байдаг. Тэмцээнд явахаар хэлээрэй гэхээр санаа нь зовж нэрэлхдэг юм уу заримдаа өөрсдеө зохицуулаад явчихсан байдаг юм. Гэтэл бөхөө начин болгох гээд 75 сая төгрөг ч гэнэ үү, айхтар юм ярих юм байна ш дээ. Ер нь сурын спорт энэ тал дээрээ цэвэр спорт. Нэг нэгэндээ бууж өгөхгүй, бас хуйвалдаад мөнгө төгрөг яриад байдаггүй, зөвхөн чин сэтгэлээсээ харвадаг.
-Монголын сурын түүхэнд хоёр баг хоорондоо бооцоо тавьж харвах харвааг Бурхан Халдун танай баг хоёр анх санаачилж хийсэн байдаг. Энэ талаараа?
-2006 онд Бурхан халдун группийн Мөнхдаш бид хоёр багаа бооцоотой харвуулж байсан. Тэгэхгүй бол манай сурын спорт хамгийн бага байтай, гадаадынхнаас өөр хүн сонирхдоггүй, айлын гологдсон  хүүхэд шиг спорт болчихож. Газраа ч булаалгаад хэцүү байгаа учраас зарим хүмүүстэй нийлж сурынхаа спортыг жаахан хөгжүүлье гэсэн бодолтой явдаг шүү. Манай харваачид, би ч их урамтай байдаг. Мэдээж бооцоо тавьчихсан хүн чинь алдвал урамгүй л дээ. Гэхдээ хоёр жил дараалан хожчихсон, ер нь манай багийн хувьд жигд сайн болохоор хийморьтой сайн харваад байдаг. Энд тэнд болж байгаа тэмцээнд байнга л түрүүлж, айрагдаад байгаа шүү. Бурхан халдун чинь гоц гоц 2-3 хүнтэй, харин манайхан жигдхэнээрээ авчихдаг байсан.
-Бизнесменүүд сурыг ойлгодог, ойшоодог болсон нь сайн хэрэг юм л даа. Сурыг дэмжиж туслахад найз нөхдөө татан оролцуулж байна уу?
-Одоохондоо тийм товлосон хүмүүс байхгүй л байна. Ерөнхийдөө би ганц хоёр хүнтэй уулзаж харваан дээр дагуулаад очихоор "сур ийм гоё байсан гэж үү" гээд байдаг юм. Тэгэхээр сурд орчих байхаа гэж бодож байгаа. Манай сурынхан шинээр орж байгаа хүмүүстээ элэгсэг найрсаг ханддаг сайхан заншилтай.
- Ц а а ш д а а компанийнхаа нэр дээр бөх барилдуулж, ивээн тэтгэе, дэмжье гэсэн бодол байна уу?
-Уул нь би бөхийн удамтай. Аав минь сайхан барилддаг, улсад хоёр удаа дөрөв давж байсан аймгийн арслан Шагдар гэж хүн байлаа. Тэр үөд мөнгө төгрөг, найрааны асуудал байдаггүй байсан болохоор улсын цол авч чадаагүй. Аавыг бөх байсан болохоор манай ах  дүү нар бөхтэй болооч  гэж байдаг л юм. Одоохондоо надад бөхрүү  ороод, бөх ивээн тэтгээд байх сонирхол байхгүй.

Ярилцсан А.Энхжил